ویروس کرونا یک بیماری دنیاگیر دیگر؛ جهان با بیماری های دنیاگیر قبلی چگونه رو به رو شد؟

با تداوم گسترش ویروس کرونا ی ووهان، کارشناسان پیش بینی می کنند این ویروس در نهایت به یک بیماری دنیاگیر تبدیل شود.

سازمان جهانی بهداشت به تازگی این گونه از ویروس کرونا را، که باعث مرگ دست کم ۹۰۰ نفر شده و بیشتر از ۴۰ هزار نفر را مبتلا کرده، «یک وضعیت اضطراری» اعلام کرد که گرچه دقیقاً یک بیماری دنیاگیر نیست اما ممکن است در نهایت اینگونه شود. طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت، دنیاگیری به معنای «گسترش یک بیماری جدید در سرتاسر دنیا» است. ویروس کرونای ووهان تا به حال در دست کم ۲۶ کشور دنیا شیوع پیدا کرده.

از آنفلوانزای اسپانیایی سال ۱۹۱۸ گرفته تا ویروس زیکای سال ۲۰۱۵، در سال های اخیر بیماری های دنیاگیر زیادی در جهان شیوع پیدا کرده. در ادامه می خواهیم ببینیم جهان با این بیماری ها چگونه رو به رو شد و آن ها را پشت سر گذاشت.

قبل از اختراع واکسن سل، کودکان مبتلا به این بیماری را در هوای آزاد می خواباندند

بیماری سل در دهه ی ۱۸۰۰ میلادی  و اوایل دهه ی ۱۹۰۰ به شدت شایع بود، به طوری که در آن زمان در دنیا از هر ۷ نفر یک نفر به این بیماری مبتلا می شد.

مردم برای درمان در آسایشگاه ها بستری می شدند و کودکان مبتلا به سل را شب ها بیرون می خواباندند تا هوای آزاد تنفس کنند، چون در آن زمان تصور می شد این کار باعث درمان این بیماری می شود. قبل از اختراع آنتی بیوتیک ها، بستری شدن در آسایشگاه بهترین روش درمان برای بیماری سل بود. بیماران در آسایشگاه ها قرنطینه می شدند و با تغذیه ی مناسب به آن ها رسیدگی می شد.

با کشف عامل بیماری سل یعنی مایکوباکتریوم توبرکلوزیس توسط رابرت کخ در سال ۱۸۸۲ معلوم شد بیماری سل با رعایت بهداشت قابل پیشگیری است.

در آمریکا کمپین های گسترده ای برای افزایش آگاهی در مورد نحوه ی جلوگیری از این بیماری راه اندازی شد، با این وجود دهه ها طول کشید تا این بیماری در آمریکا به طور کامل از بین رود. در سال ۱۹۵۳ هنوز ۸۳۹ فرد مبتلا به سل در آمریکا وجود داشت.

تنها بعد از جنگ جهانی دوم بود که واکسن سل به طور گسترده مورد پذیرش واقع شد و بیماری سل به طور کامل متوقف شد، گرچه بعضی از انواع مقاوم به داروی این بیماری هنوز وجود دارند.

در زمان شیوع آنفلوانزای اسپانیایی در سال ۱۹۱۸ که هنوز هم مرگبارترین بیماری دنیاگیر تاریخ محسوب می شود، در آمریکا برگزاری مراسم ختم، عروسی و دیگر گردهمایی های اجتماعی با جمعیت زیاد ممنوع شد

آنفلوانزای اسپانیایی سال ۱۹۱۸، بعد از مبتلا کردن یک پنجم از جمعیت کره ی زمین در آن زمان، جان ۵۰ میلیون نفر را در سرتاسر دنیا گرفت. این آنفلوانزا یک سال به طول انجامید و تعداد کشته های آن از تعداد کشته های جنگ جهانی اول بیشتر بود.

در آمریکا در بعضی شهرها برای حفظ جان مردم محدودیت هایی در مورد برگزاری گردهمایی های اجتماعی اعمال و از روش های قرنطینه استفاده شد. این کار به محققان این فرصت را داد تا بر روی ساخت واکسن بیماری کار کنند.

مدارس، سالن های نمایش، کلیساها و سالن های رقص همگی در شهرهای آمریکا بسته شدند. در شهر کانزاس برگزاری مراسم عروسی و ختم با بیشتر از ۱۰ مهمان را ممنوع کردند. در نیویورک شیفت کاری کارخانه ها را تغییر دادند تا در ساعات شلوغ روز افراد کمتری در شهر رفت و آمد داشته باشند. شهرداری سیاتل استفاده از ماسک را برای ساکنین این شهر اجباری کرد.

این بیماری متوسط امید به زندگی در ایالات متحده آمریکا را بیشتر از ۱۲ سال کاهش داد.

به اعتقاد محققان، منشأ این بیماری که از پرندگان منتقل شده بود، کشور چین بود و توسط کارگران چینی ای که به اروپا می رفتند در دنیا گسترش پیدا کرد. علت نامگذاری این بیماری به آنفلوانزای اسپانیایی یک تلگراف بود که در آن یکی از اولین مکان های شیوع گسترده ی این آنفلوانزا شهر مادرید در اسپانیا گزارش شده بود.

مرکز کنترل و پیشگیری بیماری ها در آمریکا، آنفلوانزای اسپانیایی را «مرگبارترین بیماری دنیاگیر قرن بیستم» خوانده، گرچه این بیماری تا قرن بیست و یکم هم ادامه داشت.

ابولا در سال ۱۹۷۶، دهه ی ۱۹۹۰ و ۲۰۱۴ شیوع پیدا کرد. پزشکان مجبور بودند تخت های بیماران را بعد از مرگ شان بسوزانند و از مردم خواسته شد آداب و رسوم تدفین مردگان خود را تغییر دهند

ابولا اولین بار در سال ۱۹۷۶ در کشورهای سودان و زئیر شایع شد. این بیماری، که یکی از مرگبارترین بیماری های ویروسی محسوب می شود، از آن زمان منحصر به آفریقا باقی ماند و بار دیگر در دهه ی ۱۹۹۰ در این قاره شیوع یافت.

در میانه ی سال های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۶، ابولا بار دیگر در غرب آفریقا شیوع پیدا کرد و به کانون توجه جهانی تبدیل شد، بیشتر به این دلیل که این بار ابولا به آمریکا و اروپا هم گسترش پیدا کرده بود.

یکی از نگرانی های اصلی در مورد این بیماری بالا بودن تعداد کارکنان درمانی ای بود که خود در آفریقا مبتلا به ابولا شده بودند.

اعضای سازمان پزشکان بدون مرز برای مراقبت از بیماران راهی آفریقا شدند. آن ها با لباس های محافظ در آنجا کار می کردند و مجبور بودند تخت های قربانیان ابولا را بعد از مرگ شان آتش بزنند. از مردم محلی هم خواسته شد مراسم تدفین مردگان خود را تغییر دهند و روش ایمن تر و بهداشتی تری در پیش گیرند، به طوری که هیچ تماسی با جسد متوفی یا مایعات بدن او نداشته باشند. این مسأله برای بسیاری از مردم غرب آفریقا دردناک بود چون مراسم تدفین مردگان در این منطقه از تقدس زیادی برخوردار است.

سازمان جهانی بهداشت هم برای جلوگیری از انتقال انسان به انسان بیماری، دستورالعملی درباره ی شستشوی دست ها و نحوه ی پیدا کردن آب سالم منتشر کرد.

بیماری ابولا یک بار دیگر در سال ۲۰۱۴ شیوع پیدا کرد که طبق تخمین ها، در نهایت ۲۸،۶۰۰ نفر را مبتلا و ۱۱،۳۲۵ نفر را قربانی کرد.

در زمان شیوع آنفلوانزای خوکی در سال ۱۹۷۶، ظرف ۱۰ هفته ۴۸ میلیون آمریکایی واکسینه شدند

در سال ۱۹۷۶ یک ویروس از خوک ها به انسان ها منتقل و منجر به مرگ یک سرباز ارتش شد. ظرف ۱۰ هفته، نزدیک به ۴۸ میلیون نفر در آمریکا از ترس شیوع جهانی یک بیماری دیگر، واکسینه شدند. تولیدکنندگان واکسن از دولت آمریکا خواستند اجازه ی پایین آوردن استانداردهای ساخت واکسن را صادر کند تا واکسن ها سریع تر و با نظارت کمتری از سوی دولت فدرال تولید شوند. این درخواست با موافقت دولت آمریکا رو به رو شد.

تعداد موارد ابتلا به سندرم گیلن باره که از عوارض جانبی نادر واکسن است، به قدری زیاد بود که قابل چشم پوشی نبود، به همین دلیل بعد از گذشت ۲ ماه و نیم، برنامه ی واکسیناسیون گسترده متوقف شد. این برنامه مایه ی سرافکندگی دولت آمریکا شد و برای رئیس مرکز کنترل و پیشگیری بیماری های آمریکا به قیمت از دست دادن شغلش تمام شد.

این رسوایی باعث افزایش بی اعتمادی نسبت به توانایی دولت آمریکا در کنترل و اداره ی بیماری های دنیاگیر شد.

در سال ۲۰۰۹، نهصد مورد دیگر از ابتلا به آنفلوانزای خوکی در مکزیک گزارش شد و سازمان جهانی بهداشت آن را یک بیماری دنیاگیر اعلام کرد. باراک اوباما، رئیس جمهور وقت آمریکا، این ویروس را یک وضعیت اضطراری اعلام کرد و همه ی ۵۰ ایالت آمریکا و همینطور ۳۰ کمپ تابستانی این کشور از شیوع این بیماری در خود خبر دادند. این ویروس حالا به وسیله ی یک واکسن جدیدتر که اولین بار در سال ۲۰۰۹ ساخته شد، قابل پیشگیری است.

معترضان در آمریکا مجبور شدند دولت این کشور را وادار به اقدام در خصوص شیوع اچ آی وی / ایدز کنند که باعث مرگ صدها هزار نفر در آمریکا شد

اولین مورد ابتلا به این بیماری در سال ۱۹۸۱ مشاهده شد و محققان این نظریه را مطرح کردند که این بیماری از ویروسی در بدن شامپانزه های غرب آفریقا به وجود آمده بود.

بیماری ایدز یا همان سندرم نقص ایمنی اکتسابی (AIDS / Acquired Immunodeficiency Syndrome) در اثر اچ ای وی یا همان ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV / Human Immunodeficiency Virus) به وجود می آید. این ویروس سلول های ایمنی بدن را کاهش می دهد و به این ترتیب فرد را در برابر بیماری هایی آسب پذیر می کند که دستگاه ایمنی بدن معمولاً قادر به غلبه بر آن ها است.

با افزایش آمار مرگ و میر ناشی از این بیماری در آمریکا، دولت آمریکا از دادن داروهای آزمایشی به قربانیان خودداری کرد که این مسأله باعث اعتراض گروه های فعال در این زمینه شد. کم کاری دولت باعث به وجود آمدن شبکه هایی زیرزمینی شد که داروهای تأیید نشده در اختیار مردم می گذشتند.

تا سال ۱۹۸۵ طول کشید تا ریگان، رئیس جمهور وقت آمریکا، کلمه ی «ایدز» را در برابر مردم به زبان آورد. او در دور دوم ریاست جمهوری اش، بعد از بالا گرفتن انتقادات در رسانه ها و مطبوعات و زمانی که معلوم شد این بیماری فقط مردان همجنسگرا را مبتلا نمی کند، دستور تخصیص ۵۰۰ میلیون دلار به تحقیق درباره ی ایدز را صادر کرد.

۴۰،۸۴۹ نفر تا قبل از کشف دارویی برای ایدز در سال ۱۹۸۷ جان خود را از دست دادند.

هنوز درمان قطعی ای برای بیماری ایدز پیدا نشده نشده، گرچه افراد اچ آی وی مثبتی که به طور مرتب از داروهای ضد رتروویروس استفاده می کنند می توانند این ویروس را به حدی سرکوب کنند که نه در جریان خون قابل تشخیص باشد و نه قابل انتقال به دیگران. برای افراد اچ آی وی منفی هم یک داروی پیشگیری قبل از مواجهه (PrEP / Pre-exposure Prophylaxis) وجود دارد که ریسک ابتلا به اچ آی وی را تا ۹۹ درصد کاهش می دهد.

سارس اولین بار در سال ۲۰۰۲ ظهور پیدا کرد و به دنبال آن این بحث درگرفت که آیا در زمان شیوع بیماری های دنیاگیر کشورها باید مرزهای خود را ببندند یا نه

این بیماری، که نشانه های ذات الریه ی شدید را دارد، اولین بار در سال ۲۰۰۲ در استان گوانگ دونگ چین ظهور یافت. طبق اعلام سازمان جهانی بهداست، این بیماری از آن زمان حدود ۷۷۴ کشته.

افراد مبتلا به سارس قرنطینه شدند تا جلوی گسترش بیماری گرفته شود و ظهور این بیماری موجب شد تا نحوه ی برخورد با بیماری های دنیاگیر مورد بحث قرار گیرد. بعضی معتقد بودند کشورها باید برای جلوگیری از گسترش ویروس مرزهای خود را ببندند اما بعضی دیگر اعتقاد داشتند کشورها برای متوقف کردن بیماری باید با یکدیگر همکاری کنند.

محققان کد ژنتیکی بیماری سارس را در اینترنت منتشر کردند و اجازه دادند متخصصان علم همه گیرشناسی سرتاسر دنیا تخصص جمعی خود را در توقف این بیماری به کار گیرند و به این ترتیب بود که بیماری سارس بالاخره متوقف شد. محققان منشأ شیوع این بیماری را یک کلونی از خفاش های غارنشین می دانند.

در زمان شیوع مرس در سال ۲۰۱۲ ده ها هزار نفر قرنطینه شدند

مرس (MERS) که اولین بار در سال ۲۰۱۲ گزارش شد، باعث بیماری شدید تنفسی می شود و از هر ۴ فرد مبتلا جان ۳ نفر را می گیرد. تا به حال ۲۷ کشور دنیا از وجود مواردی از ابتلا به مرس در خود خبر داده اند. ۸۵۸ نفر از این موارد به مرگ منتهی شدند که عمده ی آن ها در عربستان سعودی رخ دادند.

دولت کره جنوبی با قرنطینه کردن ۱۷ هزار نفر و کاهش گردشگری، روند گسترش بیماری در این کشور را مدیریت کرد.

تمامی موارد ابتلا به مرس با شبه جزیره ی عربستان مرتبط هستند. مرس یا همان سندرم تنفسی خاورمیانه، یک بیماری است که در اثر نوع ویروس کرونا به نام ویروس کرونای سندرم تنفسی خاورمیانه به وجود می آید.

محققان بعدها پی بردند مرس از طریق شترهای زنده به انسان ها منتقل شده بود.

در زمان شیوع زیکا به زنان باردار گفته می شد لباس های آستین بلند بپوشند و از سفر به آمریکای لاتین خودداری کنند

پشه های آئدس آئجیپتی (Aedes aegypti) ناقل زیکا هستند، نوعی ویروس که می تواند باعث مرگ جنین، زایمان زودرس، سندرم گیلن باره، و گروهی از نقص های مادرزادی به نام سندرم زیکای مادرزادی شود که با ابتلا به ویروس زیکا در دوران بارداری مرتبط هستند. یکی از نقص های مادرزادی ناشی از ابتلا به زیکا، میکروسفالی است، حالتی که در آن سر اندازه ای کوچک تر از نرمال دارد.

در سال های ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷، زیکا در آمریکا به شدت شیوع پیدا کرد و این مسأله باعث ترس و وحشت مردم شد.

زنان باردار و سفر کانون این ترس بودند. پزشکان به زنان توصیه می کردند لباس های آستین بلند بپوشند، گرچه معلوم نبود این کار تا چد حد مؤثر بود. برای زنان هم این سؤال مطرح بود که درصورت ابتلا به زیکا چه بر سر جنین شان خواهد آمد اما پزشکان قادر به پاسخگویی به آن ها نبودند.

دولت های السالوادور، برزیل و جامائیکا همگی به زنان توصیه می کردند از باردار شدن خودداری کنند، در حالی که توصیه ی مرکز و کنترل پیشگیری بیماری های آمریکا به زنان باردار خودداری از سفر به ۳۰ کشور دنیا بود. در آن زمان پزشکی در یکی از جلسات کنگره ی آمریکا اعلام کرد که زنان باردار فقیر بیشترین ریسک ابتلا به زیکا را دارند.

سازمان غذا و داروی آمریکا تمرکز خود را بر روی تهیه ی تست های تشخیصی به منظور تشخیص وجود ویروس زیکا، تولید واکسن و حفاظت از بانک خون مردم آمریکا در صورت به وجود آمدن یک وضعیت اضطراری گذاشت.

محققان هنوز در حال کار بر روی تولید واکسنی برای زیکا هستند.