بیماری سل در گذشته یکی از علل اصلی مرگ و میر در سرتاسر دنیا بود. به دنبال بهبود شرایط زندگی و ساخت آنتی بیوتیک ها، از درجه ی شیوع این بیماری در کشورهای صنعتی به میزان چشمگیری کاسته شد.
با این حال، در دهه ی ۱۹۸۰ بیماری سل جهش دوباره ای گرفت. سازمان جهانی بهداشت سل را یک بیماری «همه گیر» اعلام کرد. به گفته ی این سازمان، سل یکی از ده علت اصلی مرگ و میر در سرتاسر دنیا و مهم ترین علت مرگ بر اثر یک عامل عفونی واحد بود.
طبق تخمین های سازمان جهانی بهداشت، در سال ۲۰۱۸ نزدیک به ۱۰ میلیون نفر در سرتاسر دنیا به سل مبتلا شدند و ۱/۵ میلیون نفر هم بر اثر این بیماری جان خود را از دست دادند، از جمله ۲۵۱ هزار نفر که به بیماری اچ آی وی هم مبتلا بودند.
بیشتر مبتلایان در قاره ی آسیا بودند. با این حال، خطر این بیماری در بسیاری از دیگر نقاط دنیا هم وجود دارد.
در سال ۲۰۱۸، سازمان کنترل و پیشگیری از بیماری های ایالات متحده آمریکا از ۹،۰۲۵ مورد ابتلا به بیماری سل در این کشور خبر داد.
در حال حاضر، مسأله ی مقاومت آنتی بیوتیکی به نگرانی جدید کارشناسان در خصوص بیماری سل تبدیل شده. برخی انواع این بیماری به مؤثرترین روش های درمانی موجود هم واکنشی ندارند. در چنین مواردی، درمان سل دشوار خواهد بود.
در ادامه با این بیماری بیشتر آشنا خواهیم شد.
سل چیست؟
استنشاق باکتری عامل سل یعنی مایکوباکتریوم توبرکلوزیس می تواند باعث ابتلا به این بیماری شود.
بعد از درگیر شدن ریه ها، بیماری به سرایت پذیرترین درجه ی خود می رسد، اما معمولاً فقط بعد از تماس نزدیک با فرد مبتلا به این نوع از سل است که می توانید بیمار شوید.
سل انواع مختلفی دارد:
عفونت سلی (سل نهفته)
ممکن است فردی باکتری سل را در بدن خود داشته باشد اما هرگز هیچ نشانه ای در او بروز پیدا نکند. سیستم ایمنی بیشتر افراد می تواند باکتری را به نحوی مهار کند که تکثیر و باعث بیماری نشود. در اینصورت فرد دچار عفونت سلی می شود نه بیماری فعال سل.
پزشکان به این حالت سل نهفته می گویند. ممکن است فرد هرگز هیچ نشانه ای نداشته باشد و از عفونت خود هم باخبر نشود. عفونت نهفته ی سل از نظر سرایت به دیگران هم بی خطر است. با این حال، کسی که به سل نهفته دچار شده هم نیازمند درمان است.
بیماری سل (سل فعال)
ممکن است بدن توانایی مهار باکتری سل را نداشته باشد. این حالت بیشتر زمانی رخ می دهد که سیستم ایمنی بدن بر اثر بیماری یا استفاده از بعضی داروها ضعیف شده باشد.
در اینصورت باکتری می تواند تکثیر و باعث بروز نشانه هایی شود که نتیجه ی آن ابتلا به سل فعال خواهد بود. افراد مبتلا به سل فعال می توانند این عفونت را به دیگران انتقال دهند.
عفونت سل، بدون مداخله ی پزشکی، در ۵ تا ۱۰ درصد افراد مبتلا، تبدیل به بیماری فعال می شود. در نیمی از این افراد، ۲ تا ۵ سال از زمان آغاز عفونت طول می کشد تا عفونت پیشرفت کند و به مرحله ی بیماری فعال برسد.
ریسک ابتلا به سل فعال در این افراد بیشتر است:
کسانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند
کسانی که ۲ تا ۵ سال از زمان ابتلای آن ها به عفونت سل گذشته باشد
افراد مسن و کودکان کم سن و سال
افرادی که از مواد مخدر تزریقی استفاده می کنند
کسانی که سل آن ها در گذشته به خوبی درمان نشده
علل سل
همانطور که گفته شد مایکوباکتریوم توبرکلوزیس باکتری عامل سل است. این باکتری می تواند از طریق قطرات ریزی که با سرفه، عطسه، تف، خنده و صحبت کردن فرد مبتلا به سل ریوی در هوا منتشر می شوند، سرایت پیدا کند.
فقط افراد مبتلا به سل فعال می توانند این عفونت را به دیگران انتقال دهند. با این حال، بیشتر افراد مبتلا به این بیماری بعد از دریافت درمان مناسب به مدت دست کم دو هفته، دیگر سرایت دهنده ی بیماری نخواهند بود.
نشانه های هشدار دهنده اولیه سل
در صورت مشاهده ی این نشانه ها حتماً باید به پزشک مراجعه کنید:
سرفه ی مداومی که دست کم ۳ هفته طول کشیده باشد
سرفه ی خلط دار که ممکن است در آن خون وجود داشته باشد
کاهش اشتها و وزن
حس خستگی و کسالت
ورم کردن گردن
تب
تعریق شبانه
درد قفسه سینه
علائم انواع سل
سل نهفته: کسانی که به سل نهفته دچار می شوند هیچ نشانه ای ندارند و در عکس رادیولوژی قفسه سینه ی آن ها هم هیچ نشانه ای از عفونت وجود ندارد. با این حال، یک آزمایش خون یا تست خراش پوستی معلوم خواهد کرد که فرد به عفونت سل دچار است.
سل فعال: افرادی که به بیماری سل مبتلا می شوند ممکن است دچار سرفه های خلط دار ، خستگی، تب، لرز و کاهش اشتها و وزن شوند. این نشانه ها معمولاً به مرور زمان شدت می یابند، اما ممکن است خود به خود هم از بین بروند و دوباره بازگردند.
نشانه های دیگر سل
بیماری سل معمولاً ریه ها را درگیر می کند، گرچه نشانه های این بیماری می تواند در دیگر قسمت های بدن هم بروز پیدا کند. این اتفاق بیشتر در میان افرادی رخ می دهد که سیستم ایمنی ضعیفی دارند.
بیماری سل می تواند باعث موارد زیر شود:
ورم مداوم غدد لنفاوی
شکم درد
درد مفاصل یا استخوان ها
احساس گیجی
سردرد مداوم
تشنج
عوارض سل
سل اگر درمان نشود می تواند کشنده باشد.
این عفونت اگر در سرتاسر بدن پخش شود می تواند باعث بروز مشکلاتی در سیستم قلبی عروقی و عملکرد متابولیک بدن و مواردی دیگر شود.
سل می تواند منجر به سپسیس یا گندخونی شود، نوعی عفونت که می تواند منجر به مرگ شود.
ریسک فاکتورهای سل
احتمال ابتلا به سل فعال در افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند بیشتر است. برخی از مواردی که می توانند باعث تضعیف سیستم ایمنی بدن شوند عبارتند از:
اچ آی وی
پزشکان سل را برای افراد مبتلا به اچ آی وی یک عفونت فرصت طلب می دانند. یعنی ریسک ابتلا به سل و تجربه ی دوز شدیدتر نشانه های این بیماری در مبتلایان اچ آی وی بیشتر از افرادی است که از سیستم ایمنی سالمی برخوردارند.
درمان سل در افراد مبتلا به اچ آی وی با پیچیدگی هایی همراه است اما پزشکان می توانند یک برنامه ی درمانی جامع برای بیمار ترتیب دهند که هر دو مشکل را دربر بگیرد.
مصرف سیگار
مصرف تنباکو و قرارگیری مداوم در معرض دود افراد سیگاری، ریسک ابتلا به سل را افزایش می دهد. این عوامل می توانند کار درمان سل را دشوارتر و احتمال بازگشت بیماری بعد از درمان را هم بیشتر کنند.
ترک سیگار و دوری از دود آن می تواند ریسک ابتلا به سل را کاهش دهد.
دیگر مشکلات و بیماری ها
مشکلات جسمانی دیگری هم هستند که سیستم ایمنی بدن را ضعیف می کنند و می توانند ریسک ابتلا به سل را افزایش دهند:
پایین بودن وزن بدن
اختلالات سوء مصرف مواد
دیابت
سیلیکوزیس
بیماری شدید کلیوی
سرطان سر و گردن
علاوه بر این ها، برخی روش های درمانی، از جمله پیوند عضو مانع از عملکرد سیستم ایمنی بدن می شوند.
حضور در مناطقی که سل در آن ها شایع است هم می تواند ریسک ابتلا به آن را بالا ببرد.
پیشگیری از سل
روش های پیشگیری از سل عبارتند از:
تشخیص و درمان به موقع
دوری از دیگران تا زمانی که ریسک عفونت دیگر وجود نداشته باشد
استفاده از ماسک و پوشاندن دهان
محیط دارای تهویه ی مناسب باشد
واکسن سل: در برخی کشورها به عنوان بخشی از برنامه ی واکسیناسیون معمول، به کودکان واکسن ضد سل یعنی واکسن کالمت گرین باسیلوس زده می شود.
تشخیص سل
کسی که به سل نهفته دچار شده باشد، هیچ نشانه ای در او بروز نمی کند، اما آزمایشات پزشکی می توانند عفونت را نشان دهند. در صورتی که هر کدام از موارد زیر در مورد شما صدق می کند باید آزمایش سل دهید:
داشتن تماس با فردی که به سل مبتلا است یا ریسک ابتلا به سل در او وجود دارد
حضور در مناطقی که سل در آن ها بسیار شایع است
کار در محیط هایی که ممکن است سل در آن ها وجود داشته باشد
پزشک از شما درباره ی نشانه هایی که در شما وجود دارد و سابقه ی پزشکی تان سؤال خواهد کرد. شما مورد معاینه ی فیزیکی هم قرار خواهید گرفت که شامل گوش دادن به ریه ها و بررسی ورم غدد لنفاوی می شود.
دو آزمایش هستند که می تواند وجود باکتری در بدن را معلوم کنند:
تست خراش پوستی سل
آزمایش خون سل
با این حال، این آزمایشات نمی توانند فعال یا نهان بودن سل را مشخص کنند. برای تشخیص فعال بودن سل، پزشک ممکن است یک تست خلط و یک عکس رادیولوژی از قفسه سینه هم برای شما تجویز کند.
همه ی مبتلایان سل، فارغ از فعال یا نهان بودن آن، نیازمند درمان هستد.
درمان سل
با تشخیص به موقع و دریافت آنتی بیوتیک مناسب، سل قابل درمان است.
نوع آنتی بیوتیک و طول درمان به موارد زیر بستگی دارد:
سن و وضعیت سلامت کلی فرد
فعال یا نهان بودن سل
محل عفونت
مقاوم بودن یا نبودن نوع سل در برابر دارو
برای درمان سل نهفته روش های مختلفی وجود دارد. مثلاً ممکن است به مدت ۱۲ هفته یک بار در هفته یا به مدت ۹ ماه هر روز آنتی بیوتیک مصرف کنید.
برای درمان سل فعال هم ممکن است از داروهای متعددی به مدت ۶ تا ۹ ماه استفاده شود. اگر نوع سل مقاوم به دارو باشد، کار درمان پیچیده تر می شود.
تکمیل دوره ی درمان ضروری است، حتی اگر اثری از نشانه های بیماری باقی نمانده باشد. اگر کسی زودتر از موعد مصرف داروها را قطع کند، برخی باکتری ها می توانند زنده باقی بمانند و در برابر آنتی بیوتیک ها مقاوم شوند. در اینصورت ممکن است فرد دچار سل مقاوم به دارو شود.
بسته به اینکه سل کدام قسمت بدن را درگیر کرده، ممکن است پزشک کورتون هم تجویز کند.
بدون نظر