درگذشت منیر فرمانفرمائیان، نقاش هندسه گرای ایرانی در ۹۷ سالگی

تفسیر تابلوهای نقاشی ‌گران استاد فرمانفرمائیان

منیر شاهرودی فرمانفرمائیان، نقاش و گرافیست و کلکسیون دار مطرح ایرانی، متولد ۱۳۰۱ خورشیدی قزوین است که اول اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۸ در سن ۹۷ سالگی درگذشت. او همسر سابق منوچهر یکتایی (شاعر و نقاش معاصر) و ابوالبشیر فرمانفرمائیان (دانش آموخته حقوق دانشگاه کلمبیا) بود و اسمش برگرفته از نام خانوادگی دومین همسرش است که دختری به نام زهرا نیز از وی دارد. ایران اول اردیبهشت ماه جلالی، یکی از برترین چهره های نقاش خود را از دست داد که پس از درگذشت استاد مشایخی، دومین ضایعه برای جامعه هنری کشور است.

او را جادوگر اشکال هندسی در نقاشی معاصر ایران باید دانست و نامید. آثارش در نیم قرن اخیر، پیوسته میان اشکال منظم و ریتمیک هنرهای سنتی ورویکردهای انتزاعی مدرنیستی سیر کرده و بر ۲ اصل نقش تزینی و آینه استوار است.

و در سبک مینیمالیستی هندسی فعالیت می کرد. او یک کلکسیون دار بزرگ آثار هنری معاصر در پایتخت بود که در فاصله سال های ۱۹۴۶ تا ۱۹۴۹ میلادی در مدرسه طراحی پارسونز در رشته تصویر سازی مد و لباس مشغول به تحصیل شد و تحصیلات خود را تا سال ۱۹۵۱ میلادی در دانشگاه کورنل ادامه داد.

مواجهه منیر فرمانفرمائیان با نقاشی، رویارویی سنت با مدرنیته است. آثار مرحوم منیر، تقابل شگفت انگیز نظم در بی نظمی است. آثاری پر کار و درخشان که با آینه کاری های نوآورانه منیر، مخاطب را به سفری به رویاهای دلنشین یک بانوی ایرانی عاشق فرهنگ و تمدن ایرانی می برد. در کارهایش، نوع نگرش و مطالعه و جست‌وجو در هنرهای بومی و سنتی ایرانی را می توان کاوش کرد و از سوی دیگر، هنر فرمانفرماییان را به تلفیقی استادانه از این دو تبدیل کرده است.

در آثار این بانوی هنرمند از سویی استفاده از اشکال هندسی، بازتولید گره‌چینی‌ها و آیینه‌کاری‌های معماری پرشکوه ایرانی و از سوی دیگر، زبان تجریدی، صریح و فرمالیستی آثارش با بیان دستاوردهای هنر مینیمالیستی غرب بیانی معاصر به آثارش بخشیده است.

ایشان در دهه چهل هجری شمسی برای نشریاتی چون تاوی، کاونتری و GLAMOUR که از نشریات برتر دنیای مد و لباس محسوب می شوند، به عنوان گرافیست تبلیغاتی کار می کرد و طراحی مد برخی از فروشگاه های مطرح جهان نیز در کارنامه فعالیت های وی دیده می شود.

استاد منیر فرمانفرائیان در چهل سال اخیر، در حوزه های ممتاز هنر فاخر ایرانی از آینه کاری تا تقاشی پشت شیشه فعالیت کرد و آثارش در حراجی های داخلی و خارجی با قیمت های گزاف به فروش رسید که نمونه اش حراجی تهران در سال های اخیر است. سبک هنری استاد منیر فرمانفرمائیان در دهه چهل و پنجاه هجری شمسی شکل گرفت و ترکیبی هنرمندانه از نقاشی پشت شیشه، آینه کاری و خاتم است که مخاطبان بسیاری هم در داخل و هم خارج از کشور دارد.

استاد منیر فرمانفرمائیان را باید تنها هنرمند زنده ایرانی در سال ۲۰۱۵ میلادی دانست که آثاری در نمایشگاهی دز موزه گوگنهایم نیویورک ایالات متحده آمریکا به نمایش درامد. آثار او در ۵ قاره جهان به نمایش گذاشته شده و مخاطبان بسیاری دارد. موزه هنر مدرن و موزه متروپلیتن آمریکا را باید معروف ترین موزه های جهان دانست که محفل نمایش آثار این هنرمند خلاق و صاحب سبک ایرانی است.

تفسیر نقاشی های منیر فرمانفرمائیان در حراجی تهران 

نقاشی بی نام منیر فرمانفرمائیان در حراجی تهران بیش از ۴ میلیارد تومان به فروش رسید.

اثری که در بالا مشاهده می کنید، ۸۵۰ میلیون تومان در حراجی تهران به فروش رفت. خانه‌های کوچکی که همچون لانه‌های زنبور عسل با نظمی خاص در کنار هم شکل می‌گیرند و رنگ نارنجی آن، تمثیلی از خلاقیت، جوانی و نیروی در حال گسترش است، فضایی دل انگیز را خلق کرده است.

انعکاس تصویر ناظر در آیینه‌ها، در هر بار دیدن اثر تغییر می‌کند. امری که هنر فرمانفرماییان را در بستری پست‌مدرن مطرح کرده و بر مخاطب‌محوری اثر تأکید می‌ورزد. حضوری از مخاطب همواره در اثر ایجاد می‌شود، تصویری که هر چند چیزی از ناظر را دارد.

منیر آیینه را از پس زمینه سنت و مکان‌های سنتی برگرفته و آن را با خرد ریاضی و حکمت استعاری درمی‌آمیزد تا بدین‌ترتیب آثار بی‌شماری را در تقاطع دو رویکرد هم‌زمان یعنی هنر پاپ و هنر مفهومی خلق نماید. بسیاری از طرح‌های او برآنند تا راه‌حل‌های یک مسئله هندسی یا به تعبیر دیگر لذت حل معما را به نمایش بگذارند.

به عنوان مثال راه حل هندسی برای رسیدن از یک چهارضلعی به ده‌ضلعی و یا نحوه تقسیم‌بندی سه‌گانه یک هشت‌ضلعی و تجزیه آن به تعدادی مثلث. به نظر می‌رسد لذت زیبایی‌شناسی در این آثار با لذت حل مسئله درآمیخته است. البته واضح است که راه حل او مطلقاً ابداعی است و با آنچه که در هندسه کاربندی‌ها و گره‌چینی‌ها در معماری ایرانی اسلامی رایج بوده، متفاوت است.

تمامی فرم‌ها و ترکیب‌های هندسی در تابلو فوق، در نهایت ناظر بر نظم مطلق بوده و به تقارن می‌رسند تا تلویحاً به اسرار حکمت و نظم در کل هستی اشاره کنند. تابلو فوق ۹۰۰ میلیون تومان به فروش رسید.

اثر حاضر از منیر شاهرودی فرمانفرماییان، نمونه‌ای قابل توجه از میراث تصویری هنرمند است که ریشه‌هایی عمیق در جهان‌بینی او دارد؛ به طوری که شاکله اصلی عناصر و نشانه‌های به کار رفته در آثار وی را به خوبی نشان می‌دهد. طی بیش از نیم قرن فعالیت هنری نشانه‌هایی چون، نور، هندسه اسلامی، نقوش مقرنس، آیینه‌کاری و گره‌چینی، بازتاب عمیقی در آثار فرمانفرماییان یافته است.

چنانچه دانا استاین (پژوهشگر تاریخ هنر)، در توصیف این ویژگی‌ها می‌نویسد: «جوهر وزن و روح هندسه که دو قطب بیان هنر اسلامی است، ساخت زنده هنر منیر است. تداخل و ترکیب‌های ریاضی شکل‌های ساده هندسی مانند دایره، سه‌گوش، مربع و چند ضلعی‌هاست که اساس تمثیلی نظرگاه منیر از جهان است. پایین بودن توازن، ابعاد، قرینه‌ها و تشابهات، در بردارنده معنای ارتباطی فضایی برای این ماندالاهای مجزاست.

از طریق نظم و تکرار ساده، دایره‌ای متداوم و هماهنگ که ابتدا و انتهایی ندارد، به دست می‌دهد؛ دایره‌ای که در عین حال نشان‌دهنده ویژگی‌های خارج از تصرف زمان و کیفیت مطلق برداشت‌های مذهبی اسلامی است.

اگر شما مخاطب گرامی، نظر و دیدگاهی درباره آثار استاد دارید، از طریق بخش  کامنت در اختیار سرویس هنری روزیاتو قرار دهید. به آثار هنری و اقتصاد هنر، نگاه بلند مدت داشته باشید و خرید و سرمایه گذاری روی تابلوهای نقاشی را یک اقدام برای حمایت از اقتصاد هنر و جامعه هنری و ابزار سودآور در بلند مدت بدانید که از طریق گالری گردی حاصل می شود.