چرا باران و خاک نم خورده بوی خوبی دارد؟

هر چیزی بویی دارد. ما هر روز خود را در محاصره ی صدها بو و رایحه سپری می کنیم – بعضی از آن ها را بیشتر از بقیه دوست داریم، چیزی که امری شخصی است و برای هر فردی متفاوت است. با این حال، برخی رایحه ها هستند که بدون شک برای همه ی ما لذتبخش اند. بوی باران و خاک نم خورده هر دو حس خوشایندی در ما ایجاد می کنند. اما آن چیست که باعث این حس آرامشی می شود که با ریختن اولین قطره های باران تجربه می کنیم و همه چیز تر و تازه می شود؟

در ادامه می خواهیم درباره ی این رایحه و آثار آن بیشتر صحبت کنیم، اینکه این رایحه دقیقاً چیست و چرا بوی خوبی دارد.

ما با مغزمان بو می کشیم

حس بویایی ، مغز و خاطرات همه به یکدیگر مرتبط اند. احتمالاً برای همه ی ما رخ داده است: در خیابان مشغول قدم زدن بودید که ناگهان تحت تأثیر بوی خاصی گرفتید. بدون آنکه به آن فکر کنیم صحنه هایی از کودکی مان جلوی چشم مان ظاهر می شود. تشخیص این بو گاهی می تواند دشوار باشد – مثل بوی تابستان یا دقیق تر، بوی پارچه های کتانی ، قهوه و خاک نم خورده.

دانشمندان و عصب شناسانی که درباره ی این ارتباط تحقیق می کنند به ما گفته اند که ماجرای این خاطرات غیر منتظره چیست. شاید نوعی جادو به نظر برسد اما در واقع اینگونه نیست. این مسأله توضیحی علمی دارد – آناتومی مغز ما به گونه ای است که حس بویایی، خلق و خو و احساسات ما را به هم ربط می دهد.

پای درک یک بو که به میان باشد، بخشی از مغزمان به نام پیاز بویایی است که درگیر می شود. پیاز بویایی یک ساختار عصبی است که در بخش جلویی مغز واقع شده و آن را بدوی می دانند – اعتقاد بر این است که در مغز اولین پستانداران وجود داشته است.

چرا باران و خاک نم خورده بوی بسیار خوبی دارد؟

این اتفاق حتماً بیشتر از یک بار برایمان رخ داده است. بعد از چندین روز گرمای طاقت فرسا، ابرهایی که آرزویشان را داشتیم ظاهر می شوند، آسمان تیره تر می شود و باران که شروع به باریدن می کند به همراهش بوی خاک، سنگ و چمن خیس خورده بلند می شود. کسی هست که از این رایحه ی تر و تازه و خوشایندی که همه جا را می گیرد احساس آرامش نکند؟ بعد از آن ذهن مان مملوء از افکار مثبتی می شود که با آن حس آرامش مرتبط اند.

اگر این حس را به کارکرد اصلی منتسب به حس بویایی ارتباط دهیم – یعنی عمل تشخیص عناصر مورد نیاز بدن برای تغذیه ی خود و تمیز دادن آن ها از عناصری که ممکن است مضر باشند – نظریه ی مطرح شده توسط دانشمندان معنا پیدا می کند. طبق این نظریه، اجداد ما یک رابطه ی مثبت قوی با بوی باران پیدا کرده بودند چون نشان دهنده ی پایان فصل خشکی بود، امری که شانس زنده ماندن را بیشتر می کرد.

به لطف باران است که گیاهان جان دوباره ای می گیرند و محصولات کشاورزی رشد می کنند، امری که در نهایت به تولید مواد غذایی کمک می کند. در اصل باران نشانه ی حیات است.

بوی خاک نم خورده

در فصل خشکی از گیاهان عصاره ای روغنی تراوش می کند که جذب سطح سنگ ها و خاک خشک می شود. این عصاره ی گیاهی در تماس با آب در هوا پخش می شود. بنابراین وقتی دوره ی خشکسالی مدت زیادی طول می کشد، عصاره ی بیشتری انباشته می شود و بوی آن هم زمانی که بالاخره باران ببارد شدیدتر می شود.

با این حال، این عصاره گیاهی تنها به این دلیل تولید نمی شود. محققان پی برده اند که این عصاره مانع از سبز شدن تخم گیاهان می شود و آن ها به این نتیجه رسیده اند که گیاهان این عصاره را تولید می کنند تا در فصل خشکی رشد نکنند چون زنده ماندن در چنین شرایط آب و هوایی سخت خواهد بود. این عصاره ی روغنی تنها یکی از چیزهایی است که این رایحه را خاص می کند. عوامل دیگری هم هست.

بویی که باکتری ها تولید می کنند

این بوی خاص زمانی تولید می شود که برخی عصاره های گیاهی با ماده ی دیگری به نام جیوسمین ترکیب می شوند. این ماده توسط گروهی از باکتری ها و قارچ های ساکن خاک تولید می شود که تنها زمانی می توان آن ها را حس کرد که خاک خیس می شود. این موجودات زنده هنگام تولید هاگ، ماده ی جیوسمین را تراوش می کنند. بعد از آن، با نیروی بارانی که بر خاک می ریزد، هاگ ها به هوا پخش می شوند، در نتیجه بوی مذکور به بینی ما می رسد.

تحقیقات نشان داده حس بویایی ما به شدت به جیوسمین حساس است. برخی افراد ممکن است آن را در مقدار بسیار کم هم تشخیص دهند. این امر توضیح می دهد که چرا حتی زمانی که در جایی که هستیم باران نمی بارد اما می توانیم این بو را حس کنیم، گرچه ممکن است در نواحی مجاور باران در حال باریدن باشد. باد اگر به اندازه ی کافی قوی باشد، می تواند این بو را به جاهایی ببرد که خبری از باران نیست.

تولید جیوسمین توسط این باکتری ها هم با حفظ حیات مرتبط است. تحقیقات نشان داده این بو دم فنری ها، جانوران کوچکی شبیه به حشرات، را به سمت باکتری هایی هدایت می کند که بوی مذکور را تولید می کنند. آن ها رد بو را دنبال می کنند چون آن ها را به منبع غذا می رساند. پس باکتری ها چرا این کار را می کنند؟ چرا دلشان می خواهد غذای یک جانور شوند؟ علاوه بر این ها، چرا آن ها دم فنری ها را در جهت درست هدایت و در نتیجه به آن ها کمک می کنند؟

هیچ چیز بی دلیل نیست حتی در مورد میکرو ارگانیسم ها. در حقیقت، دم فنری ها بعد از تغذیه از باکتری ها از آن ها هاگ های باکتریایی تولید می کنند، در نتیجه باکتری ها می توانند زیستگاه های جدیدی پیدا کنند.

گیاهان عصاره گیاهی از خود تراوش می کنند تا حیات تخم های خود را حفظ کنند، باکتری ها جیوسمین تراوش می کنند تا از تکثیر خود مطمئن شوند و ما بوی خاک نم خورده را حس می کنیم و به نوعی آن را نشانه ی آشکار بقا می دانیم. در طبیعت هیچ چیز بی دلیل رخ نمی دهد.