داستان پروتکل الحاقی چیست؟

پروتکل الحاقی یکی از مهم ترین موضوعات درباره اجرای برجام و پیوستن جو بایدن به برجام پس از ورود به کاخ سفید است. مساله ای که این روزها بسیار شنیده می شود و بخش های مختلف نظام و آژانس بین المللی انرژی هسته ای و اتحادیه اروپا نیز روی آن حساس هستند. پروتکل الحاقی به معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای اشاره دارد. یک سند است.

هدف پروتکل الحاقی ، تقویت اثربخشی سامانه پادمان در جهت ترغیب اعضا در اهداف منع گسترش سلاح های هسته ای است. آمریکا و صهیونیست ها به آن نپیوسته اند. بر اساس پروتکل الحاقی ، بازرسی، حق آژانس بین المللی انرژی اتمی است که مقرش در وین اتریش است. بر اساس پروتکل الحاقی ، بازرسی ها از مراکز هسته ای، نیازی به تصویب شورای حکام ندارد.

آژانس بین المللی انرژی هسته ای هر وقت بخواهد می تواند در راستای پروتکل الحاقی ، به هر مرکز هسته ای دسترسی پیدا کند. ایران در بیست و هفتم آذر ماه سال ۱۳۸۲ به پروتکل الحاقی پیوست. اجرای پروتکل الحاقی توسط ایران در مذاکرات سعدآباد، داوطلبانه اعلام شد.

مجلس شورای اسلامی در اقدامی که آن را انقلابی خطاب کرده بود، روز ۳ شنبه ۱۱ آذر ۹۹ با بیش از ۲۳۰ رای، ۲ فوریت طرح لغو اجرای پروتکل الحاقی توسط دولت ایران را تصویب کرد. لذا فرصت یک ماهه به دولت برای توقف اجرای پروتکل الحاقی پس از تصویب این طرح توسط مجلس و شورای نگهبان، داده می شود.

دولت اما اعلام کرده که توقف اجرای پروتکل الحاقی ، مخالف منافع ملی است و شورای نگهبان و شورای عالی امنیت ملی با توقف اجرای پروتکل الحاقی مخالفت خواهند کرد. ربیعی سخنگوی دولت هم اعلام کرد که مدیریت برنامه هسته ای ایران، از وظایف مجلس نیست. موضوعی که در زمان بررسی طرح ۲ فوریتی خروج ایران از پروتکل الحاقی به معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای یا NPT، توسط برخی از نمایندگان مجلس در صحن علنی نیز به سردار قالیباف، تذکر داده شد.

اما وی، اخطارهای قانون اساسی در این باره را وارد ندانست. موضوعی که به نظر می رسد در صورت رد این لایحه توسط شورای نگهبان، بستر دیگری برای دوری بیشتر مجلس انقلابی با دولت تدبیر و امید در روزهای پایانی کار دولت دوازدهم باشد.

این پروتکل الحاقی که ۲ قوه ایران در سال های پایانی قرن چهاردهم هجری شمسی روی ان نزاع دارند، ۱۸ ماده دارد. داستانی که به نظر می رسد حتی روی انشا بچه مدرسه ای ها و پایان نامه های ارشد و دکترا دانشجویان علوم سیاسی و غیره نیز تاثیر گذاشته است و موضوعاتی جذابی برای تحقیقات بیشتر محققان فراهم کرده است.

مفاد ۱۸ گانه پروتکل الحاقی

ماده اول پروتکل الحاقی می گوید که مقررات موافقت نامه پادمان، تا جایی که با مقررات این پروتکل مرتبط باشد، اعمال می شود. اگر تناقضی وجود داشت، مقررات این پروتکل اجرایی می شود. طبق ماده ۱ پروتکل الحاقی، اعضا آژانس بایستی اطلاعات مکان اجرای فعالیت های تحقیقی و توسعه هسته ای و آنچه مربوط به سیکل سوخت هسته ای نیست و توسط آن کشور تامین می شود را به آژانس اعلام کند.

ماده دوم و سوم پروتکل الحاقی می گوید که اطلاعات تعیین شده توسط آژانس ،در مورد فعالیتهای بهره برداری مرتبط با پادمان در موسسات ومکان های خارج از موسسات که در آن مواد هسته ای به طور معمول استفاده می شود، باید اعلام گردد. اطلاعات هر سایت هسته ای بایداعلام شود. اطلاعات معادن اورانیوم و کارخانه تغلیظ اورانیوم و توریوم باید اعلام شود. اطلاعات پسمان ها باید اعلام شود.

تجهیزات و مواد غیر هسته ای معین که ضمیمه ۲ پروتکل فهرست شده بایداعلام شود. هر برنامه هسته ای مرتبط با توسعه چرخه سوخت هسته ای طی ۱۰ سال آینده باید اعلام شود. هر نوع تفسیر و اطلاعاتی که آژانس نیاز دارد باید ارائه شود. ظرف ۱۸۰ روز هم باید ارائه شود.

هر سال هم باید این اطلاعات به روز رسانی شود. اطلاعات سالانه در مورد صادرات و واردات مواد هسته ای، هنوز به مرحله اعمال پادمان نرسیده است. اما اطلاعات ۳ ماهه در مورد صادارت و واردات تجهیزات و مواد هسته ای مشخص شده در ضمیمه ۲ پروتکل الحاقی باید اعلام شود.

ماده چهارم پروتکل الحاقی ماده مهمی است. درباره نحوه دسترسی های تکمیلی صحبت کرده که از مواد بنیادین پروتکل الحاقی است. چرا و چه زمان دسترسی های تکمیلی از سایت های هسته ای باید انجام شود.

برای اطمینان حاصل شدن از فقدان فعالیت هسته ای اعلام نشده بود و رفع سوالات وابهامات بازرسان آژانس است. این دسترسی باید به جز در مواردی که مربوط به بازدیدهای بررسی اطلاعات طراحی یا بازرسی های ویژه یا معمولی از ان سایت باشد و حداکثر ۲ ساعت یا کمتر از آن و در بقیه موارد حداقل ۲۴ ساعت قبل به اطلاع کشور مورد نظر رسانیده باشد، صورت میگیرد.

ماده ۵ پروتکل الحاقی تعهد کشورهای عضو آژانس در مورد اجازه دسترسی به مکان های مورد نظر است. هر مکان تعیین شده توسط آژانس به غیر از مکان های اشاره شده در بند های الف و ب این ماده برای نمونه برداری محیطی مختص آن مکان، اگر کشور عضو نتواند امکان دسترسی را فراهم کند،باید فورا تلاش معقول خود را جهت براوردن خواسته آژانس از مناطق مجاور یا از طریق روش های دیگر به کار ببندد.

ماده شش پروتکل الحاقی می گوید که فعالیتهای مجاز آژانس در زمان دسترسی به مکان هایی که در ماده ۵ گفته شده عبارت است از مشاهده عینی و جمع آوری نمونه محیطی و استفاده از دستگاه های آشکارساز و اندازه گیری پرتوها و انواع مهر و موم و تشخیص دستکاری بررسی سوابق پادمانی مربوط به تولید و حمل. ماده هفتم پروتکل الحاقی می گوید که دسترسی کنترل شده بر طبق این پروتکل برای پیشگیری از انتشار اطلاعات حساس و رعایت مقررات ایمنی با حفاظت فیزیکی یا حفظ اطلاعات حساس اختصاصی است.

ماده ۸ پروتکل الحاقی می گوید که در هیچ کدام از مفاد این پروتکل، نباید کشور عضو، مکان هایی علاوه بر موارد اشاره شده در مفاد ۵ و ۹، مورد درخواست برای انجام فعالیت بازرسی در یک مکان خاص را در دسترس آژانس قرار ندهد. در پروتکل الحاقی بحثی به نام بازرسی های بدون اطلاع یا No Notice Inspection بیان شده است.

شامل بازرسی هایی است که بدون اطلاع قبلی در مورد زمان فعالیت یا مکان های مورد بازرسی در یک بازرسی صورت می گیرد. یعنی کشور عضو، زمانی از قصد بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی مطلع می شود که بازرسان آژانس، وارد یک سایت شده اند. یعنی کشور عضو، موظف است که برای این بازرسی ها، ویزای ورود مکرر یا مولتی پل بدهد که بازرسان هر وقت صلاح بدانند، بدون اطلاع قبلی وارد کشور شده و از سایت مورد نظر خود بازدید کنند. ماده INFCIRC 153 به موضوع بازرسی های عادی غیرمعمول و ویژه اشاره دارد.

برای کسب اطلاعات  بیشتر به سایت رسمی آژانس در نشانی: https://www.iaea.org/publications/documents/treaties/npt مراجعه بفرمایید و در جریان بولتنها و گزارشات آژانس درباره پروتکل الحاقی و NPT قرار بگیرید. نظرات سازمان ملل متحد درباره پروتکل الحاقی و NPT نیز در آدرس: https://www.un.org/disarmament/wmd/nuclear/npt/text قرار دارد.

• حتما بخوانید: راهنمای تحصیل در رشته کارشناسی مهندسی انرژی هسته ای
• حتما بخوانید: معرفی ده ها کتاب درباره انرژی هسته ای و فرآیندهایش
• حتما بخوانید: دست گل های علی اشرف عبداله پوری حسینی (اتهامات رئیس سابق سازمان خصوصی سازی)