دروغ گفتن و فریب‌کاری یکی از رایج‌ترین رفتارهای انسان‌هاست. تا چندی پیش تحقیقات اندکی در رابطه با این که انسان‌ها هر چند وقت یک بار دروغ می‌گویند، صورت گرفته بود. اما بررسی‌های جدید نشان می‌دهد تقریبا ۹۶ درصد مردم هر چند وقت یک بار، دروغی کوچک یا مصلحتی می‌گویند و این طور نیست که کسی در زندگی‌اش دروغ نگفته باشد.
این در حالیست که در نتیجه تحقیق دیگری که روی یکهزار بزرگسال آمریکایی صورت گرفت، ۶۰ درصد از شرکت‌کننده‌ها مدعی شدند که تاکنون هیچ دروغی در زندگی خود نگفته‌اند! در عوض محققان نیز ثابت کردند که حدود نیمی از دروغ‌هایی که در این آزمایش مطرح شده فقط توسط ۵ درصد از شرکت‌کننده‌ها بیان شده.
با یک حساب سرانگشتی می‌توان فهمید که شیوع و آمار دروغگویی متغیر است و نمی‌توان نرخ ثابتی برای آن در نظر گرفت، بنابراین می‌توان این‌طور حدس زد که فقط گروه کوچکی از جامعه را دروغگوهای حرفهای تشکیل داده‌اند.
واقعیت این است که همه مردم گاه و بی‌گاه در زندگی خود دروغ می‌گویند. این دروغ‌ها بعضا سفید هستند و با هدف لطمه نزدن به احساسات دیگران صورت می‌گیرند. برخی دیگر نیز بسیار کوچک و بی‌ارزش هستند. اما گاهی هم ممکن است دروغ‌ها بزرگ و ادامه‌دار باشند و حتی شاید به یک جرم یا جنایت بزرگ منجر شود.
مردم عموما نمی‌توانند نشانه‌های دروغگویی را تشخیص دهند
بسیاری از مردم بر این باور هستند که به خوبی می‌توانند دروغ را از واقعیت تشخیص دهند و متوجه شوند که چه کسی چه زمانی صادق نیست. از روی عقل و منطق می‌توان تا حدی عدم صداقت را متوجه شد. به طور مثال، رایج‌ترین نشانه‌ی غیرکلامی دروغگوها این است که عموما آرام و قرار ندارند و هنگام بیان حرفهای نادرست در خود می‌پیچند و از فرم بدنشان می‌توان تشخیص داد یک مشکلی در کارشان است.
یا مثلا دروغگوها به طور مستقیم در چشم‌های طرف مقابل نگاه نمی‌کنند یا هنگام بیان سخنان غیر واقعی زیاد و پشت سر هم پلک می‌زنند.
اما فارغ از این نشانه‌هایی که اغلب می‌دانیم، دانشمندان ثابت کرده‌اند بسیاری از مردم در تشخیص راست از واقعیت ضعف دارند.
در تحقیقاتی که در سال ۲۰۰۶ میلادی صورت گرفت، مشخص شد مردم فقط در ۵۴ درصد از موارد می‌توانند دروغ را از حقیقت تشخیص دهند و مهم‌تر این که در طول آزمایش مشخص شد ۵۰ درصد از این افراد هم به صورت شانسی تشخیص درست داشته‌اند.
عجیب‌تر اینکه این محققان مدعی بودند حتی کارآگاه‌های دوره دیده و متخصصان تشخیص دروغ از راست هم در تشخیص صحیح دروغگوها با ضعف‌های زیادی مواجه هستند.
واقعیت این است که تمیز دادن بین رفتار انسان‌های دروغگو از افراد صادق چندان آسان نیست و به هیچ عنوان هم معیار و مقیاسی برای اندازه‌گیری ندارد.
محققان از روش‌های مختلفی برای تشخیص افراد دروغگو استفاده می‌کنند. فارغ از موارد ساده‌ای که در بالا ذکر کردیم، در زیر برخی از نشانه‌هایی که می‌تواند دروغگو یا راست‌گو بودن فرد را نشان دهد برایتان نوشته‌ایم.
تشخیص دروغ از راست
۱- به زبان بدن فرد توجه کنید
وقتی موضوع سر تشخیص دروغگویی افراد است، مردم اغلب تمرکز خود را روی «زبان بدن» طرف مقابل می‌گذارند تا به نشانه‌های رفتاری و ظاهری بفهمند که آیا او دروغ می‌گوید یا خیر. نشانه‌های استاندارد دروغ، حرکت سریع چشم‌ها، بی‌قراری و پرهیز از ارتباط چشمی است.
با اینکه بسیاری از مردم این رفتارها را نشانه دروغگویی می‌دانند، اما واقعیت این است که خیلی از آنها لزوما در نتیجه دروغ گفتن بروز نمی‌کنند.
محققی به نام Howard Ehrlichman که متخصص روانشناسی است از دهه ۱۹۷۰ میلادی تاکنون در حال مطالعه و تحقیق روی حرکت چشم‌هاست. او متوجه شده حرکت سریع چشم‌ها همیشه نشانه‌ی دروغگویی نیست. در واقع چپ و راست کردن‌های متناوب چشم‌ها می‌تواند نشانه‌ی فکر کردن فرد باشد؛ یا ممکن است نشانه‌ی این باشد که فرد در تلاش است از حافظه بلندمدت خود خاطره یا موضوعی را بیرون بکشد.
تحقیقات دیگری نیز نشان داده با اینکه از روی سیگنال‌های فردی و رفتارها می‌توان برای تشخیص دروغ از واقعیت استفاده کرد اما در مورد تعدادی از آنها (مثل حرکت چشم‌ها) باورها و برداشت‌های غلطی وجود دارد. به همین خاطر بهتر است وقتی قصد دارید از روی زبان بدن راست را از دروغ تشخیص دهید، بدانید که دقیقا روی چه رفتارهایی باید تمرکز کنید.
چه سیگنال‌های به دروغ مربوط هستند؟
روانشناسان و محققان در دانشگاه UCLA برای تعیین رفتارهایی که به دروغ مربوط می‌شود علاوه بر آزمایشی که خود روی تعدادی داوطلب انجام دادند، ۶۰ آزمایش مطالعاتی دیگر را نیز مورد برسی قرار دادند. یافته‌های آنها شامل موارد زیر بود:
پرچم‌های قرمز و هشداردهنده کسانی که ممکن است دروغ بگویند:
مبهم و کلی صحبت کردن و ارائه ندادن جزئیات
تکرار سوال قبل از پاسخ دادن به آن
صحبت کردن با جملات کوتاه و پراکنده
عدم توانایی در ارائه جزئیات وقتی صحبت‌ها به چالش کشیده می‌شوند
نمایش رفتاری تیک مانند همچون بازی کردن با موها، فشار دادن انگشتان دست یا گاز گرفتن لب‌ها
سرپرست این تیم تحقیقاتی، «آر.ادوارد گایسلمن» در این رابطه گفته: تشخیص افراد دروغگو به هیچ عنوان کار آسانی نیست اما با تمرین و ممارست می‌توان غیرواقعی بودن حرف‌ها را تشخیص داد.
نشانه‌های زبان بدن اغلب ضعیف‌ترین علایم هستند
محققان ثابت کرده‌اند که بر خلاف باور عموم، از روی نشانه‌های زبان بدن نمی‌توان به صحت یا سقم سخنان یک فرد پی برد. مساله این است که برخی از این نشانه‌ها لزوما علامت انحصاری دروغگویی نیستند و ممکن است در موقعیت‌های دیگری هم پدیدار شوند.
مبهم و مرموز بودن: اگر فرد به طور عمدی و از قصد از بیان جزئیات خودداری کند، ممکن است که در حال دروغ گفتن باشد.
لحن غیرمطمئن: اگر فردی با لحن نامطمئن و لرزان صحبت کند، احتمال اینکه در حال دروغ گفتن باشد زیاد است.
بی‌اعتنایی و بی‌تفاوتی: وقتی فرد قصد دارد خود را بی‌تفاوت و بی‌علاقه نشان دهد احتمالا سعی دارد تا با چنین رفتار اغراق‌شده‌ای، احساسات واقعی خود را پنهان کند.
زیاد فکرکردن: وقتی از کسی خواسته می‌شود تا جزئیات داستان را شرح دهد و او برای توضیح دادن زیاد از حد فکر می‌کند، احتمال اینکه دروغ بگوید زیاد است.
نکته مهمی که باید به آن توجه داشته باشید این است که اگرچه بدن می‌تواند نشانه‌های دروغگویی را بروز دهد اما شما باید سراغ علایم واقعی بروید و از روی حدس و گمان فردی را به دروغگویی متهم نکنید.
۲- از او بخواهید تا داستانش را برعکس تعریف کند
با اینکه بیشتر مردم برای تشخیص دروغگویی دیگران روی زبان بدن و حالت‌های صورت آنها تمرکز می‌کنند اما متخصصان این امر بر این باور هستند که این کار به کنکاش بیشتر و دقت بالاتری نیاز دارد.
یکی از روش‌های تشخیص دروغگوها این است که از آنها بخواهید داستان‌های خود را برعکس، از زاویه‌ای دیگر یا با تغییر ترتیب زمانی تعریف کنند.
محققان می‌گویند نشانه‌های کلامی و غیرکلامی که نشان دهنده راست از دروغ هستند در چنین شرایطی بیشتر می‌شوند و راحت‌تر می‌توان واقعیت ماجرا را تشخیص داد.
دروغ گفتن نه تنها یک فرایند شناختی دشوار است، بلکه فرد دروغگو انرژی زیادی از مغز مصرف می‌کند تا بتواند رفتار و حرکات خود را تحت کنترل داشته باشد تا دیگران متوجه دروغ او نشوند.
آنها برای اینکه مطمئن شوند مردم داستانشان را باور کرده‌اند همه حواس خود را جمع می‌کنند. همه این کارها انرژی زیادی از فرد می‌گیرد و مسلما اگر قرار باشد داستان خیالی را سر و ته تعریف کند، به انرژی مضاعفی نیاز خواهد داشت و همین کمبود نیرو سبب می‌شود تا فرد دچار اشتباه شده و دروغش لو برود.
این روش یعنی درخواست از مظنون برای تعریف کردن برعکس ماجرا در چندین تحقیق روانشناسی مورد بررسی قرار گرفته و ثابت شد پلیس‌ها در چنین حالتی بهتر می‌توانند دروغگو را تشخیص دهند.
۳- به غریزه خود اعتماد کنید
بر اساس یک تحقیق علمی که در سال ۲۰۱۴ میلادی صورت گرفت، ثابت شد اولین واکنش افراد در برابر فردی که دروغ می‌گوید، درست‌ترین تشخیص است.
در این تحقیق، دانشمندان از ۷۲ شرکت کننده درخواست کردند تا مصاحبه با مظنونین ساختگی را مشاهده کنند. شماری از آنها یک چک یکصد دلاری را از قفسه کتابخانه دزدیده بودند و بقیه این جرم را مرتکب نشده بودند. اما از آنها درخواست شده بود تا همه به بازپرس دروغ گفته و بگویند که آنها پول را برنداشته‌اند.
بیشتر شرکت‌کننده نتوانستند دروغ را از راست تشخیص دهند. داوطلبین فقط ۴۳ درصد از دروغگوها و ۴۸ درصد از راست‌گوها را تشخیص دادند.
البته محققان وقتی توجه خود را روی واکنش‌های ذاتی و حدس‌های قلبی داوطلبین گذاشتند، متوجه شدند که مردم فقط به دل خود رجوع می‌کنند، پاسخ‌های درست‌تری می‌دهند.
حالا این سوال پیش می‌آید که اگر انسان می‌تواند به صورت ذاتی و از روی حدس و گمان عدم صداقت و دورویی را تشخیص دهد، چرا از این استعداد استفاده نمی‌کند؟
پاسخ دانشمندان این است که تشخیص‌های ذاتی انسان‌ها با مسایل جاری در جامعه تداخل پیدا می‌کند و به همین خاطر در هاله‌ای از ابهام فرو می‌رود. اغلب ما انسان‌ها به جای اعتماد کردن به قوه‌ی درونی خود تمرکزمان را روی رفتارهای کلیشه‌ای مثل توجه کردن به دو دو زدن چشم‌ها یا بی‌قراری طرف مقابل می‌گذاریم تا تشخیص دهیم که آیا راست می‌گوید یا دروغ. همین حواس‌پرتی‌ها باعث می‌شوند تا به دل خود اعتماد نکنیم و نتوانیم به درستی دروغ را از راست تشخیص دهیم.
کلام آخر در مورد تشخیص دروغگو بودن یا نبودن افراد
بدن شک مقاله‌های زیادی در اینترننت و مجله‌های چاپی در مورد روش‌های تشخیص دروغ وجود دارد. اما اغلب آنها فقط روی رفتارها و واکنش‌های بدنی دروغگوها تمرکز دارند.
بهترین روش برای تشخیص دروغگو چیست؟ واقعیت این است که نشانه یا علامت صد در صد ثابت‌شده‌ای برای این امر وجود ندارد. تمامی رفتارها، واکنش‌ها و شاخصه‌هایی که محققان به نشانه‌های دروغگویی ربط داده‌اند ممکن است مفاهیم دیگری داشته باشند و در واکنش به شرایط خاصی ایجاد شده باشند.
شاید بهتر باشد برای تشخیص دروغگوها و مچ‌گیری آنها اول از همه به ندای اولیه دل خود گوش کنید و سپس با سوال پرسیدن‌های هوشمندانه و درخواست جزئیات ببینید که آیا طرف دروغ می‌گوید یا خیر. اما ترجیحا از توجه کلیشه‌هایی که گفته می‌شود دست بردارید. اگر کسی موقع صحبت زیاد پلک می‌زند شاید فقط استرس دارد و دلیل نمی‌شود که دروغگو باشد. یا ممکن است اعتمادبه‌نفس پایینی داشته باشد و هنگام حرف زدن ناخن‌هایش را بکند.
بر اساس ظاهر افراد و رفتارهای ظاهری آنها را قضاوت نکنید.
والا بعضیها اینقدر حرفه ای هستند که صاف صاف تو چشمت نگاه می کنند و براحتی دروغ می گویند با تمام بی حیایی اینقدر مهارت دارند