چرا «مهندس شدن» دیگر صرف نمی‌کند؟

کاهش آمار شرکت‌کنندگان در گروه آزمایشی ریاضی کنکور ۹۸

حتما در اطرافیان خود، مهندسان زیادی را دیده اید که مشغول تحصیل در رشته پزشکی یا مشغول یادگیری زبان آلمانی و فرانسه برای تحصیل در گرایش های پزشکی خارج از کشور هستند. حتما مهندسان زیادی را مشاهده کردید که در کار مواد غذایی و معاملات املاک و شرکت های حمل و نقل اینترنتی هستند!

این قضیه فقط ربطی به دولت تدبیر و امید ندارد! اکو سیستم کسب و کار در جهان در حال تغییر است و باید این را فهمید. کارآفرینی دیجیتالی و غوغای فریلنسرها و اپ بازها تا بلاک‌چین و بورس بازی، نشان از دگردیسی ژرف در ساختار کسب و کارهای نوین دارد.

مهندس شدن، دیگر صرف نمی کند. کار برای حسابداران و بازاریابان و طراحان و دستیار و تکنسین صنعت بهداشت ودرمان، بسیار بیش تر از کار برای مهندسان در پروژه ها و نیروگاه ها و پالایشگاه ها و کارخانجات است. جامعه ایران با ۱۴ میلیون جوان مجرد زیر ۴۰ سال و قریب به ۱۰ میلیون بیسواد و ۴ میلیون بازنشسته و مستمری بگیر تامین اجتماعی و صندوق بازنشستگی کشوری و اقتصاد نیمه دولتی، بیش از کسب و کار های مهندسی، به کسب و کارهای مربوط به صنعت بهداشت ودرمان نیاز دارد. شاید گردشگری سلامت و تصویربرداری پزشکی و تکنسینی امور پزشکی، درآمد بیش‌تری در ایران عصر ۱۴۰۰ به نسبت کسب و کار مهندسی داشته باشد.

داشتن مدرک مهندسی فقط برای کسانی که قصد ثبت شرکت مهندسی یا دریافت گواهی صلاحیت حرفه ای در جامعه نظام مهندسی و داشتن حق امضا و امثالهم دارند، اهمیت دارد و برای افرادی که چنین قصدی ندارند، خیلی بازدهی ندارد. حتی حق امضا نظام مهندسی برای مهندسان عمران، برق و مکانیک، آن قدر به نسبت مسئولیت و تعهدش، جذاب نیست و شاید به همین دلیل، سیل مهندسان مشتاق کانادا و نیوزلند و استرالیا و قطر و کشورهای آسیایی، در حال افزایش است. این قضیه اگر چه برای جامعه پزشکی هم مشاهده می شود، اما کسب و کار پزشکی در ایران امروز، به مراتب بهتر از جامعه مهندسی است.

آری! این واقعیت کسب و کار در ایران است. سالها برای تربیت مهندس عمران، مهندس مکانیک سیالات، طراح فرآیند های پالایشگاهی و نیروگاهی و امثالهم، هزینه می شود تا فرد پس از فراغت از تحصیل، همبرگری بزند یا در فلان املاکی کار کند! چرا سیستم آموزشی و اکوسیستم کسب و کار ایران عصر ۱۴۰۰، این گونه فشل و بی برنامه شد؟

گرایش به تحصیل در رشته های علوم فنی و مهندسی در بین ایرانیان، کاهش یافته است. اگر زمانی شاهد حجم  قابل توجه متقاضیان شرکت در آزمون سراسری نسبت به حضور در گروه آزمایشی ریاضی و فیزیک بودیم، امروزه با توجه به شرایط اقتصادی و تغیر اکوسیستم کسب و کار در ایران، شمار داروطلبان گروه آزمایشی ریاضی، سال به سال کاهش  می یابد.

فقط ۱۰ درصد متقاضی مهندس شدن هستند!

طبق آماری که سازمان سنجش درباره داوطلبان کنکور سراسری سال ۱۳۹۸ منتشر  کرده است، از  مجموع ۱ میلیون و ۱۲۰  هزار داوطلب امسال تنها ۱۶۴ هزار و ۲۴۱ نفر  از متقاضیان، متقاضی شرکت در گروه آزمایشی ریاضی بودند و بیش از ۵۰ درصد، متقاضی شرکت در گروه آزمایشی علوم تجربی شدند.

اوضاع به گونه ای است که متقاضیان تحصیل در گروه علوم انسانی که در دهه شصت و هفتاد، متقاضی کمی داشتند، در کنکور ۹۸، تقریبا ۲ برابر متقاضیان رشته علوم  ریاضی هستند.

یکی از مهم  ترین دلایل کاهش علاقه دانش آموزان به تحصیل در رشته های فنی و مهندسی، بازار کار این  رشته ها به نسبت گروه علوم انسانی و گروه علوم تجربی است.  جامعه ایران درحال پیر شدن است و ۱۴ میلیون مجرد نزدیک ۴۰ سال داریم. نیاز به فعالان عرصه صنعت بهداشتی و درمانی، سال به سال افزایش می یابد و کشور با کمبود پزشک و پرستار و تکنسین اتاق عمل و داروساز و دندان پزشک و ماما و تصویربردار پزشکی و امثالهم روبروست.

کار در این رشته ها هم در ایران و هم خارج از کشور، پولساز  تر از کار درحوزه مهندسی در اوضاع رکود تورمی امروز ایران است. کارخانه های تعطیل یا ورشکسته  یا اسیر چالش های واردات مواد اولیه، سبب شده تا خیلی ها، عطای تحصیل در رشته های مهندسی و مهندس شدن را به لقایش ببخشند. اگر روزگاری، مهندس عمران و مکانیک شدن، مساوی با کار تضمینی و درآمد بالا بود، اکنون با رکود در صنعت ساختمان، هزاران رشته  مرتبط، از چرخه اقتصاد و بازار کار خارج می شود و متاسفانه دولت تدبیر و امید در این حوزه، نمره «صفر» می گیرد.

۶۰ درصد کل داوطلبان آزمون سراسری سال  ۹۸ را بانوان تشکیل میدهند. این نشان می دهد که علاقه آقایان به تحصیل آکادمیک سال به سال کم رنگ تر می شود و حضور گسترده  بانوان در رشته های مختلف اعم از پزشکی و مهندسی، تعادل جنسیتی نیروی کار را نوسانی خواهد کرد و در بعضی رشته  ها، تداوم این رویه، آینده بازار کار را تهدید خواهد کرد و ما را با کمبود نیروی انسانی برای مشاغل سخت و زیان آور که خانم ها، علاقه  کمتری به  حضور در آن دارند، مواجه می  کند.

معاون وزیر بهداشت گفته بود که آن‌قدر پزشک از کشور رفته که حالا دیگر پزشک کم داریم. الان به ازای هر هزار نفر جمعیت کشور، ۱.۶ نفر پزشک عمومی، متخصص و دندان‌پزشک هست. در ‌حالیکه این آمار باید ۲.۵ نفر پزشک در ازای هر هزار نفر جمعیت باشد و حتی در بسیاری کشورهای دنیا، شاخصی بین ۳.۵ تا ۵ نفر به ازای هر هزار نفر جمعیت دارند.

مقام‌های سازمان نظام پزشکی و وزارت بهدشت می‌گویند حالا حتی ترکیه مشغول جذب پزشکان ایرانی است. افزایش گرایش به رشته‌های تجربی، نقصی در سیستم آموزش و پرورش است.  وزیر علوم، تحقیقات و فناوری گفته بود که متاسفانه در سال‌های اخیر، تعداد دانش‌آموزان و داوطلبان در رشته‌های ریاضی و فنی و مهندسی کم شده است.

گرایش به علوم تجربی نقصی در سیستم آموزش و پرورش و هدایت تحصیلی ما بوده و جاذبه‌های شغلی و مادی همه را به سمتی می‌برد که احتمالا در آن موفق نخواهند شد. بحث‌های مالی در چند سال گذشته در کل کشور مسئله‌ساز بوده و با توجه به شرایط تحریم و محدود شدن فروش نفت، توزیع منابع مالی در منابع دولتی سخت شده است.

اگر قصد تحصیل در رشته مهندسی دارید، در صورتی که انتخاب شما صرفا مبتنی بر علاقه به دروس مهندسی در گرایش خاصی نیست، بازار کار را به خوبی بسنجید. رشته مهندسی مثل رشته زبان و هنر، بیش از آن که مدرک محور باشد،‌مهارت محور است. تکنسین ها و کاردان های برق و مکانیک و تاسیسات و طراحی، بعضا پول بیش تری از مهندسان در می آورند و کار برای ان ها بسیار زیاد تر از فوق لیسانس مهندسی سازه یا متالوژی است. این واقعیت را از تهران تا سیدنی از استکهلم تا تورنتو می توان مشاهده کرد.