فتق چیست ؛ چه علائمی دارد و راه درمان و پیشگیری آن چیست

فتق در بسیاری از موارد در شکم و میان سینه و لگن رخ می‌دهد اما بروز آن در ناحیه‌ی بالایی ران و کشاله‌ی ران نیز دور از انتظار نیست.

فتق هنگامی روی می‌دهد که یکی از اندام‌های درونی بدن از میان بافت یا عضله‌ی نگه‌دارنده‌اش بیرون آید. مثلاً روده ممکن است از میان ناحیه‌ای سست‌شده در دیواره‌ی شکمی وارد این قسمت شود. این بیماری در اغلب موارد تهدید حیاتی به حساب نمی‌آید اما به خودی خود نیز درمان نمی‌شود. گاهی حتی نیاز به جراحی خواهد بود تا از بروز عوارض خطرناک جلوگیری شود.

علائم باد فتق

برآمدگی یا تورم در ناحیه‌ی مورد نظر از شایع‌ترین علائم باد فتق است. مثلاً اگر دچار فتق کشاله‌ی ران باشید در یک سمت استخوان عانه (محل تلاقی ران و کشاله‌ی ران) تورم خواهید داشت. البته ممکن است در حالت خوابیده حس کنید این برآمدگی برطرف شده. تشخیص برآمدگی در حالت ایستاده، دلا یا هنگام سرفه ساده‌تر است. همچنین ممکن است در اطراف ناحیه‌ی برآمدگی احساس درد نیز داشته باشید.

برخی انواع باد فتق از جمله فتق هیاتال علائم خاص‌تری نسبت به دیگر انواع آن دارند. در این نوع بیماری‌ها سوزش معده، دشواری در بلع و درد در ناحیه‌ی سینه نیز دیده می‌شود. در بسیاری از انواع باد فتق علائم خاصی بروز نمی‌کند. ممکن است اصلاً متوجه وجود این بیماری نشوید و پس از معاینات پزشکی در مورد بیماری‌های دیگر متوجه شوید به این بیماری نیز دچارید.

درمان باد فتق

باید در پی علائم این بیماری باشد و چنانچه احساس کردید به باد فتق دچار شده‌اید به پزشک رجوع کنید. باد فتق از آن دسته از بیماری‌هایی نیست که خود به خود درمان شود. پزشک شما این بیماری را تحت نظر خواهد داشت و بهترین راه درمانش را برایتان تجویز خواهد کرد. به خاطر داشته باشید که باد فتق می‌تواند موجب بروز عوارضی شود که خطر مرگ در پی دارد. چنانچه علائمی همچون استفراغ یا حالت تهوع، تب یا درد ناگهانی داشتید باید به پزشک رجوع کنید.

درمان زود‌هنگام و تغییر سبک زندگی نیز می‌تواند در کاهش علائم باد فتق راهگشا باشد، اگرچه بهترین و مؤثرترین روش درمانی این بیماری جراحی است. برای درمان باد فتق جراحی‌های گوناگونی وجود دارد و پزشک جراحتان بهترین شیوه‌ی جراحی در مورد شرایط شمار را انتخاب خواهد کرد. پیش‌آگهی برای جراحی باد فتق معمولاً بسیار خوب است اما در مجموع به نوع بیماری، علائم بیمار و سلامت کلی وی بستگی دارد. در برخی موارد نیز پیش می‌آید که باد فتق پس از جراحی دوباره عود می‌کند.

عوامل باد فتق

باد فتق در پی ترکیب کشیدگی عضله با ضعف عضلانی روی می‌دهد. پیشرفت این بیماری به عاملی که موجبش بوده بستگی دارد و می‌تواند به سرعت یا طی مدتی طولانی پیشرفت کند. برخی عوامل شایع برای بروز ضعف عضلانی یا کشیدگی عضله که به باد فتق ختم می‌شوند عبارتند از:

• اختلال رشد که طی رشد جنین در رحم مادر رخ می‌دهد و فرد از ابتدای تولد دچارش است
• کهولت سن
• صدماتی ناشی از جراحت یا جراحی
• سرفه‌ی مزمن یا بیماری مزمن انسداد ریه
• فعالیت‌های سنگین یا برداشتن اجسام سنگین
• بارداری، خصوصاً بارداری‌های چندباره
• یبوستی که فرد را در هنگام دفع دچار کشیدگی عضله می‌کند
• اضافه‌وزن یا چاقی
• آسیت (یا آب‌آوردگی شکم)

مواردی نیز موجب افزایش خطر ابتلا به باد فتق هستند و عبارتند از:

• وجود سابقه‌ی فردی یا خانوادگی این بیماری
• یبوست مزمن
• فیبروز سیستیک (یا سفتی مخاط)
• مصرف سیگار (که منجر به تضعیف بافت همبند می‌شود)
• تولد نارس یا با وزن کم

تشخیص باد فتق

پزشک برای تشخیص باد فتق ابتدا بیمار را معاینه‌ی جسمی می‌کند. طی این معاینه پزشک ممکن است با برآمدگی در ناحیه‌ی شکم یا ران بیمار مواجه شود که در حالت ایستاده، سرفه یا کشیدگی بدن بزرگتر می‌شود. وی پس از بررسی سوابق پزشکی بیمار سوالاتی از بیمار خواهد پرسید که از جمله‌ی آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• چه زمانی نخستین‌بار متوجه برآمدگی شده‌اید؟
• آیا علائم دیگری هم داشته‌اید؟
• آیا مورد خاصی مد نظر دارید که ممکن است موجب بروز این بیماری شده باشد؟
• از سبک زندگی خود بگویید. آیا در محل کار مجبور به برداشتن اجسام سنگین هستید؟ آیا تمرینات ورزشی سنگین دارید؟ آیا سابقه‌ی مصرف سیگار دارید؟
• آیا شما یا خانواده‌تان سابقه‌ی این بیماری را داشته‌اید؟
• آیا جراحی خاصی مربوط به ناحیه‌ی شکم یا ران داشته‌اید؟

ممکن است پزشک برای تشخیص بهتر نیاز به معاینات تصویری هم داشته باشد که می‌توان به سونوگرافی، سی‌تی اسکن و ام‌آرآی شکم اشاره کرد.

چنانچه مشکوک به فتق هیاتال باشید پزشکتان احتمالاً آزمایش‌های دیگری برای بررسی ناحیه‌های داخلی شکم انجام خواهد داد که عبارتند از:

• گاستروگرافین یا پرتوی ایکس باریوم: مجموعه‌ای از تصاویر پرتوی ایکس است که از سیستم گوارش گرفته می‌شود. پس از آنکه مایعی حاوی مگلومین دیاتریزوئیک و سدیوم دیاتریزوئیک یا مایعی از محلول باریوم نوشیدید این تصاویر را ضبط می‌کنند. این مواد با تابش پرتوی ایکس می‌درخشند و به خوبی مشخص می‌شوند.
• آندوسکپی: در این آزمایش لوله‌ای را که دوربین کوچکی به همراه دارد از طریق دهان وارد شکم و سیستم گوارش می‌کنند.

جراحی باد فتق

اگر باد فتق مدام بزرگتر شود یا بیمار احساس درد کند پزشک جراح احتمال دارد تصمیم به جراحی بگیرد. بدین‌ترتیب شکاف ایجادشده در دیواره‌ی شکم را بخیه می‌کنند و می‌بندند. این جراحی را هم به صورت جراحی باز و هم به صورت لاپاراسکوپی انجام می‌دهند. در لاپراسکوپی دوربینی بسیار کوچک و تجهیزات جراحی ظریفی به کار می‌رود تا باد فتق را صرفاً با چند برش درمان کنند. در این نوع جراحی جراحت کمتری به بافت‌های اطراف فتق وارد می‌شود.

طی جراحی باز، جراح شکافی نزدیک محل فتق ایجاد می‌کند و سپس بافتی را که از محل خود بیرون آمده را به جای خود بازمی‌گرداند. گاهی هم شکاف موجود در بافت را با بخیه می‌بندند. در نهایت محل برش جراحی را بخیه می‌کنند.

جراحی لاپاراسکوپی را نمی‌توان مناسب تمام انواع باد فتق دانست. اگر درمان این بیماری مستلزم جراحی باشد، پزشک جراح با همکاری بیمار بهترین شیوه‌ی جراحی را برمی‌گزیند.

مراحل بهبود باد فتق پس از جراحی

پس از جراحی احتمال دارد اطراف محل جراحی‌شده احساس درد داشته باشید. پزشک جراحتان داروهای مسکنی برای تسکین دردتان تجویز خواهد کرد. دستورات پزشک جراح را در مورد مراقبت از محل جراحی به دقت انجام دهید. چنانچه کوچکترین نشانه‌ای از عفونت دیدید (مثلاً تب، وجود ترشحاتی روی محل بخیه، یا دردی که ناگهان شدت می‌یابد) برای مراجعه به پزشک درنگ نکنید.

طی بهبود باد فتق شاید نتوانید چند هفته‌ای به راحتی حرکت کنید. باید از فعالیت‌های سنگین بپرهیزید. همچنین نباید اجسامی سنگین‌تر از ۴ کیلوگرم را بلند کنید. جراحی باز مدت بیشتری نسبت به لاپاراسکوپی طول می‌کشد. همچنین پزشکتان تعیین می‌کند که چه زمانی می‌توانید به زندگی عادی خود برگردید.

انواع باد فتق

این بیماری انواع بسیار متفاوتی دارد که در این قسمت به بررسی برخی از انواع شایع آن می‌پردازیم.

فتق کشاله‌ی ران:

فتق کشاله‌ی ران شایع‌ترین نوع از بیماری باد فتق است. این بیماری هنگامی رخ می‌دهد که روده از میان ناحیه‌ای سست عبور می‌کند یا به دیواره‌ی شکم، معمولاً در مجرای کشاله‌ی ران، فشار می‌آورد. این نوع فتق در میان آقایان شایع‌تر است. مجرای کشاله‌ی ران را می‌توانید در رانتان پیدا کنید. این ناحیه در اندام آقایان همان قسمتی است که طناب مَنَوی از شکم تا کیسه‌ی بیضه‌ها کشیده شده است. این طناب بیضه‌ها را نگه می‌دارد. در اندام بانوان نیز مجرای کشاله‌ی ران شامل رباطی است که مجاری ادراری را در محل خود نگه می‌دارد.

این نوع باد فتق در آقایان شایع‌تر است چراکه بیضه‌ها مدت کوتاهی پس از تولد از مجرای کشاله‌ی ران پایین می‌آیند. مجرا پس از این مرحله قاعدتاً باید به طور کامل بسته شود اما گاهی این اتفاق نمی‌افتد و بافتی سست در آن محل تشکل می‌شود.

فتق هیاتال

این بیماری زمانی رخ می‌دهد که بخشی از معده از دیافراگم برآمده و وارد حفره‌ی قفسه‌ی سینه می‌شود. دیافراگم ماهیچه‌ای میان معده و قفسه‌ی سینه است که با انقباض و هدایت هوا به سمت ریه‌ها به تنفس کمک می‌کند و از سویی دیگر نیز اندام‌های گوارشی را از قفسه‌ی سینه جدا می‌سازد. این نوع از باد فتق میان افراد بالای پنجاه‌سال شایع است. چنانچه کودکی دچار این بیماری باشد از اختلالات هنگام تولد به شمار می‌آید. فتق هیاتال تقریباً همواره موجب بازگشت اسید به معده می‌شود، یعنی محتویات معده به مری برمی‌گردند و فرد احساس سوزش می‌کند.

فتق ناف

این بیماری می‌تواند میان کودکان و خردسالان و هنگامی رخ دهد که روده‌ها به دیواره‌ی شکم نزدیک ناف فشار آورند. در این موارد می‌توانید فتق ناف را خصوصاً هنگام گریه‌ی کودک احساس کنید. این نوع باد فتق تنها موردی است که احتمال دارد خود به خود رفع شود، چون عضلات دیواره‌ی شکم با رشد کودک و معمولاً از یک تا دوسالگی تقویت می‌شوند. چنانچه تا پیش از پنج‌سالگی این برآمدگی از بین نرفت می‌توان با جراحی درمانش کرد. البته ابتلای بزرگسالان به این بیماری نیز محتمل است و هنگامی رخ می‌دهد که شکم بر اثر چاقی، بارداری، یا آسیت به طور مداوم دچار کشش شود.

فتق شکمی

این نوع از بیماری باد فتق هنگامی رخ می‌دهد که بافتی از میان محفظه‌ای باز در ماهیچه‌های شکم بیرون بزند. چنانچه دچار این بیماری باشید در حالت خوابیده حس خواهید کرد که این برآمدگی کوچکتر می‌شود. ابتلا به این بیماری ممکن است در هنگام تولد رخ دهد اما در هر حال گاهی نیز افراد طی دوران زندگی خود دچار این بیماری می‌شوند. از میان دلائل رایج در بروز فتق شکمی می‌توان به مواردی همچون چاقی، فعالیت‌های سنگین و بارداری اشاره کرد. این بیماری حتی ممکن است در ناحیه‌ی جراحی نیز پدیدار شود که در این صورت آن را «فتق برشی» می‌نامند و در نتیجه‌ی ضعف ماهیچه‌های شکمی در ناحیه‌ی جراحی رخ می‌دهد.

درمان باد فتق

جراحی مؤثرترین شیوه‌ی درمان باد فتق است، اگرچه نیاز به عمل جراحی در گرو اندازه‌ی فتق و میزان شدت علائم این بیماری است. ممکن است پزشکتان بخواهد صرفاً عوارض احتمالی را طی بیماری بررسی کند که این مدت را «صبر آگاهانه» می‌نامند.

گاهی اوقات استفاده از فتق‌بند می‌تواند علائم ناشی از باد فتق را کاهش دهد. اما چنانچه قصد استفاده از این وسیله را دارید حتماً با پزشک خود مشورت کنید تا شیوه‌ی درست استفاده از آن را بیاموزید.

اگر دچار فتق هیاتال هستید داروهای بدون نسخه و با نسخه‌ای را می‌توانید برای کاهش علائم بیماری مصرف کنید که از میان آن‌ها می‌توان به مواردی همچون آنتی‌اسیدها، مهارکننده‌های گیرنده‌ی H2 و همچنین مهارکننده‌های پروتون‌پمپ اشاره کرد.

خوددرمانی باد فتق

همانطور که پیشتر نیز اشاره شد باد فتق از آن دسته بیماری‌هایی نیست که بتوان با خوددرمانی رفعش کرد، اما روش‌هایی برای کاهش علائم آن ارائه خواهیم کرد.

با مصرف بیشتر فیبر می‌توانید مزاجتان را نرم‌تر کنید، بنابراین هنگام دفع متحمل فشار کمتری خواهید شد. از جمله منابع غنی از فیبر می‌توان به دانه‌ی کامل غلات، میوه و سبزیجات اشاره کرد. تغییر رژیم غذایی نیز می‌تواند علائم فتق هیاتال را بهبود بخشد. از پرخوری در یک وعده‌ی غذایی بپرهیزید، پس از غذا دلا نشوید و دراز نکشید، همچنین وزنتان را در محدوده‌ی سالم نگه دارید. برای جلوگیری از ابتلا به رفلاکس اسید نیز باید از مصرف غذاهایی که محرک این بیماری هستند مثل غذاهایی تند یا حاوی گوجه‌فرنگی پرهیز کنید. همچنین ترک سیگار می‌تواند برای کاهش علائم مؤثر باشد.

ورزش‌های مفید برای باد فتق

با ورزش می‌توانید ماهیچه‌های اطراف باد فتق را تقویت کنید و وزنتان را کاهش دهید که هر دو موجب کاهش علائم این بیماری خواهند شد. آنطور که از نتایج تحقیقات نیز برآمده افرادی که پس از جراحی تمرینات ورزشی خود را انجام داده‌اند کمتر دچار عوارض پس از جراحی شده‌اند. به خاطر داشته باشید که برداشتن اجسام سنگین می‌تواند موجب افزایش تورم باد فتق شود، بنابراین باید حرکات ورزشی را به درستی انجام دهید.

بروز باد فتق در خردسالان

بین ۱۰ تا ۲۵ درصد کودکان با بیماری فتق ناف متولد می‌شوند. این بیماری میان کودکان نارس یا با وزن کم شایع است. فتق ناف در کودکان اغلب بی‌درد است اما پس از مشاهده‌ی علائمی چون درد، استفراغ، یا تورم در ناحیه‌ی فتق باید فوراً به پزشک مراجعه کنید.

باد فتق در دوران بارداری

چنانچه باردار هستید و تصور می‌کنید دچار باد فتق شده‌اید باید به پزشک رجوع کنید تا میزان خطر برای سلامتی را بررسی کند. درمان باد فتق بارداری را معمولاً می‌توان تا پس از زایمان به تعویق انداخت، اما اگر ناحیه‌ی فتق کوچک باشد و طی بارداری یا پس از زایمان بزرگتر شود و یا در آن ناحیه احساس ناراحتی داشته باشید بهتر است به فکر درمانش باشید که ترجیحاً باید در سه‌ماهه‌ی دوم بارداری صورت گیرد.

در مواردی که باد فتق درمان شده باشد ممکن است با بارداری‌های مجدد دوباره عود کند. این اتفاق از آن جهت رخ می‌دهد که بارداری موجب کشیدگی آن دسته از بافت‌های عضلانی شکم می‌شود بر اثر جراحی سست شده‌اند. از سویی دیگر در سزارین نیز بروز این بیماری محتمل است.

عوارض بیماری باد فتق

باد فتق اگر تحت درمان قرار نگیرد گاهی می‌تواند موجب عوارضی خطرناک شود، بدین صورت که رشد می‌کند و علائمش نیز حادتر می‌شوند. همچنین ممکن است به بافت‌های اطراف خود فشار آورد و موجب تورم یا درد در ناحیه‌های اطراف خود شود. یکی دیگر از عوارض باد فتق این است که بخشی از روده در دیواره‌ی شکم گیر می‌افتد که آن را «احتباس» می‌نامند. احتباس موجب انسداد روده و درد بسیار شدید، استفراغ یا یبوست خواهد شد. چنانچه بخشی از روده که گیرافتاده به قدر کافی خون دریافت نکند، «اختناق» روی می‌دهد. در این حالت بافت روده ممکن است عفونت کند و از بین برود. اختناق از جمله مواردی است که به مرگ منجر می‌شود و باید به سرعت تحت درمان قرار گیرد. در ادامه به برخی از علائمی اشاره می‌کنیم که در صورت رویت باید به پزشک رجوع کنید:

• ناحیه‌ای متورم که به رنگ سرخ یا بنفش درآید
• درد که ناگهان شدت می‌یابد
• حالت تهوع یا استفراغ
• تب
• ناتوانی در دفع گاز یا مدفوع

پیشگیری از باد فتق

همواره می‌توان جلوی پیشروی باد فتق را گرفت. کافی است تغییرات ساده‌ای در سبک زندگی خود ایجاد کنید. اقداماتی که می‌تواند در کاهش فشار بر بدنتان مفید باشند عبارتند از:

• سیگار را ترک کنید
• هنگام بیماری به پزشک رجوع کنید و از سرفه‌های شدید بپرهیزید
• تناسب اندامتان را حفظ کنید
• هنگام دفع ادرار یا مدفوع به بدنتان فشار نیاورید
• برای جلوگیری از یبوست به قدر کافی فیبر مصرف کنید
• ورزش‌هایی را انجام دهید که به تقویت عضلات شکم کمک می‌کنند
• از برداشتن اجسام سنگین بپرهیذید. چنانچه مجبور به چنین کاری هستید از زانو خم شوید، نه از کمر

دیگر مطالب خواندنی:

علائم سنگ صفرا ، علل و نحوه پیشگیری از آن

درد شانه و بازوی سمت چپ نشانه چیست؟

چرا بعضی زنان در دوران یائسگی وزن اضافه می کنند؟

ترکیبات ادرار انسان چیست؟

با این روش های طبیعی درد مفاصل خود را برطرف کنید