آلوده ترین کشورها و شهرهای جهان در سال ۲۰۱۹؛ جایگاه ایران در این فهرست کجاست؟

هند در جدیدترین گزارش منتشره بار دیگر در صدر فهرست سالانه ی آلوده ترین شهرهای جهان از نظر هوا قرار گرفت. این در حالی است که وضعیت شهرهای چین در مقایسه با سال پیش از آن رو به بهبودی بوده است.

بر اساس گزارش وبسایت IQAir درباره ی کیفیت هوای جهان در سال ۲۰۱۹، از میان ۳۰ شهر جهان که بیشترین آلودگی هوا را دارند ۲۱ مورد در هند قرار دارند. هند ۶ جایگاه اول این فهرست را هم به خود اختصاص داده است.

قاضی آباد، از شهرک های اقماری دهلی نو- پایتخت هند – که در شمال ایالت اوتار پرادش واقع شده، آلوده ترین شهر جهان از نظر هوا شناخته شده، به طوری که متوسط غلظت ذرات معلق PM 2/5 آن در سال ۲۰۱۹ برابر با ۱۱۰/۲ واحد بود. این رقم ۲ برابر بیشتر از میزانی است که سازمان حفاظت محیط زیست ایالات متحده آمریکا آن را سالم اعلام کرده.

در نوامبر ۲۰۱۹، بعد از آنکه سطح شاخص کیفیت هوا در بخش هایی از دهلی نو از ۸۰۰ واحد عبور کرد، وضعیت اضطراری در این منطقه اعلام شد. این میزان در واقع ۳ برابر بیشتر از حد «خطرناک» بود.

محققان IQAir که یک شرکت جمع آوری اطلاعات و فناوری در حوزه ی کیفیت هوای جهانی است، داده های این گزارش را از طریق ایستگاه های سنجش زمینی ای گردآوری کردند که غلظت ذرات ریز معلق در هوا، موسوم به PM 2/5 را در هر متر مکعب اندازه گیری می کنند.

این ذرات میکروسکوپی، که قطر آن ها از ۲/۵ میکرومتر هم کمتر است را بسیار مضر می دانند، چون آنقدر کوچک هستند که تا عمق ریه ها و دستگاه قلبی عروقی راه پیدا کنند.

این ذرات معلق، سولفات، نیترات ها و کربن سیاه هستند. تحقیقات از وجود ارتباط میان قرار گرفتن در معرض این ذرات و ابتلا به بیماری های ریوی و قلبی حکایت دارد. مواجهه با این ذرات معلق می تواند به عملکرد شناختی و ایمنی ما هم صدمه وارد کند.

طبق تخمین های سازمان جهانی بهداشت، آلودگی هوا هر ساله باعث وقوع ۷ میلیون مورد مرگ زودرس در جهان می شود که عمده ی این آمار نتیجه ی افزایش نرخ مرگ و میر ناشی از بیماری های قلبی عروقی، سرطان ها و عفونت های تنفسی است.

بر اساس تخمین ها، بیشتر از ۸۰ درصد ساکنان مناطق شهری ای که آلودگی هوای آن ها رصد می شود، در معرض هوایی هستند که سطح کیفیت آن از حد مجاز اعلام شده در دستورالعمل سازمان جهانی بهداشت بالاتر است. این ریسک در مورد کشورهای کم درآمد و همینطور کشورهایی که درآمد متوسطی دارند بیشتر است.

در گزارش IQAir، آلودگی هوا مهم ترین ریسک زیست محیطی ای بیان شده که مردم جهان در خصوص سلامت خود با آن رو به رو هستند.

کشورهای جنوب آسیا کماکان وضعیت نگران کننده تری دارند، به طوری که از میان ۳۰ شهر جهان که بیشترین آلودگی هوا را دارند، ۲۷ مورد در هند، پاکستان یا بنگلادش قرار دارند. شهرهای گوجرانواله، فیصل آباد و رایوند ِ پاکستان در میان ۱۰ شهر اول فهرست آلوده ترین شهرهای جهان از نظر هوا هستند و دهلی نو (پایتخت هند)، لاهور (یکی از بزرگ ترین شهرهای پاکستان) و داکا (پایتخت بنگلادش) به ترتیب مقام های پنجم، دوازدهم و بیست و یکم این فهرست را به خود اختصاص داده اند.

کشورهای آسیای جنوبی، آسیای جنوب شرقی و خاورمیانه به طور کلی وخیم ترین شرایط را از این جهت دارند، به طوری که از ۳۵۵ شهر این مناطق فقط ۶ شهر وضعیتی مطابق با اهداف سالیانه ی سازمان جهانی بهداشت داشتند.

با این حال، در مقایسه با سال پیش از آن، وضعیت کشورهای آسیای جنوبی روندی رو به بهبودی داشته. آلودگی هوای کشور هند از سال ۲۰۱۸ تا ۲۰۱۹ بیست درصد کاهش یافته بود، به طوری که ۹۸ درصد شهرهای آن میزان مختلفی از بهبودی را تجربه کرده بودند. در گزارش IQAir، کاهش رشد اقتصادی، مساعد بودن شرایط آب و هوا و تلاش های صورت گرفته در جهت پاکسازی هوا علت این کاهش بیان شده.

مثلاً قاضی آباد که آلوده ترین شهر جهان است، میانگین شاخص کیفیت هوای آن در سال ۲۰۱۹ برابر با ۱۱۰/۲ واحد بود. در حالی که میزان آن در سال ۲۰۱۸ برابر با ۱۳۵/۲ واحد و در سال ۲۰۱۷ برابر با ۱۴۴/۶ واحد بود.

دلیل دیگری که در گزارش IQAir به آن اشاره شده راه اندازی برنامه ی ملی پاکسازی هوا در هند است. هدف از این برنامه آن است که تا سال ۲۰۲۴ آلودگی هوای ناشی از ذرات PM 2/5 و PM 10 در ۱۰۲ شهر کشور هند به میزانی ۲۰ تا ۳۰ کمتر از مقداری برسد که در سال ۲۰۱۷ وجود داشت.

بحران آب و هوا و شهرنشینی

طبق گزارش IQAir، داده های مربوط به کیفیت هوا به روشنی نشان می دهند تغییرات آب و هوایی می تواند ریسک قرار گرفتن در معرض هوای آلوده را مستقیماً افزایش دهد. تغییرات آب و هوایی با بیابان زایی و افزایش بسامد وقوع آتش سوزی های جنگلی و توفان های شنی، کیفیت هوای بسیاری از شهرهای جهان را تحت تأثیر قرار می دهد.

انتشار گازهای گلخانه ای در اثر استفاده از سوخت های فسیلی، که از محرک های اصلی بحران آب و هوایی است هم  یکی از عوامل مهم آلودگی هوا محسوب می شود.

بسیاری از کشورها هنوز برای تولید انرژی مورد نیاز خود به ذغال سنگ وابسته هستند که بزرگ ترین عامل انتشار ذرات PM 2/5 به شمار می رود. مثلاً چین بزرگ ترین تولید کننده و مصرف کننده ی ذغال سنگ در جهان است.

عامل دیگری که باعث تشدید این مشکل شده بالا رفتن سرعت شهرنشینی در شهرهای آسیای جنوب شرقی است که در حال صنعتی شدن هستند، مسأله ای که از عوامل اصلی آلودگی هوا هم به شمار می رود و چالش های بزرگی در خصوص مدیریت غلظت ذرات PM 2/5 پیش رو می گذارد.

در میان آلوده ترین پایتخت های جهان از نظر هوا، جاکارتا پایتخت اندونزی و هانوی پایتخت ویتنام برای اولین بار از پکن پایتخت چین پیشی گرفتند. این تغییر تاریخی از سرعت بالای روند صنعتی شدن در این منطقه حکایت دارد. غلظت سالیانه ی ذرات PM 2/5 جاکارتا و هانوی ۲۰ درصد بیشتر از پکن است.

به گفته ی یان بوکیلاد، مدیر بخش سنجش کیفیت هوا در شرکت IQAir، شهرهایی که سرعت توسعه ی آن ها بالا است برای آنکه بتوانند رشد پایداری داشته باشند، باید بین توسعه ی خود و حفظ محیط زیست یکی را انتخاب کنند.

با این حال، خبرهای خوبی هم وجود دارد. قدرت مردم تغییراتی ایجاد کرده.

به گفته ی بوکیلاد، تا همین اواخر توسعه ی شهرها به حفظ محیط زیست ارجحیت داشت، اما حالا به وضوح شاهد آن هستیم که مردم خواسته های بیشتری از دولت های محلی خود دارند.

شهروندان هانوی در سال ۲۰۱۹ به لطف به کارگیری دستگاه های سنجش کیفیت هوا، آگاهی زیادی در مورد وضعیت هوای شهر خود پیدا کردند. این نمونه نشان می دهد که چطور اطلاع از کیفیت هوا کمک کرده دولت ها به بهبود وضعیت محیط زیست واداشته شوند.

ساکنان شهر جاکارتا هم در سال گذشته ی میلادی از دولت خود به خاطر تشدید آلودگی هوای شهرشان رسماً شکایت کردند.

جاکارتا آلوده ترین شهر آسیای جنوب شرقی از نظر هوا است. در میان آلوده ترین پایتخت های جهان هم جاکارتا مقام پنجم را دارد؛ این شهر در سال ۲۰۱۸ مقام دهم را از این نظر داشت. طبق تخمین های برخی کارشناسان، جمعیت جاکارتا تا سال ۲۰۳۰ به ۳۵/۶ میلیون نفر خواهد رسد و این شهر به بزرگ ترین کلانشهر جهان تبدیل خواهد شد.

طبق گزارش IQAir، رشد سریع این شهر با افزایش غلظت ذرات PM 2/5 آن مقارن شده، چرا که جمعیت در حال افزایش شهر به تراکم ترافیکی آن و تقاضا برای انرژی هایی که بر پایه ی ذغال سنگ هستند می افزاید.

نقاط روشن

وضعیت شهرهای چین در سال های اخیر در مجموع بهبود قابل توجهی داشته، به طوری که متوسط غلظت آلاینده های آن ها از سال ۲۰۱۸ تا ۲۰۱۹، حدود ۹ درصد کاهش داشته است.

پکن، پایتخت چین، غلظت سالیانه ی ذرات PM 2/5 خود را در طول یک دهه ی گذشته به بیش از نصف تقلیل داده و دیگر جزء ۲۰۰ شهر جهان که بیشترین آلودگی را دارند محسوب نمی شود. این اتفاق در نتیجه ی تلاش های جمعی ای رخ داده که برای تحت کنترل درآوردن آلودگی هوا در این شهر صورت گرفته است.

با این حال، آلودگی هوای ۹۸ درصد از شهرهای چین کماکان از حد مجاز اعلام شده در دستورالعمل های سازمان جهانی بهداشت بالاتر است و در گزارش وبسایت IQAir درباره ی کیفیت هوای جهان در سال ۲۰۱۹، نام ۴۷ تای آن ها در میان ۱۰۰ شهر جهان با بیشترین آلودگی دیده می شود.

وقوع توفان های گرد و غبار و شن در شهر کویری هوتان که در غرب ناحیه ی سین کیانگ ِ چین واقع شده، موجب شده در میان آلوده ترین شهرهای جهان در سال ۲۰۱۹ این شهر جایگاه دوم را به دست آورد، به طوری که میانگین شاخص کیفیت هوای آن ۱۱۰/۱ واحد بوده است.

یک اتفاق مثبت دیگر افزایش چشمگیر تعداد کشورهایی است که در سال گذشته سیستم سنجش کیفیت هوای خود را توسعه دادند، به طوری که تعداد ایستگاه های سنجش کیفیت هوا رشدی بیش از ۲۰۰ درصدی نسبت به سال قبل از آن داشته است.

کسب داده های بیشتر در مورد کیفیت هوا نقش مهمی در آگاهی مردم از وضعیت هوایی دارد که آن را تنفس می کنند و به مهار جهانی آلودگی هوا هم کمک می کند.

در برخی کشورها حالا برای اولین بار است که داده های مربوط به کیفیت هوا به طور مداوم در اختیار مردم قرار می گیرد. این کشورها آنگولا، باهاما، کامبوج، جمهوری دموکراتیک کنگو، مصر، غنا، لتونی، نیجریه و سوریه هستند.

با این حال، در بسیاری از نقاط جهان هنوز فاصله ی زیادی میان داده های مربوط به کیفیت هوا وجود دارد، یعنی ممکن است تعداد کشورهایی که غلظت ذرات PM 2/5 آن ها بالاتر از حد مجاز اعلام شده توسط سازمان جهانی بهداشت است، بیشتر باشد.

مثلاً آفریقا، قاره ای با ۱/۳ میلیارد جمعیت، تعداد ایستگاه های سنجش کیفیت هوای آن که اطلاعات وضعیت هوا را به طور پیوسته و در لحظه در اختیار مردم می گذارند، کمتر از ۱۰۰ عدد است.

به گفته ی فرانک همز، مدیر عامل شرکت IQAir، در اغلب موارد، مناطقی که بالاترین غلظت ذرات معلق را دارند از کمترین داده در مورد کیفیت هوا برخوردارند. کشورهایی که بالاترین آسیب پذیری را دارند از دسترسی به داده هایی محرومند که برای تعیین اقداماتی که باید به منظور حفظ سلامت آن ها صورت گیرد، ضروری هستند.

پاک ترین کشور و شهر جهان

کشور باهاما و شهر کایلوا کونا در ایالت هاوایی ِ آمریکا، پاک ترین هوا را در سال ۲۰۱۹ داشتند. شهر ناسائو، پایتخت باهاما هم پاک ترین پایتخت جهان در سال ۲۰۱۹ بود.

جایگاه ایران در این فهرست کجا است؟

طبق رده بندی سال ۲۰۱۹ وبسایت IQAir، در فهرست ۹۸ تایی آلوده ترین کشورهای جهان از نظر هوا، ایران جایگاه بیست و هفتم را دارد. در فهرست آلوده ترین شهرها هم در میان ۴،۶۸۰ شهر جهان، تهران، پایتخت ایران، جایگاه پانصد و هشتاد و دوم را به خود اختصاص داده است.

در فهرست ۸۵ تایی آلوده ترین پایتخت های جهان در سال ۲۰۱۹، تهران مقام بیست و چهارم را کسب کرده است.

در ایران هم – طبق فهرست وبسایت IQAir – هندیجان در استان خوزستان و سنندج در استان کردستان، به ترتیب آلوده ترین و پاک ترین هوا را در سال ۲۰۱۹ داشتند. تهران هم جایگاه یازدهم را در فهرست ۳۸ تایی آلوده ترین شهرهای ایران از نظر هوا دارد.

در میان ۱۴۷ شهر منطقه ی جنوب آسیا که کیفیت هوای آن ها در سال ۲۰۱۹ رصد شده بود، سنندج تنها شهری بود که غلظت ذرات PM 2/5 آن با اهداف سالیانه ی سازمان جهانی بهداشت مطابقت داشت. این در حالی است که اغلب شهرها و کشورهای حاضر در گزارش وبسایت IQAir که عنوان آلوده ترین را دارند در منطقه ی جنوب آسیا واقع شده اند. این منطقه ۳۰ مورد از ۴۰ شهر جهان که آلوده ترین هوای جهان را دارند و ۴ مورد از ۵ کشور جهان که آلوده ترین کشورهای جهان از نظر هوا محسوب می شوند را در خود جای داده است.

در منطقه ی جنوب و مرکز آسیا، ایران به همراه هند و نپال تنها کشورهایی هستند که داده های مربوط به کیفیت هوای خود را به صورت زنده در اختیار عموم مردم می گذارند.