پولشویی ۴۰۰ میلیون دلاری داعش؛ بازگشت قریب‌الوقوع ثروتمندترین گروه تروریستی جهان؟

کسب درآمدهای میلیارد دلاری توسط داعش از روش های متغیر و خلاقانه؛ از قاچاق عتیقه و مواد مخدر تا اخاذی از پیمانکاران

اگر چه گروه دولت اسلامی عراق و شام که همه آن را با نام داعش (ISIS) می شناسند بیش از ۹۸ درصد سرزمین هایی که روزگاری بر آن ها حکومت می کرد را از دست داده است اما به نظر می رسد که شرایط بازگشت این گروه تروریستی به خصوص در نقاطی از سوریه و عراق که هنوز طرفدار دارند وجود دارد. دلیل اصلی این است که گروه تروریستی داعش منابع مالی لازم برای تجهیز نیرو را داشته و این گروه بارها نشان داده که می تواند راه های جدیدی را برای کسب درآمد پیدا کند. داعش در گذشته برای درآمدهای میلیارد دلاری خود، بیش از هر چیز به مناطقی که تحت کنترل داشت وابسته بود. این مبالغ هنگفت عمدتاً از طریق اخاذی، مالیات، سرقت و فروش نفت دزدیده شده بدست می آمد.

با اینحال، گروه داعش نشان داده که بدون در کنترل داشتن قلمرویی بزرگ نیز می تواند دست به روش هایی جدید و خلاقانه برای کسب درآمد بزند. در دوران اوج قدرت در سال ۲۰۱۵ که بخش بزرگی از سرزمین های سوریه و عراق در کنترل این گروه قرار داشت، داعش نزدیک به ۶ میلیارد دلار درآمد کسب کرده بود که آن را با اختلافی بسیار فاحش به قدرتمندترین و ثروتمندترین گروه تروریستی تاریخ تبدیل می کرد.

اما چگونه یک گروه شبه نظامی می تواند به اندازه تولید ناخالص داخلی یک کشور درآمد داشته باشد؟ در روزگاری که داعش هنوز سرزمین های بسیاری را در کنترل خود داشت، درآمدهای این گروه از سه منبع عمده بدست می آمد: نفت و گاز که در سال ۲۰۱۵ بیش از ۵۰۰ میلیون دلار برای این گروه عایدی داشت و بیشتر آن در درون قلمرو داعش به فروش می رسید؛ مالیات و اخاذی که نزدیک به ۳۶۰ میلیون دلار تنها در سال ۲۰۱۵ به خزانه این گروه تروریستی ریخت؛ و غارت شهر موصل در سال ۲۰۱۴ که در جریان آن داعش توانست نزدیک به ۵۰۰ میلیون دلار از بانک های این شهر به سرقت ببرد. اکنون اما گروه داعش بخش بزرگی از مناطق تحت کنترل خود را از دست داده است.

بیشتر بخوانید: آخرین دختر؛ تجربیات هولناک دوران اسارت «نادیا مراد» در دستان جنگجویان داعش

بدین ترتیب داعش از گروهی که روزگاری سرزمین هایی به مساحت بریتانیا را در اختیار داشت به یه گروه کوچک مخفی شده در پناهگاه هایی در اطراف رود فرات تنزل پیدا کرده است. ائتلاف جهانی علیه داعش توانسته حکومت این گروه تروریستی در خاورمیانه را نابود کرده و رویای رهبر این گروه، ابوبکر البغدادی، برای تشکیل خلافت اسلامی در قلب این منطقه را از بین برده است. بدون دسترسی به قلمرو و خاک تحت کنترل و بدنبال آن کاهش درآمدهای ناشی از اخاذی، مالیات و فروش نفت، منابع مالی و درآمدی گروه دولت اسلامی به شدت کاهش یافته است. اما این گروه تروریستی خوفناک دیگر برای بقای خود به سرزمین های تحت کنترلش وابسته نیست. شاید دلیل این باشد که رهبر این گروه توانسته است بیش از ۴۰۰ میلیون دلار را از سوریه و عراق به خارج قاچاق کند.

این گروه تلاش های شبکه ای خود را برای قانونی کردن این درآمدها (پولشویی) از طریق شرکت های منطقه خاورمیانه و به ویژه ترکیه افزایش داد. مقداری از این پول به طلا تبدیل شده و گروه داعش در صورت نیاز در آینده این طلاها را به فروش خواهد رساند. در این اثنا، اگر چه درآمدهای این گروه به شدت کاهش یافته اما به همان اندازه نیز هزینه های انجام عملیات کاهش داشته است، دستکم در مقایسه با هزینه هایی که تا همین یکسال پیش توسط این گروه صورت می گرفت. دیگر دولت اسلامی وجود ندارد که برای بخش سلامت، آموزش، دستمزدهای کارکنان شهری و خدمات عمومی مانند جمع آوری زباله و سرویس فاضلاب هزینه کند.

با این کاهش قابل توجه در هزینه های عملیاتی، داعش هنوز مبلغ قابل توجهی بسیار بیشتر از نیاز خود برای بقا در اختیار دارد که آن را به یک گروه تروریست مخفی با قابلیت حمله های ایذایی و نامنظم برای مدت های طولانی در عراق و سوریه تبدیل می کند. علاوه بر این، گروه داعش روش های شرورانه و غیرقانونی جدیدی را برای افزودن بر ثروت اندوخته شده اش در پیش گرفته است که بسیار متنوع بوده اما از مهم ترین آن ها می توان به اخاذی، ربودن افراد برای گرفتن پول، سرقت و دزدی، قاچاق مواد مخدر و خرید و فروش عتیقه اشاره کرد. این فعالیت های شرورانه نیازی به داشتن سرزمین ندارند اما خطراتی را متوجه شبه نظامیان این گروه می سازد که دستکم در تئوری می تواند باعث دستگیری آن ها شود.

بیشتر بخوانید: کفاح بشیر حسین؛ پزشک متخصص روماتیسم عراقی که وزیر بهداشت داعش شد

با این وجود، خطر دستگیر شدن این افراد نیز بسیار کم است زیرا دستکم در حال حاضر هیچ نیروی امنیتی یا پلیسی در سوریه و عراق وجود ندارد که بتواند فعالیت های غیرقانونی اینچنینی را در مقیاس وسیع تحت کنترل داشته و مدیریت نماید. در آینده ای نزدیک،گروه داعش باز می تواند جریان درآمدی خود را از طریق اخاذی کردن از مناطق مجاور تحت کنترل خود بار دیگر راه اندازی نماید. در دورانی که گروه داعش بر مناطق وسیعی از خاک سوریه و عراق تسلط داشت، این گروه توانسته اطلاعاتی دقیق و پرجزییات را از درآمدها و دارایی های مردم این منطقه و همچنین آدرس تمامی خانواده های بزرگ و کوچک ساکن این مناطق بدست آورده و طبقه بندی نماید.

این میزان اطلاعات دقیق و حیاتی از جمعیت این مناطق باعث شده که گروه ترویستی داعش ابزار لازم برای ترساندن و اخاذی از غیرنظامیان را داشته و بدین ترتیب بار دیگر درآمدهای هنگفت به خزانه این گروه سرازیر شود. علاوه بر اخاذی، روش دیگری که داعش می تواند با استفاده از آن و بدون نیاز به قلمرو کسب درآمد کند، اخاذی کردن از کمپانی های و پیمانکارانی است که در بازسازی شهر موصل و دیگر شهرهای ویران شده نقش دارند یا می خواهند داشته باشند. القاعده عراق و دولت اسلامی عراق که به خوبی در این زمینه مهارت یافته اند و توانسته اند مبالغ قابل توجهی را از کسانی که قصد بازسازی شهرها و روستاهای این کشور پس از سال ها درگیری قومی-مذهبی و ویرانی های گسترده داشته اند اخاذی کنند.

بیشتر بخوانید: آیا پایان کار داعش در رقه به معنای اتمام درگیری های مذهبی در خاورمیانه خواهد بود؟!

هیچ یک از این دو گروه در هیچ دوره ای از فعالیت خود نتوانسته بودند قلمرویی قابل مقایسه با دوران اوج داعش در اختیار داشته باشند. با این وجود، بین سال های ۲۰۰۶ تا ۲۰۰۹، این گروه ها توانسته بودند مبالغ هنگفتی از طریق اخاذی از شبکه های توزیع نفت منطقه ای و محلی بدست آورند. همین پروسه می تواند به شکلی سازمان یافته تر و در مقیاسی وسیع تر در سال های آینده توسط داعش پیاده سازی شود و این در حالی است که جامعه بین الملل قصد دارد برای بازسازی عراق و سوریه بعد از سال ها جنگ داخلی و نیابتی به این دو کشور کمک های مالی قابل ملاحظه ای کند.

کمک به بازسازی این دو کشور جنگ زده اگر چه عمدتاً با اهداف خیر و انساندوستانه انجام می شوند اما همین سرمایه گذاری ها می توانند به هدفی جذاب برای داعش و تامین مالی این گروه برای بازگشت تبدیل شود و مهم آنکه دولت اسلامی عراق و شام برای بدست آوردن این سرمایه نیازی به در دست داشتن قلمرو ندارد. کسب اطلاعات برای گروه داعش در مورد پروژه های بازسازی کار دشواری نخواهد بود زیرا اعضای این گروه می توانند با مقامات رسمی محلی که با این پروژه های بازسازی مرتبط هستند رابطه برقرار کرده و نیروهای خود را وارد این زنجیره تامین کنند و در هر مرحله از این فرآیند مقدار هنگفتی پول به جیب بزنند. اعضای این گروه در ازای دریافت مبالغی هنگفت از پیمانکاران و مقامات محلی، امنیت انجام این پروژه ها را تضمین می کنند.

با این وجود، دولت اسلامی داعش تلاش برای به کنترل درآوردن مجدد قلمروهای از دست رفته و یا حتی سرزمین های جدید را متوقف نکرده است. برای مثال در دیرالزور، و در حالی که نیروهای دموکراتیک سوریه و نیروهای کُرد عملیات تهاجمی خود را متوقف کرده اند، نیروهای داعش درتلاشند که بار دیگر کنترل چاه های نفت منطقه را بدست آورند. بر اساس گزارش شورای امنیت سازمان ملل، از ماه جولای گذشته (تیر ماه) این گروه توانسته کنترل برخی از چاه های نفت شمال شرق سوریه را بار دیگر بدست آورده و به استخراج نفت از این چاه ها برای نیازهای شبه نظامیان خود و همچنین برای فروش به مردم محلی پرداخته است.

بیشتر بخوانید: داستان لیندا ونزل؛ دختر نوجوان آلمانی که در سن ۱۵ سالگی به داعش پیوست

اما حتی بعد از این که این میدان های نفتی با پشتیبانی ایالات متحده توسط نیروهای دموکراتیک سوریه بار دیگر تصرف شدند نیز گروه داعش به همان فعالیت های غیرقانونی پیشین برای کسب درآمد روی آورده که انجام آن ها نیازی به در اختیار داشتن قلمرو ندارد. با ترکیب سرمایه هایی که این گروه تروریستی در حال حاضر در اختیار دارد و درآمدهای بالقوه ای که دولت اسلامی داعش در آینده خواهد داشت، امکان بهم پیوستن دوباره جنگجویان داعش به هم و سازماندهی مجدد آن ها وجود دارد؛ همان اتفاقی که همین حالا نیز در برخی از نقاط سوریه و عراق در حال رخ دادن است. در سراسر نقاط کرکوک در شمال عراق، شبه نظامیان داعش با استقرار ایست و بازرسی های فریبنده و جعلی برای شبیخون زدن به نیروهای امنیتی عراق استفاده کرده و از این طریق خسارات جانی و مالی زیادی به این نیروها وارد کرده اند.

در دیگر بخش های عراق، از جمله استان های دیاله و صلاح الدین نیز جمع های کوچک و پنهان داعش در حال انجام عملیات شناسایی و اطلاعاتی هستند تا برای انجام بهترین و موثرترین عملیات های تروریستی پیش از سازماندهی در مقیاس بزرگ تر تصمیم گیری نمایند. علاوه بر بمباران ها و حملات هوایی گسترده نیروی هوایی ایالات متحده نیز هنوز گروه قابل توجهی از جنگجویان داعش در منطقه هاجین، در شمال بوکمال و دشیشه در سوریه حضور دارند. غرب عملیات علیه نیروهای داعش را به صورت منقطع و نه پیوسته انجام می دهد که به دستور روسای جمهور کشورهای عضو ائتلاف انجام گرفته و معمولاً تغییرات بسیار کمی در نحوه انجام آن ها صورت می گیرد.

اما برای جهادی ها، تمام این حملات یک کمپین تهاجمی بی وقفه است که از اولین روزهای شکل گیری این گروه تروریستی توسط ابو مصعب الزرقاوی آغاز شده است. تا زمانی که ایالات متحده و دیگر کشورهای عضو ائتلاف متوجه این موضوع شده و به جای حملات منقطع، دست به عملیاتی گسترده و بدون وقفه علیه داعش بزنند، می توان انتظار داشت که نیروهای داعش همچنان به صورت گروه های زیرزمینی و مخفی منتظر روزی بمانند که نیروهای آمریکایی به طور کامل از این مناطق عقب نشینی کرده و آنگاه با سازماندهی گسترده به عملیات های بزرگ برای بدست آوردن قلمرو روی آورند.

بیشتر بخوانید: مردی که با بی ام و ضد گلوله اش توانست ۷۰ نفر را از چنگ داعش نجات دهد