گروه واگنر؛ «جنگجویان در سایه» و دستپخت «سرآشپز ولادیمیر پوتین» برای مات کردن رقبای روسیه

استان ساحلی ناآرام کابو دلگادو در شمال شرق موزامبیک اغلب بدور از تیتر اول رسانه های مهم جهانی باقی می ماند اما این بدین معنا نیست که در این استان اتفاقات قابل توجه و مهمی رخ نمی دهد. پیش از کشف ناگهانی یکی از بزرگ ترین منابع گاز طبیعی خارج از ساحل جهان در سال ۲۰۱۱، کابو دلگادو یک دروازه کوچک بود که بیشتر به خاطر شهرهای ساحلی آرامش شناخته می شد. این شرایط هفته گذشته و زمانی که شبه نظامیان یک گروه اسلامگرای تازه شکل گرفته وابسته به داعش ۷ سرباز اهل روسیه و متعلق به گروه واگنر (Wagner Group) را کشتند تغییر یافت.

گروه واگنر یک شرکت نظامی خصوصی روسی مرموز است که از پیمانکاران نظامی بخش خصوصی کرملین به شمار آمده و موسس و مدیرعامل آن از افراد نزدیک به ولادیمیر پوتین است که حمایت گسترده وی را دارد. این موضوع که هر نقطه غنی از منابع طبیعی انرژی آسیا و آفریقا که از نابرابری های و بی عدالتی های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی رنج می برد به محلی مناسب و مستعد برای نیروهای وفادار به داعش تبدیل می شود جای تعجب ندارد. این همان اتفاقی است که در سال های گذشته در سوریه و عراق رخ داده و نمونه هایی در مقیاس کوچکتر نیز از آن در کشورهای آفریقایی دیده شده است.

در این میان با چنین اتفاقات و چالش هایی راه برای کشورهای غربی و قدرتمند از لحاظ اقتصادی و نظامی نیز برای مداخله در این منازعات و به اصطلاح ماهی گرفتن از آب گل آلود مهیا می شود، همان چیزی که پس از ظهور داعش در کشورهای خاورمیانه شاهد آن بوده و هستیم. در این میان اما آفریقا و اتفاقات مشابهی که در آن رخ می دهد کمتر مورد توجه بوده است. اگر چه کشورهای غربی مانند ایالات متحده و روسیه همواره در چنین منازعاتی با لشکرکشی های محدود یا گسترده سعی در افزایش تاثیرگذاری و حضور فیزیکی خود در نقاط فوق الذکر داشته اند اما از زمان حمله ایالات متحده به عراق، نقش نیروهای نظامی خصوصی یا سربازان اجیر شده متعلق به شرکت های خصوصی نیز دائماً در حال افزایش بوده است، نیروهایی که برای اولین بار در قالب شرکت آمریکایی بلک واتر به جهانیان معرفی شده و از اوایل دهه ۲۰۰۰ تاکنون همواره بر کمیت و کیفیت آن ها افزوده شده است.

اگر چه حضور سربازان اجیر آمریکایی در قالب شرکت های نظامی و امنیتی خصوصی بیشتر معطوف به خاورمیانه و کشورهای عربی بوده است اما روسیه در این زمینه از ایالات متحده پیشی گرفته و در کنار فرستادن نیروهای شبه نظامی غیردولتی به سوریه، در سال های اخیر نیروهای مشابه زیادی را نیز به کشورهای آفریقایی هم پیمان و متحده خود فرستاده تا بدین ترتیب قدرت و نفوذ خود در قاره سیاه را افزایش دهد. از این رو جای تعجب نداشت که تنها چند ماه پس از امضای یک قرارداد امنیتی و اقتصادی (در بخش انرژی) چند صد میلیون دلاری بین فلیپه نیوسی، رییس جمهور موزامبیک و ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه، گروه نظامی خصوصی واگنر (Wagner Group) نیز نیروهای مزدور خود را برای مبارزه با گروه های اسلامگرا و به طور ویژه متحدان داعش در استان کابو دلگادو که عملیات ایذایی و فلج کننده ای را علیه نیروهای دولتی موزامبیک آغاز کرده اند گسیل داشت.

همانند اتفاقاتی که در لیبی افتاده و اخیراً فعالیت های گروه واگنر در آن خبرساز شده است، مدل تجارت جهانی کاخ کرملین که اکنون در موزامبیک در حال پیاده سازی است نیز همانطور که انتظار می رفت بسیار سریع پیش رفته و از شکست رژیم های تمامیت خواه در تثبیت قدرت خود و حفظ امنیت کشور و قلمروشان نهایت استفاده را می برد. در روزهای منتهی به انتخابات اخیر ریاست جمهوری موزامبیک، شبه نظامیان وابسته به گروه های افراطی اسلامگرا حملات متعددی را علیه نیروهای دولتی و عامه مردم براه انداختند که علیرغم توافقات صلح بین حزب رییس جمهور و گروه شورشیان سابق متعلق به حزب اپوزیسیون، اوضاع امنیتی در کشور را به هم ریخته است.

فلیپه نیوسی که ظاهراً با کمک شرکت واگنر توانست برای بار دوم به عنوان رییس جمهور موزامبیک انتخاب شود تنها یکی از مشتریان در حال افزایش کرملین در آفریقاست که سودای ریاست مادام العمر بر کشورشان را در سر می پرورانند. در واقع گروه واگنر و دیگر شرکت های خصوصی نظامی فعال در عرصه امنیتی، از همین شرایط پرآشوب و پرتنش در کشورهای دیگر سود برده و کسب درآمد و نفوذ می کنند.

پیمانکاران نظامی خصوصی روسی در واقع یک کانال ارتباطی بین این کشورها و غول تولید سلاح Rostec متعلق به دولت روسیه و شرکت های دولتی حوزه انرژی مانند Stroytransgaz و Gazprom هستند. همانند آنچه که در سوریه در سال های اخیر دیده شده، پیمانکاران نظامی روسی اغلب نقش مهمی در کمک به کشورهای بحران زده آسیایی و آفریقایی در مبارزه با گروه های شورشی و جدایی طلب، بازپس گیری مناطق غنی از ذخایر زیرزمینی و تضمین کردن امنیت سرمایه گذاری های آینده دولت روسیه در این مناطق دارند. در عین حال سرعت روسیه در بسیج این نیروهای نظامی خصوصی باعث ترس و مبهوت شدن سیاستمداران آمریکایی در واشنگتن شده است. بیشتر کارشناسان نظامی و امنیتی بر این نکته تاکید دارند که اطلاعات زیادی از گروه واگنر و مزدوران اجیر شده دیگر گروه های شبه نظامی ظاهراً غیردولتی در دست نیست و به معنای واقعی کلمه، تعداد نادانسته ها در مورد این مزدوران بسیار بیشتر از چیزهایی است که در مورد آن ها می دانیم.

درک جایگاه گروه واگنر در استراتژی جنگ های نیابتی روسیه و خلایی که این گروه برای کرملین پر می کند حتی برای کارشناسان خبره نیز دشوار است. مهم تر از آن اینکه اجماعی در میان کارشناسان نسبت به هدف روسیه از تلاش برای در اختیار گرفتن بازار سربازان مزدور به طور کلی و جایگاه گروه واگنر و یوگنی پریگوژین، موسس شناخته شده اما مرموز این گروه به طور ویژه در کشمکش های داخلی کشورها در سال های اخیر وجود ندارد. دولت ایالات متحده متوجه خطر این پیمانکاران نظامی خصوصی در خطوط مقدم جنگ های نیابتی امروز برای نفوذ خود شده است زیرا دولت روسیه هر گونه حمایت و ارتباط با این گروه ها را رد کرده و دولت ایالات متحده نیز عملاً هیچ ابزار کارآمدی برای مقابله با این گروه ها و فعالیت های آنان در جنگ های نیابتی سراسر جهان و کشمکش های بزرگ و کوچک ندارد.

وزارت خزانه داری ایالات متحده تاکنون نتوانسته به شکل موثری شبکه ای بزرگ از سرمایه گذاران و شرکت های متعدد که پریگوژین برای مدیریت عملیات های شبه نظامیان تحت حمایت روسیه به کار گرفته را شناسایی و آن ها را مورد تحریم قرار دهد. پریگوژین که از نزدیکان قدیمی پوتین و یکی از ثروتمندان روسی موسوم به اولیگارش هاست، یکی از بازیگران موثر پوتین برای اعمال نفوذ و تثبیت قدرت خود در داخل و خارج کشور است. اگر چه مرد ملقب به «سرآشپز پوتین» را یک مغز متفکر باهوش می دانند که توانسته گروه واگنر را به سرعت به تازه ترین جنگ داخلی در آفریقا گسیل دارد و سعی داشته با قدرت خود در فضای مجازی بر نتیجه انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده تاثیرگذار باشد، اما باید وی را یک بازیگر نقش فرعی دانست که تنها یکی از مهره های پوتین است.

پریگوژین در واقع نماد فصل جدیدی از انقلاب مجموعه نظامی-اقتصادی روسیه پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی است که تنها یکی از سران کمپانی های دولتی به شمار می آید که هزینه های مربوط به پیمانکاران شبه نظامیان روسی را تامین می کنند. گروه واگنر و دیگر گروه های مشابه می توانند نقش های چندگانه ای در سطوح مختلف در زمینه استراتژی های جنگ های نیابتی روسیه ایفا کنند. برای نمونه آن ها در زمینه گردآوری اطلاعات مهم و میدانی بسیار موفق بوده، می توانند از طرف مورد حمایت روسیه پشتیبانی لجستیک انجام داده و نیروهای آنان را آموزش داده، از زیرساخت های کلیدی آن ها محافظت کرده و می توانند گروه های شبه نظامی را در نقاط حساس و پرتنشی مانند اوکراین و سوریه تا لیبی و موزامبیک پشتیبانی نمایند. عملیات های پنهان آنان که کاملاً واقعی و موثر هستند، همچنین در شکل دهی به استراتژی روسیه برای بهبود مدیریت و روابط با نیروهای مخالف و متحد آن بسیار تعیین کننده خواهند بود.

کرملین اما همواره ادعاها در مورد اینکه عملیات های این پیمانکاران نظامی ظاهراً غیردولتی برای فریب استراتژیک رقبای سیاسی و نظامی این کشور است را رد کرده اند. اما با توجه به سابقه شوروی و روسیه در مورد جایگاه فریب در دکترین نظامی، از یک طرف این فعالیت های مزدوری باعث افزایش ابهام در مورد ماهیت روابط بین این گروه ها و اسپانسرهای خود شده و از طرف دیگر واقعیت را در مورد گروه های امنیتی و نظامی شبیه واگنر گروپ به عنوان ارتش ارواح روسیه دچار ابهام کرده و همزمان با اهداف استراتژیک پوتین در جنگ های نیابتی هماهنگ باشد. این ابهام در قلب سیاست های روسیه در زمینه استفاده از اطلاعات غلط و فریب برای اعمال کنترل انعکاسی بر روی مخالفان از طریق ایجاد ابهام در مورد اهداف خود قرار دارد.

در حالی که که هدف اصلی جنگ های نیابتی تقویت و افزایش توانایی در اعمال و توسعه نفوذ و قدرت و کاهش خطر واکنش و تلافی است، این استراتژی از ایجاد ابهام ذاتی در رابطه بین حامی-نایب نهایت استفاده را می برد. ابهام می تواند مزایای مهم هر چند گاه کوتاه مدتی را در اختیار اسپانسرهای نیابتی قرار دهد که عملیات های آنان را از شناسایی شدن توسط رقبا در امان نگه می دارد، همان چیزی که تاکنون کشورهای اروپایی و ایالات متحده را در نشان دادن واکنشی مناسب و موثر به گروه های شبه نظامی مورد حمایت روسیه در اوکراین ناکام گذاشته است. به گفته یک تحلیگر نظامی به نام بارتون والی، با «مخفی کردن واقعیت» و «نشان دادن دروغ و فریب»، کرملین موفق شده که چندین برتری تاکتیکی مرتبط با هم را نسبت به کشورهای غربی رقیب خود بدست آورد.

اول از همه، همانطور که در مورد اوکراین دیده می شود، گمراه کردن و دادن اطلاعات غلط در مورد الگوی اعزام هزاران سرباز و شبه نظامی تحت حمایت روسیه به سردرگمی و غافلگیر شدن مقامات اوکراین و کشورهای حامی دولت آن منتهی شده است. دوم این که بسیج ناگهانی و غیرمنتظره پیمانکاران نظامی روسی در کریمه برای اعزام مخفیانه آن ها به شرق اوکراین زمان خریده و کنترل قلمرویی و برتری های تاکتیکی ارتش روسیه در این منطقه را تسریع بخشیده و افزایش داد. سوم اینکه، دستکم در ابتدا، سرعت عمل نیروهای شبه نظامی مورد حمایت روسیه در اوکراین و سوریه این گفتمان را تقویت کرد که دولت پوتین برای تغییر واقعیت ها روی زمین آماده بوده و این موضوع فضای مورد نیاز روسیه را برای مانور بیشتر در سطح دیپلماتیک در مراحل اولیه هر دو درگیری افزایش داد.

تمام این برتری های تاکتیکی به ولادیمیر پوتین کمک کرده تا این باور را در میان مردم خود زنده کند که روسیه جایگاه خود به عنوان یک ابرقدرت را از نو بدست آورده است. ابهامات و افسانه های موجود در مورد گروه واگنر تنها باعث تقویت استراتژی سه شاخه ای پوتین برای قرار گرفتن در بالاترین جایگاه در نظم جهان چندقطبی در حال ظهور است: ایجاد شکاف در اتحاد کشورهای غربی عضو ناتو، بازسازی ارتباط با کشورهای متحد و شریک سابق اتحاد جماهیر شوروی مانند موزامبیک، سوریه، لیبی و سودان و در آخر نیز اعمال قدرت و نفوذ در مرزهای خارج از روسیه. در واقع پیمانکاران نظامی مانند واگنر گروپ در واقع نیروهای پیشگام روسیه در اجرای این استراتژی موثر فرصت طلبانه هستند.

بیشتر بخوانید: نقشه سه مرحله‌ای؛ چگونه روسیه شرایط را برای حضور نظامی در دیگر کشورها فراهم می‌کند؟