روح بشری در کمانچه ایران دمیده شد

کیهان کلهر برنده جایزه معتبر Human Spirit ایزاک اشترن شد

کیهان کلهر، نوازنده کمانچه و آهنگساز، برنده جایزه معتبر بین‌المللی Human Spirit ( روح بشری ) ایزاک اشترن شد. این جایزه که از سال ۲۰۱۶ بنیان‌گزاری شده، به‌منظور احترام به گروه‌ها یا افرادی است که سهم برجسته‌ای در کمک به بشریت و مسائل انسانی از طریق موسیقی داشته‌اند.

بسیار باعث افتخار است که امسال جایزه دستاورد هنری انسان دوستانه‌ی آهنگسازهایی که آثار و فعالیت آنها به‌منظور نزدیک کردن انسان‌ها در جهان از طریق موسیقی صورت گرفته و سهم برجسته‌ای در درک ما از انسانیت از طریق مدیوم موسیقی داشته‌اند، به کیهان کلهر، موزیسین برجسته ایرانی تعلق گرفت. هنرمندی که از پنج سالگی کار موسیقی را شروع و برای شناساندن موسیقی ایرانی به غیر ایرانی‌ها تلاش بسیاری کرده‌است.

مسابقه بین‌المللی ایزاک اشترن در کنار آزمون‌های بین‌المللی چایکوفسکی (پیوتر چایکوفسکی موسیقیدان و آهنگساز روسی) و کوئین الیزابت از معتبرترین آزمون‌های موسیقی جهان هستند. این مسابقه به منظور پاسداشت هنر «ایزاک اشترن» – ویولونیست اوکراینی تبار اهل امریکا – چنین نام‌گذاری شده است.

کیهان کلهر در هفده سالگی مقیم ایتالیا شد و سپس برای ادامه تحصیل راهی کانادا شد. او در رشته آهنگسازی از دانشگاه کارلتون اتاوا فارغ‌التحصیل شد.

تلاش‌های بین‌المللی از کلهر هنرمندی جهانی ساخته که شنوندگان زیادی در بین غیرایرانی‌ها دارد. برجسته‌ترین نوازنده کمانچه جهان معتقد است: «موزیسین، موسیقی‌دان یا موسیقی‌شناس باید به ریاضیات، تاریخ و ادبیات آشنا باشد.»

کلهر در یکی از مصاحبه‌های خود در پاسخ به این سوال که انگیزه اصلی او برای شناساندن موسیقی ایرانی به غیرایرانی‌ها چه بوده گفته:

معرفی موسیقی ایرانی به مردم یا شنونده‌های غیرایرانی، کشف کردن و کسب تجربیات تازه و رفتن راه‌های جدید همگی دلایلی برای این کار هستند. طبیعی است برای من که سال های زیادی را در ایران زندگی نکرده‌ام، بتوانم زاویه دیدم را بازتر کنم و طبیعتاً زاویه دید مخاطبم را.

اگر شما یک نوع موسیقی خاص اجراء کنید، طبیعتاً یک سری مخاطب خاص هم دارید. مثلاً تلفیق‌هایی که با موسیقی هندی شده، با موسیقی ترکی یا با موسیقی کلاسیک غرب، من فکر می‌کنم فرصتی در اختیار ما می‌گذارد که از تماشاگران و شنوندگان بیشتری برخوردار شویم.

بعضی‌هایش البته اجتناب‌ناپذیر بوده و بعضی‌هایش را هم خیلی دوست داشتم انجام دهم. خیلی‌ها هم در کنار این‌ها هست که به خاطر این که موسیقی ایرانی به تماشاگر جدیدی دست پیدا کند انجام می‌دهم. من فکر می‌کنم این کاری که کرده‌ام به خاطر خودم نبوده است.

وی همچنین به این سوال که هیچ وقت این حس را داشته‌اید که همکاری بین المللی به شما کمک کرده تا چیزی را در خود موسیقی ایرانی، در نوازندگی خودتان کشف کنید، پاسخ داده:

من هیچ وقت سراغ کسانی نرفتم که از فرهنگ ما یا خیلی دورند یا کار خارق‌العاده‌ای کرده‌اند که من اصلاً نمی‌فهمم؛ مثل بقیه تلفیق‌ها که بعضی وقت‌ها می‌بینید. این که چهار یا پنج ‌تا ساز نامأنوس را، که هیچ ربطی به‌هم ندارند، از پنج فرهنگ مختلف می‌گذارند کنارهم. من سعی کرده‌ام این کار را نکنم.

وقتی که با موسیقی شمال هند کار کردم، منظور این بود که دو موسیقی از یک خانواده هستند. من همیشه گفته‌ام که این‌ها، موسیقی ایران و شمال هند، مثل دو بچه‌ی دوقلو هستند که در دو خانواده‌ی مختلف بزرگ شده‌اند. خیلی به‌هم ربط دارند، خیلی شبیه به‌هم‌اند، ولی لهجه و اخلاق‌شان باهم فرق می‌کند.

درباره‌ی موسیقی ترکیه هم همین طور. آن خاصیت بداهه‌نوازی در آن‌ها هست، دیدشان نسبت به موسیقی مثل ماست و خیلی چیزهای مشترک با هم داریم. در نتیجه هم با هم کار کردیم، هم من از آنها یاد گرفتم.

از اردال ارزنجان، از شجاعت حسین‌خان و از بقیه اساتید هند که با آن‌ها کار کرده‌ام.

از طرفی هم با موزیسین‌های کلاسیک غرب کار کرده‌ام. چون من در غرب زندگی می‌کردم، درس موسیقی غرب خوانده بودم. خب این هم چیزی بود که نمی‌شد انجامش نداد و این که زبان موسیقی غرب الان واقعاً زبان مشترک دنیای موسیقی شده است و باید به آن گوش کرد، به آن رسید و از آن آگاهی داشت.

این هنرمند برجسته در جنگ ایران و عراق، در اثر برخورد موشکی به خانه‌شان، برادر و کل خانواده‌اش را از دست داد. او کنسرت‌های متعددی در گوشه و کنار جهان و به ویژه داخل ایران برگزار کرده است. همچنین، چندین آلبوم موسیقی برجسته‌ با همکاری موسیقیدان‌های خارجی یا همکاری با استادان موسیقی سنتی ایران همچون استاد محمدرضا شجریان و حسین علیزاده منتشر کرده است.

کیهان کلهر با آلبوم‌های بی تو بسر نمی‌شود، فریاد، باران و فراتر از نقشه جغرافیا که در آن‌ها به‌عنوان آهنگ‌ساز و نوازنده نقش داشته نامزد جایزه گرمی شده‌است.

در پنجاه و نهمین مراسم جایزه گرمی، کیهان کلهر به همراه گروه جاده ابریشم به رهبری یویوما توانستند با آلبوم sing me home موفق به کسب جایزه گرمی بهترین موسیقی جهانی شوند.

آلبوم «هاونیاز» یکی از آثار کمانچه‌نواز چیره‌دست ایرانی است که در ایران منتشر نشد. این آلبوم شامل آثاری آهنگسازی‌شده و بداهه براساس موسیقی فولکلور کُرد است که با کلام و لهجه‌ی کرمانجی همراه شده است. کیهان کلهر در این اثر «شاه‌کمان» نواخته و سلمان قمبرف (پیانو) و جمیل گوچگیری (تنبور) او را همراهی‌کرده‌اند. همچنین آینور دغان نیز در این آلبوم آواز خوانده است.

آهنگساز و نوازنده ایرانی که شهرتی جهانی دارد، به رویدادهای سیاسی نیز واکنش نشان می‌دهد. او با نوشتن یادداشتی، خروج امریکا از برجام را باعث ناامیدیِ صدهاهزار ایرانیِ مقیم امریکا دانست.

کلهر در سال‌های گذشته و در هر کجای جهان که کنسرت برگزار کرده و یا برنامه‌ای داشته، تلاشش بر معرفی فرهنگ و هنر ایران بوده است. او هر گاه فرصتی به دست آورده سعی کرده تا تصویری روشن از فضای داخلی ایران را برای جهانیان توصیف کند.

وی در مورد بداهه‌نوازی‌های بی‌نظیر خود گفته:

من فکر می‌کنم شالوده و عصاره‌ی اصلی موسیقی ما در واقع تکنوازی‌ست.

همنوازی یا گروه‌نوازی در موسیقی ایرانی یک مقوله خیلی جدید است. جدید که می‌گوییم، منظور این است که از ۱۰۰ـ ۹۰ سال پیش شروع شده. ولی اگر به قبل از آن رجوع کنیم، ساز و آواز یا تار و کمانچه، دو ساز با هم و یا ساز تنها و بداهه‌نوازی و تکنوازی اصل موسیقی ما بوده. کمااینکه این سنت ادامه پیدا می‌کند و تا همین الان مثلاً از قدیمی‌هایی که اهل بداهه‌نوازی بوده‌اند و همیشه با بداهه‌نوازی شناخته شده‌اند، استاد شهناز و استاد کسایی هستند.