در روزها و هفته های اخیر بحث مکانیسم ماشه و بازگشتن تحریم های سازمان ملل و شورای امنیت علیه ایران داغ بوده است. بدنبال خروج ایالات متحده از برجام، این کشور بار دیگر تحریم های شدیدی را علیه ایران اعمال کرد که همچنان ادامه دارند. در حالی که ایالات متحده نتوانست کشورهای عضو شورای امنیت را ترغیب به تمدید تحریم های تسلیحاتی ایران نماید، تحریم هایی که در ماه اکتبر امسال به پایان می رسند، این کشور امروز اعلام کرد که با استفاده از مکانیسم ماشه که در برجام گنجانده شده می تواند تمام تحریم های لغو شده در سال ۲۰۱۵ را بازگردانده و بدین ترتیب کشورهای عضو شورای امنیت باید از این تحریم ها تبعیت کنند. بحث ما در اینجا تنها تشریح مکانیسم ماشه ، معنا و چگونگی عمل آن است.
مکانیسم ماشه چیست؟
در سال ۲۰۱۵ بعد از مدت ها مذاکره بین کشورهای موسوم به ۵+۱ که متشکل از ایالات متحده، بریتانیا، فرانسه، آلمان، روسیه، چین و ایران بود، توافقی به نام برنامه جامع اقدام مشترک یا همان برجام بدست آمد که بر اساس آن تمامی تحریم های سازمان ملل علیه ایران برداشته شده و در مقابل ایران نیز با عدم توسعه سلاح های هسته ای و محدودیت ها و نظارت های قابل توجه بر فعالیت های هسته ای خود موافقت می کرد. بر اساس این معاهده، تحریم خرید و فروش سلاح های متعارف برای ایران در ۱۸ اکتبر به پایان می رسید. هفته گذشته دولت ایالات متحده موفق نشد که این تحریم ها را به صورت نامحدود تمدید کند که شرایط را برای این کشور به منظور دست یازیدن به مکانیسم ماشه فراهم کرد.
بر اساس مکانیسم ماشه یا Snapback ، تمام کشورهای مقابل ایران در این معاهده، در صورت تخطی ایران از مفاد قرارداد می توانند تمامی تحریم های لغو شده را بازگردانند، هر چند این مکانیسم یک راه حل کلی و چند مرحله ای است. بر اساس بند موسوم به مکانیسم ماشه ، این کشورها می توانند تحریم های بین المللی را علیه ایران بازگرداند بدون اینکه کشوری بتواند مانع از آن شود.
در واقع، پس از اینکه کشوری شکایت خود را در مورد نقض معاهدات برجام توسط یکی از طرفین به اطلاع شورای امنیت رساند، در شورای امنیت در مورد تداوم تعلیق تحریم های سازمان ملل علیه ایران رأی گیری خواهد شد. به زبان دیپلماسی، شورای امنیت در مورد بازگرداندن تحریم ها یا عدم آن رأی گیری نماید. در صورتی که شورای امنیت در مدت ۳۰ روز تداوم لغو تحریم های ایران را تصویب نکند، تمامی تحریم ها بازخواهند گشت مگر این که تصویب جدیدی در این سازمان صورت گیرد که با این بند مخالف باشد. این بدان معناست که هر یک از اعضای دائم شورای امنیت می توانند از مکانیسم ماشه استفاده نمایند.
دلیل گنجاندن این بند توسط ایالات متحده این بود که این کشور بیم داشت روسیه و چین با استفاده از حق وتوی خود مانع از بازگشت تحریم ها در صورت تخطی ایران شوند. بر اساس بند ۲۲۳۱ در قرارداد برجام، هر کشور مشارکت کننده در این قرارداد در صورتی که حس کند یکی دیگر از طرف های قرارداد به مقدار قابل توجهی از تعهداتش تخطی کرده شکایت خود را به شورای امنیت ارسال کند. این شکایت یا هشدار یک دوره ۳۰ روزه را فعال خواهد کرد که پس از پایان این دوره و حل نشدن مشکل، تمامی تحریم های لغو شده باز خواهند گشت. هدف از این بند این بوده که ایران را از تخطی از مفاد برجام بازدارد.
اکنون اما ایالات متحده و کشورهای اروپایی بر سر اینکه چه کشورهایی قانوناً عضو این معاهده بین المللی هستند با هم مخالفت دارند زیرا در می ۲۰۱۸، دونالد ترامپ کشورش را از قرارداد برجام خارج کرد و بدین ترتیب دیگر کشورهای عضو برجام استدلال می کنند که ایالات متحده دیگر عضو این قرارداد نبوده و نمی تواند از حق مکانیسم ماشه که برای کشورهای عضو در نظر گرفته شده استفاده نماید. اما ایالات متحده می گوید از آنجایی که این معاهده را امضا کرده می تواند از مکانیسم ماشه استفاده کرده و این همان کاری است که این کشور کرده است.
اکنون که ایالات متحده مکانیسم ماشه را رسماً فعال کرده چه اتفاقی خواهد افتاد؟
اکنون که مایک پمپئو وزیر امور خارجه ایالات متحده به طور رسمی به سازما ملل اطلاع داده که کشورش قصد دارد تحریم های بین المللی علیه ایران را بازگردند، شورای امنیت وارد یک قلمرو کشف نشده می شود. تاکنون هیچگاه از این مکانیسم استفاده نکرده و همین موضوع پیش بینی در مورد نتیجه این درگیری بین کشورهای طرف ایران در برجام و بازگشت تحریم های بین المللی را دشوار می سازد. تنها نکته ای که با قاطعیت می توان گفت این است که ایالات متحده تاکنون هرگز به این اندازه در شورای امنیت سازمان ملل در مورد ایران تنها نبوده است. هفته گذشته تنها کشور دومینیکن بود که با درخواست ایالات متحده برای تمدید بدون محدودیت تحریم های تسلیحاتی ایران موافقت کرده و بقیه ۱۳ کشور با آن مخالفت کرده یا به آن رأی ممتنع دادند.
این ماه اندونزی ریاست شورای امنیت را بر عهده دارد و انتظار می رود با دیگر کشورهای عضو شورا مشورت نماید که آیا ایالات متحده پس از خروج از برجام حق استفاده از مکانیسم ماشه را دارد یا خیر که به احتمال فراوان پاسخ منفی خواهد بود. در این صورت ایالات متحده یا باید از فعال کردن مکانیسم ماشه عقب نشینی کند یا با توجه به قدرت سیاسی و اقتصادی خود به مقابله با دیگر کشورهای عضو پرداخته و همانطور که گفته هر کشوری که تحریم ها را نقض کند تنبیه نماید.
بدون نظر