عکس رنگی رحم؛ کاربرد، مزایا و عوارض

تیم روزیاتو دوشنبه، ۰۷ آذر ۱۴۰۱

یکی از روش های تعیین سلامت دستگاه تولید مثل و همچنین شناسایی علل ناباروری و مشکلات بارداری مانند سقط جنین، استفاده از عکس رنگی رحم است. در عکس رنگی رحم (هیستروسالپنگوگرافی)، از نوعی اشعه ایکس برای بررسی رحم و لوله های فالوپ استفاده می‌شود.

هیستروسالپنگوگرافی یا عکس رنگی رحم چیست؟

هیستروسالپنگوگرافی (Hysterosalpingography) که به اختصار HSG خوانده می‌شود در واقع همان تصویربرداری رنگی از داخل رحم و لوله رحم (اعضایی که تخمک را از تخمدان به رحم منتقل می‌کنند) با کمک اشعه ایکس است که در درجه اول در تحقیقات ناباروری زنان مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این نوع از تصویربرداری از ماده حاجب استفاده می‌شود تا تصاویر شفاف و دقیقی از رحم و لوله های آن ثبت شود. روش هیستروسالپنگوگرافی روشی سرپایی است که انجام آن کمتر از پنج دقیقه طول می‌کشد.

رادیولوژیست به کمک این عکس می‌تواند شکل و ساختار رحم، باز بودن لوله ها و بافت‌های اسکار داخل رحم و حفره شکم را مورد بررسی قرار دهد. مورد استفاده دیگر این عکس تعیین علت سقط های مکرر است. سقط های مکرر معمولاً ناشی از اختلالات رحمی مادرزادی یا اکتسابی هستند که عکس رنگی رحم به تشخیص علت و تعیین بهترین درمان برای این اختلالات کمک می‌کند. از جمله این اختلالات می‌توان به چسبندگی رحم، تومور‌های رحمی و فیبروم رحمی اشاره کرد.

کاربرد عکس رنگی رحم

عموماً این نوع عکسبرداری برای تشخیص علت ناباروری انجام می‌شود؛ اما بنابر تشخیص پزشک این نوع عکسبرداری می‌تواند به منظورهای زیر نیز انجام شود:

تشخیص علت دقیق ناباروری
برطرف شدن انسداد لوله فلوپ رحم
بستن لوله رحم
تشخیص چسبندگی رحم
فیبروم رحم
تشخیص تومور و سرطان رحم

مزایای عکس رنگی رحم

گاهی اوقات این روش می‌تواند انسداد لوله‌های فالوپ را برطرف ساخته و به بیمار امکان بارداری بدهد.
بعد از آزمایش اشعه ایکس، هیچ‌گونه آثار تابش اشعه در بدن بیمار باقی نمی‌ماند.
اشعه ایکس معمولاً هیچ عوارض جانبی در محدوده تشخیصی برای این آزمایش به همراه ندارد.
این روش با حداقل تهاجم و عوارض نادر همراه است.
مدت زمان انجام این روش، نسبتاً کوتاه است و می‌تواند اطلاعات ارزشمندی در خصوص انواع اختلالاتی که باعث ناباروری و یا مشکلات سقط جنین می‌شود، فراهم کند.

روش انجام عکسبرداری رنگی از رحم

این روش عکسبرداری به صورت سرپایی و مشابه معاینه زنان در حالتی که فرد به پشت بر روی تخت دراز کشیده و پاهای خود را به صورت خم‌ شده بر روی رکاب‌های طرفین قرار داده، انجام می‌پذیرد.

در ادامه پزشک با وارد کردن اسپکولوم به داخل واژن جهت باز نگه داشتن دیواره واژن، دهانه رحم بیمار را با ترکیبی ضدعفونی‌کننده تمیز کرده و در برخی موارد یک بی‌حسی یا ضددرد به انتهای دهانه رحم تزریق می‌کند. در چنین حالتی احساس اندکی درد و فشار طبیعی است.

در مرحله بعد، پزشک یک کاتتر یا لوله پلاستیکی را از میان اسپکولوم وارد رحم می‌کند که به دلیل وجود یک بادکنک کوچک در انتهای لوله پلاستیکی، این لوله در رحم ثابت می‌ماند.

اسپکولوم از داخل واژن خارج شده و بعد بیمار زیر دوربین و اشعه ایکس قرار می‌گیرد. سپس مقداری از ماده حاجب از طریق کاتتر (لوله نازک یا کانولا) وارد بدن می‌شود.

با پر شدن حفره رحم، شکم و لوله های رحم، تصاویر فلوروسکوپی گرفته می‌شود که در صورت مشاهده ناهنجاری، پزشک پس از ۳۰ دقیقه با تغییر موقعیت بیمار در صورت نیاز، مجدد عکسبرداری را تکرار می‌کند.

در نهایت پس از پایان تصویربرداری، با تخلیه هوای بالن، کاتتر از بدن خارج شده و بیمار می‌تواند بنشیند.

اقدامات قبل از انجام عکس رنگی رحم

قبل از انجام تست، نزدیکی های محافظت شده داشته باشید.
قبل از انجام این تست، بهتر است به منظور تخلیه روده ها از یک داروی مسهل استفاده کنید، طوری که رحم و ساختار اطراف آن به خوبی دیده شود.
چنانچه از داروی خاصی استفاده می‌کنید و یا هر نوع حساسیت (مخصوصاً حساسیت به ماده حاجب ید‌دار) دارید به پزشک اطلاع دهید.
جهت کاهش درد در حین انجام عکس رنگی رحم می‌توانید نیم ساعت قبل از عکسبرداری یک عدد قرص ایبوبروفن ۴۰۰mg و یا ایندومتاسین استفاده کنید.
بهتر است قبل از انجام عکس رنگی از روز قبل کپسول داکسی سیکلین ۱۰۰mg هر ۱۲ ساعت یک عدد را برای جلوگیری از عفونت استفاده کنید و مصرف این قرص را تا ۵ روز بعد از انجام عکس رنگی رحم ادامه دهید.

موارد منع عکسبرداری رنگی رحم

در برخی مواقع ممکن است گرفتن عکس رنگی رحم برای برخی زنان مناسب نباشد. پس در صورت وجود یا احتمال وجود هرگونه از موارد زیر، حتماً قبل از انجام این آزمایش، پزشک خود را در جریان بگذارید:

سابقه حساسیت به ماده حاجب
احتمال باردار بودن
عفونت در رحم و لگن
ابتلا به یک بیماری‌ آمیزشی

عکس رنگی رحم و کلومیفن

برخی بیماران به دلیل مصرف قرص کلومیفن، امکان عکس‌برداری رنگی از رحم را نخواهند داشت و باید آن را به تأخیر بیندازند. بنابراین درصورت مصرف کلومیفن نمی‌توان برای هیستروسالپنگوگرافی اقدام کرد و باید در این زمینه با پزشک خود مشورت نمود.

زمان انجام عکس رنگی رحم

بهترین زمان برای ثبت عکس رنگی رحم یک هفته پس از عادت ماهانه و البته قبل از تخمک گذاری است. علاوه بر احتمال حاملگی که در فاز لوتئال (۲ هفته آخر چرخه قاعدگی) وجود دارد، احتمال وجود اختلالات کاذب هم در این زمان به علت افزایش ضخامت رحم وجود دارد. به همین علت انجام هیستروسالپنگوگرافی در دو هفته آخر سیکل قاعدگی توصیه نمی‌شود.

پیش از عمل باید طبق نظر پزشک، یک مسهل جهت تخلیه روده و افزایش وضوح وضعیت رحم در عکس، مصرف نمود. گاهی مصرف مسکن یا آرام‌بخش و یک داروی آنتی‌ بیوتیک نیز به فرد توصیه می‌شود.

در روز عکس‌برداری باید لباس مخصوص پوشید و لباس‌ها و اشیای اثرگذار در تصویربرداری با اشعه ایکس مانند جواهرات، عینک، دندان مصنوعی، وسایل فلزی و… را از بدن جدا کرد. سپس به دلیل ترس برخی افراد از ورود کاتتر به واژن و درد ناشی از انقباضات عضلانی، لازم است که فرد تحت یک بیهوشی نیم‌ساعته قرار گیرد.

عکس‌برداری تحت بیهوشی کمک می‌کند با کمترین میزان تابش اشعه، کمترین تعداد عکس‌ لازم ثبت شود. از فواید این کار می‌توان به استفاده کمتر از تزریق داروی حاجب، کاهش درد و اسپاسم عضلانی و درنتیجه پخش شدن کامل ماده رنگی در لوله‌ های رحم اشاره کرد.

تفسیر عکس رنگی رحم

رادیولوژیست نتایج تفسیر عکس را به شکل گزارش برای پزشک شما می‌نویسد و یا خود پزشک با دیدن عکس ها آن را تفسیر می‌کند. نکته مهمی که باید در عکس طبیعی باشد این است که انتظار می‌رود تمامی رحم و لوله های فالوپ کاملاً از ماده حاجب پر شده باشند و در عکس دیده شوند. در صورتی که مقداری از این مسیر در عکس دیده نشود، به این معنی است که انسدادی در راه ماده حاجب وجود داشته و منجر به این شده که ماده حاجب به آن قسمت نرسد و درنتیجه نیازمند بررسی بیشتر است.

عوارض عکس رنگی رحم

در حالت کلی می‌توان گفت انجام این آزمایش هیچگونه عارضه‌ای برای بیمار به صورت طولانی مدت به همراه ندارد؛ اما انجام آزمایش عکس رنگی می‌تواند در هنگام آزمایش میزان کمی درد را برای بیمار به همراه داشته باشد. دلیل این درد ورود جسم خارجی به ناحیه واژن است که پس از مدتی برطرف خواهد شد.

همچنین این امکان وجود دارد که سوزشی خفیف در ناحیه شکمی برای بیمار به وجود آید که با نام صفاق شناخته می‌شود. لکه بینی تا چند روز پس از انجام این آزمایش طبیعی است و عموما تمام عوارض و موارد از قبیل لکه بینی، درد پس از یک هفته به صورت کامل رفع خواهد شد.

هزینه عکس رنگی رحم

هزینه عکس رنگی رحم بر اساس تعرفه های وزارت بهداشت و مرکز پذیرش، تعیین و محاسبه می‌گردد. در صورت انجام عکس رنگی رحم بدون درد یا با بیهوشی هزینه بیهوشی به هزینه های تصویربرداری رنگی رحم شما افزوده خواهد شد.

آیا عکسبرداری رنگی از رحم درد دارد؟

درد عکس رنگی رحم، معمولاً بسیار کم و قابل‌تحمل است. میزان احساس درد در خانم‌ها متفاوت بوده و بیشتر حین تزریق ماده رنگی و نیز در زنان دارای انسداد لوله فالوپ احساس می‌شود. معمولاً اغلب خانم ها طی ۵ الی ۱۰ دقیقه پس از عکس‌برداری، احساس گرفتگی و درد خفیف در رحم خود خواهند داشت و برخی نیز تا چند ساعت این درد را احساس می‌کنند که برای آن‌ها مسکن‌های مناسبی تجویز می‌شود.

امروزه این آزمایش با بی حسی نیز قابل انجام است.

آیا عکس رنگی رحم برای جنین ضرر دارد؟

این نکته بسیار اهمیت دارد که برای عکسبرداری رنگی از رحم، از عدم حاملگی خود مطمئن باشید زیرا این تست برای جنین بسیار خطرناک است. همچنین در صورتیکه که دچار بیماری‌های التهابی لگن یا خونریزی غیرطبیعی واژینال هستید نباید این تست را انجام دهید.