نشانه ها و نمودهای رفتاری اختلالات خودشیفتگی، وسواس جبری و اسکیزوئید

عبارت «بیماری روانی» به گستره ای از بیماری ها اطلاق می شود که اختلالات رفتاری و مربوط به روان و ذهن افراد را در بر می گیرند. بیماری های روانی الگوهایی از نشانه های رفتاری و روانشناختی هستند که بخش های مختلفی از زندگی افراد را تحت تاثیر قرار می دهند. به عبارت دیگر بیماری های روانی با توجه به مشکلاتی که فرد با ذهن، افکار و حالات روحی و اخلاقی خود تجربه می کند تعریف می شوند. این بیماری های در درجات مختلف باعث ایجاد زحمت و درماندگی برای شخصی که این نشانه ها را تجربه می کند می شوند.

علل این اختلالات به طور کامل و دقیق شناسایی و درک نشده اند اما نشانه ها و علائم بیماری های روانی از لحاظ علمی معتبر و شناخته شده هستند. درمان این اختلالات ترکیبی از روان درمانی و دارو درمانی است. معیارهای تشخیصی این بیماری ها ترکیبی از چک لیست های مربوط به نشانه هایی است که اصولاً روی رفتارها و افکار فرد متمرکز شده اند. اگر چه بیماری های روانی را در دسته بندی های مختلف قرار می دهند اما ممکن است یک بیماری در زیر چندین دسته از این تقسیم بندی ها قرار گیرد. در ادامه این مطلب قصد داریم شما را با شایع ترین و شناخته شده ترین اختلالات و بیماری های روانی در قالب چندین بخش آشنا کنیم.

اختلال شخصیت خود شیفته (Narcissistic personality disorder): اختلال شخصیت خودشیفته یک الگوی تکراری و بادوام از تجربیات و رفتارهای درونی با تمرکز بر خود شخص، نداشتن همدردی با دیگران و حس خارق العاده و بیش از حد اهمیت به خود است. مانند برخی دیگر از اختلالات شخصیتی، این اختلال نیز یک الگوی ثابت و طولانی رفتاری است که به شکلی منفی بسیاری از دیگر بخش های زندگی فرد مانند جنبه های اجتماعی، خانواده و روابط کاری او را تحت تاثیر قرار می دهد. اختلال شخصیت خود شیفته یا همان نارسیسیسم عبارتی است که عموماً برای توصیف افرادی که بسیار بیشتر از دیگران به خود اهمیت می دهند به کار می رود. بسیار مهم است که بین کسانی که ویژگی های شخصیتی نارسیستی دارند و کسانی که از اختلال شخصیت نارسیستی رنج می برند تفاوت قایل شد. برای مثال، ویژگی های نارسیستی ممکن است در دوران بلوغ و نوجوانی رایج است اما این موضوع ضرورتاً به این معنا نیست که یک نوجوان دارای علایق خودشیفتگی در سال های آینده به یک شخص مبتلا به اختلال خودشیفته تبدیل خواهد شد. برخی از نشانه های همراه با اختلال شخصیت خود شیفتگی به شرح زیر هستند:

• حس بزرگنمایی شده در مورد توانایی های و دستاوردهای شخص
• نیاز مداوم به توجه، تایید و تمجید
• این حس که شخص خاص یا منحصربفرد است و تنها باید با اشخاص دیگری که شرایط و جایگاه مشابهی دارند سروکار داشته باشد
• فانتزی و رویا پردازی دائم در مورد رسیدن به قدرت و موفقیت
• سوء استفاده از دیگران برای رسیدن به اهداف و خواسته های شخصی
• حس استحقاق بالا داشتن و انتظار دریافت کردن خدمات و رفتارهای خاص و ویژه
• تمایل بیش از حد به قدرت و موفقیت
• احساس حسادت به دیگران یا باور به اینکه دیگران به او حسادت می کنند
• نداشتن حس همدردی و درک متقابل نسبت به دیگران

افراد مبتلا به اختلال شخصیت خودشیفته معمولاً بسیار متکبر، از خود راضی، خود تمرکز و پرافاده دیده می شوند. از آنجایی که آن ها خود را برتر و بالاتر از دیگران می بینند، اغلب اصرار دارند اقلامی را در اختیار داشته باشند که سبک زندگی افراد موفق را منعکس می کند. علیرغم تصویر بزرگنمایی شده از خود، این افراد به تمجید و ستایش مکرر اطرافیان و توجه آن ها برای تداوم اعتماد به نفس‌شان نیاز دارند. در نتیجه کسانی که به اختلال شخصیت خود شیفته مبتلا هستند معمولاً در مقابل انتقاد بسیار حساس بوده و آن را حمله شخصی و غرض ورزانه دیگران از روی حسادت می بینند. از عوامل موثر در ابتلای افراد به این اختلال می توان به لوس شدن در کودکی توسط والدین و اطرافیان، تمجید بیش از حد، غیرقابل اتکا بودن والدین و نداشتن یک محیط ارزش ساز اشاره کرد هر چند ژنتیک و بیولوژی نیز در این امر موثر است.

اختلال شخصیت وسواسی-جبری (Obsessive-compulsive personality disorder): اختلال شخصیت وسواسی-جبری یک الگوی فراگیر از اشتغال فکری به مرتب بودن، کمال گرایی، انعطاف ناپذیری و کنترل ذهنی و بین شخصی است. به عبارت دیگر این اختلال با تبعیت سخت از نظم و کنترل داشتن بر روی محیط در ازای از دست رفتن انعطاف و پذیرا بودن در مقابل تجربیات تازه است. از ویژگی های افراد مبتلا به این اختلال می توان به این موارد اشاره کرد:

• نیاز بیش از حد به کمال و بی نقصی و کنترل مطلق بر روی نه تنها محیط بلکه ماهیت روابط بین اشخاص
• اشتغال فکری شدید به جزییات، قوانین، فهرست ها و نظم تا حدی که ممکن است هدف اصلی یک فعالیت نادیده گرفته شود
• التزام بیش از حد به کار به قیمت نادیده گرفته شدن دوستان و خانواده
• انعطاف ناپذیری و سختگیری در زمینه قواعد اخلاقی، ارزش ها و/یا پیروی دقیق از قوانین
• ناتونی در خلاص شدن از دست دارایی ها و اقلامی که دیگر نیازی به آن ها وجود ندارد
• ناتوانی در بخشندگی نسبت به دیگران

در این اختلال، رفتارهای وسواسی فرد از افکار غیرقابل کنترل یا رفتارهای غیرمنطقی که بارها تکرار و تکرار می شوند و معمولاً هیچ هدفی پشت آن ها نیست نمی آیند بلکه افراد مبتلا به این اختلال سخت بر این باورند که وسواس و کمال گرایی شان هدف دارد. افراد مبتلا به اختلال شخصیت وسواسی-جبری معمولاً از دیگران کمک نمی خواهند زیرا از نظر آن ها سبک رفتاری و کاری‌شان غیرمعقول و ناهنجار نیست. از آنجایی که این اختلال با عدم انعطاف پذیری همراه است، رفتارهای کمال گرایانه و وسواسی افراد مبتلا به آن بسیار بادوام بوده و برای مدت های طولانی بدون تغییر باقی می مانند.

اختلال شخصیت پارانوئید (Paranoid personality disorder): این اختلال شخصیتی با عدم اعتماد به دیگران، حتی اعضای خانواده، دوستان و شرکای عاطفی همراه است. افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید معمولاً دیگران را اغلب بدون داشتن مدرک و شواهدی، دارای افکار شیطانی و خبیثانه می دانند. اختلاش شخصیت پارانوئید یک بیماری مزمن و فراگیر با الگوهای ویرانگر فکری، رفتاری و کارکردی است. نشانه های این اختلال شباهت زیادی به اختلال شیزوفرنی داشته و بسیاری از محققان بر این باورند که بین این دو اختلال ارتباط ژنتیکی نزدیکی وجود دارد. افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید بیش از دیگران در خطر ابتلا به افسردگی، سوء مصرف مواد مخدر و برون هراسی قرار دارند. افراد مبتلا به اختلال شخصیت پارانوئید معمولا نشانه های زیر را تجربه می کنند:

• بی اعتمادی گسترده و مزمن و مشکوک بودن به دیگران
• این احساس که به آن ها دروغ گفته می شود، فریب داده می شوند یا توسط دیگران مورد سوء استفاده قرار می گیرند
• این احساس که دوستان، خانواده یا حتی شرکای عاطفی نیز غیرقابل اعتماد و بی وفا هستند
• عصبانیت شدید در واکنش به احساس غیرواقعی فریب خوردن
• بسیار سرد و بی احساس، حسود، جدی و پنهانکار بودن
• به دنبال معنای پنهان در سبک رفتاری و حرکات و ژست ها یا حرف های دیگران بودن

اختلال شخصیت اسکیزوئید (Schizoid personality disorder): اختلال شخصیت اسکیزوئید یک حالت مزمن و فراگیر است که با گوشه گیری از اجتماع و احساس بی تفاوتی نسبت به دیگر افراد شناخته می شود. کسانی که از این بیماری روانی رنج می برند معمولاً سرد، بی احساس و انزواطلب تعریف می شوند. این نوع از اختلال شخصیتی نسبتاً نادر بوده و بیشتر مردان را تحت تاثیر قرار می دهد. افراد مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوئید شانس بالایی برای تجربه افسردگی دارند. افراد مبتلا به این اختلال معمولاً رفتارهای زیر را به نمایش می گذارند:

• کناره گیری و فاصله گرفتن از دیگر افراد
• بی میلی مطلق یا میل اندک به ایجاد روابط نزدیک با دیگران
• به ندرت شرکت کردن در فعالیت های مفرح و شادی آور
• احساس بی تفاوتی نسبت به تمجید و تایید و همچنین انتقاد و عدم تایید از جانب دیگران
• شخصیت سرد، بی علاقه، گوشه گیر و درون گرای مطلق
• لذت نبردن و بی علاقگی به روابط اجتماعی و خانوادگی
• بی تفاوتی نسبت به هنجارهای و انتظارات اجتماعی
• اشتغال فکری به درون نگری و رویاپردازی

افراد مبتلا به اختلال شخصیتی اسکیزوئید معمولاً دوست دارند تنها باشند که در موارد شدید به تنهایی مطلق و انزواگرایی منتهی می شود. این بیماری اغلب در دوران کودکی شروع شده و در اوایل دوران بلوغ به طور کامل برای اطرافیان مشهود می شود. افراد مبتلا به این اختلال معمولاً دوستی نداشته یا دوستان اندکی دارند، به ندرت با دوستان بیرون می روند و اغلب ازدواج نمی کنند و البته رابطه آن ها با جنس مخالف نیز اصلاً خوب نیست. همچنین داشتن چنین اختلالی باعث می شود که کار در محیط نیازمند تعاملات اجتماعی فراوان یا مهارت های مربوط به روابط عمومی برای این افراد دشوار باشد. به همین دلیل افراد مبتلا به اختلال شخصیتی اسکیزوئید در کارهای انفرادی که نیازی به تعامل با دیگران ندارند موفق هستند.

به یاد داشته باشید که ای اختلال با اسکیزوفرنی (شیزوفرنی) تفاوت دارد و تفاوت آن ها در این است که در اختلال شخصیتی اسکیزوئید، فرد به ندرت حس پارانویا یا توهم را تجربه می کند در حالی که این دو از ویژگی های بارز افزاد اسکیزوفرنیک هستند. علاوه بر این، اگر چه این افراد منزوی و کم حرف هستند اما صحبت هایشان منطقی و معنادار است در حالی که در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی، درک صحبت های فرد دشوار است. افراد مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوئید در حلقه های روشنفکری، کاری و خلاقیتی عملکرد بهتری دارند زیرا این روابط نیازی به آشکار سازی شخصیت و برقراری روابط عاطفی نزدیک و عمیق وجود ندارد. این اختلال معمولاً مزمن، پایدار و ثابت در تمام طول عمر است.

اختلال شخصیت اسکیزوتایپال (Schizotypal personality disorder): افراد مبتلا به اختلال شخصیت اسکیزوتایپال اغلب شخصیت هایی نامتعارف و عجیب و غریب بوده که روابط نزدیک بسیار اندکی دارند. آن ها معمولاً نمی دانند روابط چگونه شکل می گیرند و نسبت به تاثیر رفتارهایشان بر دیگران بی اطلاعند. آن ها همچنین انگیزه ها و رفتارهای دیگران را نادرست تعبیر کرده و به دیگران به شدت بی اعتمادند. این مشکلات اغلب به اضطراب و دلواپسی شدید و تمایل به درون گرایی در موقعیت های اجتماعی می انجامد. از نشانه های این اختلال می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تنها بودن و نداشتن دوست نزدیک در خارج از خانواده
• تعبیر نادرست وقایع مانند احساس این که چیزی که در واقع بی خطر یا غیر تهدید کننده است یک معنای شخصی مستقیم دارد
• افکار، عقاید و سبک رفتاری عجیب و غریب، نامتعارف و ناهنجار
• لباس پوشیدن به شکلی نامتعارف مانند نامرتب و ژولیده بودن یا پوشیدن لباس های بدون تناسب
• باور به قدرت های خاص مانند تله پاتی ذهنی یا خرافات
• ادراکات غیرطبیعی مانند احساس وجود فردی در اطراف که در واقع وجود ندارد یا توهمات عجیب
• اضطراب اجتماعی مداوم و شدید
• سبک صحبت کردن نامتعارف مانند الگوهای مبهم و غیرطبیعی سخن گفت یا پرت و پلاگویی در میانه های صحبت
• افکار پارانویایی و شک داشتن به وفاداری دیگران
• احساسات سطحی یا واکنش های عاطفی محدود و نامتناسب

علائم اختلال شخصیتی اسکیزوتایپال مانند علاقه فزاینده به فعالیت های منفرد یا اضطراب اجتماعی می تواند در دوران نوجوانی این افراد مشهود باشد. این افراد ممکن است در مدرسه نسبت به دیگران عملکرد پایین ترین داشته باشند و از لحاظ روابط اجتماعی نیز عقب بمانند که به همین دلیل مورد اذیت و آزار همکلاسی های خود قرار می گیرند.