بحران دستشویی در هند؛ از ترس زنان و دختران از تجاوز تا قتل طبقات «نجس»

یک کمپین جاه‌طلبانه بهداشتی بود که در تنها ۵ سال بیش از نیمی از جمعیت ۱.۳ میلیارد نفری هند را دارای دستشویی‌های بهداشتی کرد. و هفته گذشت بود که نارندرا مودی، نخست وزیر هند، بالاخره رهایی کشورش از معضل همه گیر اجابت مزاج در فضای باز را اعلام کرد. تا پیش از آن، اکثر مردم هند برای اجابت مزاج به زمین‌های کشاورزی، میان بوته‌ها، جنگل‌ها، آبریزها یا هر فضای بازی که پیدا می‌کردند می‌رفتند. بدین ترتیب سراسر مساحت کشور می‌توانست نقش یک دستشویی عمومی را برای مردم داشته باشد.

مودی هفته گذشته و همزمان با ۱۵۰اُمین سالگرد تولد مهاتما گاندی، چهره اصلی انقلاب هند، اعلام کرد: «جهان شگفت زده است که دستشویی‌هایی برای بیش از ۶۰۰ میلیون نفر تنها در عرض ۶۰ ماه ایجاد شد و با ساخت بیش از ۱۱۰ میلیون دستشویی همراه بوده است. هیچ کسی تا پیش از این آمادگی باور به اینکه هند در چنین مدت کوتاهی از اجابت مزاج در فضای باز رهایی خواهد یافت را نداشت. اما اکنون این موضوع به یک واقعیت بدل شده است». مودی خود این پروژه را راه اندازی کرده بود. این طرح در واقع پرچمدار کمپین «Swachh Bharat» به معنای «هند را تمیز کن» بود که در سال ۲۰۱۴ و در تلاش برای ریختن فضولات انسانی در فضاهای عمومی تا سال ۲۰۱۹ راه اندازی شده بود.

اگر اعداد و ارقام منتشر شده توسط دولت هند واقعیت داشته باشد، می‌توان این موضوع را یک موفقیت عمرانی بزرگ برای هند به شمار آورد. اما کارشناسان این آمار را گمراه کننده خوانده و ادعا می‌کنند که هنوز اجابت مزاج در فضاهای باز و عمومی در این کشور از بین نرفته است. این کارشناسان دستکم در دو مورد به این پروژه مشکوک هستند: اینکه آیا مردم هند در واقع از این دستشویی‌ها استفاده می کنند یا خیر و اینکه آیا فاضلاب این دستشویی‌ها به شیوه درست تخلیه می شود یا خیر.

مشکل چه بود؟

بر اساس آمار جهانی ارائه شده توسط یونیسف، هند با بیش از ۶۲۰ میلیون نفر، بیشترین آمار را در جهان مربوط به مردمی که در فضای باز اجابت مزاج می‌کردند داشت که اکثریت آن‌ها در مناطق روستایی و حاشیه شهرها ساکن بودند. این کار خطرات بهداشتی واضح و قابل توجهی داشت، به ویژه برای کودکانی که در مجاورت این مکان‌ها قرار داشته و ممکن بود به بیماری‌های مرگبار و مسری مانند اسهال مبتلا شوند. بر اساس گزارش‌های سازمان یونیسف، آلودگی‌های مربوط به مدفوع انسان و بهداشت ناکافی از عوامل اصلی مرگ و میر، سوء تغذیه، بیماری و رشد ناکافی در کودکان است.

همچنین اجابت مزاج در فضای باز، باعث می‌شود که زنان و دختران در معرض حمله فیزیکی و یا حتی تجاوز قرار بگیرند و همین موضوع باعث شده که زنان و دختران تا تاریک شدن هوا صبر کنند تا بتوانند بدون ترس از این مقوله‌ها به اجابت مزاج در فضای باز بپردازند. سازمان بهداشت جهانی نیز برآورد کرده که کمپین «هند را تمیز کن» نارندرا مودی، می‌تواند در جلوگیری از مرگ بیش از ۳۰۰.۰۰۰ نفر از اسهال و کمبود پروتئین در غذا بین سال ۲۰۱۴ و اکتبر امسال موثر بوده باشد. نبود دستشویی‌های مناسب و سیستم‌های آبرسانی، در کنار عدم آگاهی عمومی از سلامت و بهداشت مناسب، از دلایل عمده اجابت مزاج مردم هند در فضای باز بوده است. اما باورها و کلیشه‌های عمومی مهم‌ترین چالش در برابر این کمپین است زیرا بسیاری از مردم هند و به خصوص ساکنان مناطق روستایی بر این باورند که اجابت مزاج در فضای باز بهتر از انجام این کار در دستشویی‌های درون خانه‌ها است.

بیشتر بخوانید: ۱۶ دلیل برای اینکه بپذیریم کشور هند متعلق به سیاره دیگری است

قبل از شروع کمپین نارندرا مودی برای رهایی کشورش از این معضل، تنها ۳۹ درصد از خانوارهای این کشور به دستشویی دسترسی داشتند. بر اساس تحقیقی که با مشارکت بانک جهانی در فوریه گذشته در هند انجام شد مشخص گردید که تنها ۱۰ درصد از مردم مناطق روستایی در فضای باز اجابت مزاج کرده و ۹۶ درصد از افرادی که به دستشویی دسترسی داشتند از آن استفاده می‌کردند. اکنون دولت هند ادعا می‌کند که ۱۰۰ درصد کشور  و ساکنان آن به دستشویی‌های تمیز دسترسی دارند. مودی اعلام کرده که تک تک شهروندان این کشور در موثر بودن کمپین «هند را تمیز کن» مشارکت داشته و ستارگان و فیلمسازان بالیوودی نیز که این موضوع را به عرصه سینما کشانده بودند نیز نقش مهمی در این ماجرا داشته‌اند به نحوی که در موارد متعددی گزارش شده برخی از زنان یکی از شرایط اصلی ازدواجشان را داشتن خانه‌ای که دستشویی داشته باشد عنوان کرده‌اند.

با این وجود کارشناسان به پوشش ۱۰۰ درصدی مورد ادعای دولت هند شک داشته و ادعا می‌کنند هنوز بخش هایی از این کشور به دستشویی دسترسی نداشته و برخی نیز که دسترسی دارند ترجیح می‌دهند از آن استفاده نکنند. بر اساس تحقیقی که در سال ۲۰۱۴ در ۴ ایالت شمالی کشور انجام گرفت، مشخص شد که ۷۰ درصد از مردمان روستاهای مناطق مورد بررسی در فضای باز اجابت مزاج می‌کنند. تحقیق دومی که در اواخر سال ۲۰۱۸ انجام شد این عدد را ۴۴ درصد عنوان کرد. منتقدان اما می‌گویند که تمرکز دولت تنها بر روی ساخت دستشویی در مناطق روستایی بوده بدون اینکه به دوام و کیفیت آن‌ها و مهم‌تر از آن، مدیریت فاضلاب توجه خاصی وجود داشته باشد.

آن ها بر این باورند که علاوه بر ساخت دستشویی، باید نحوه استفاده و مراقبت از آن‌ها و همچنین اتفاقی که برای فضولات انسانی پس از اجابت مزاج رخ می‌دهد را نیز به مردم آموزش داد. در واقع آن‌ها ساخت دستشویی را ساده‌ترین بخش این معضل می‌دانند و ترغیب مردم به استفاده از این دستشویی‌ها و استفاده درست و بدون تبعیض و البته بدون واهمه را مهم‌ترین بخش این مشکل ارزیابی می‌کنند. مسائل مربوط به طبقات خاص جامعه نیز یکی از مشکلات مهم در تغییر دیدگاه‌های مردم هند نسبت به دستشویی‌های بهداشتی است. به طور سنتی، تمیز کردن دستشویی‌ها و سیستم‌های فاضلاب بر عهده طبقات فرودست هند بوده است، طبقاتی که جایگاه بسیار پستی در جامعه هند داشته و عموماً «نجس» انگاشته می‌شوند.

بدین ترتیب دیگر طبقات جامعه دوست ندارند خود دست به کاری بزنند که برای مدت‌های مدیدی و به شکل سنتی و تحقیرآمیزی به طبقات پست جامعه محول شده بود. ماه گذشته، دو کودک که متعلق به طبقه «نجس»‌های هند بودند پس از اجابت مزاج در فضای باز توسط دیگر طبقات چنان کتک زده شدند که جانشان را از دست دادند. این دو که برادر و خواهر بوده و ۱۰و ۱۲ سال سن داشتند، هنگام اجابت مزاج در یک خیابان در روستایی بهاخدی در ولایت مرکزی مادیا پرادش مورد حمله قرار گرفته و کشته شدند. به گفته مقامات رسمی، اجابت مزاج در فضای داخلی روستا ممنوع بوده است.

بیشتر بخوانید: عصر یخبندان، قحطی جهانی و صدها میلیون کشته؛ عواقب جنگ هسته ای هند و پاکستان