کیست دندان؛ از انواع و علایم تا درمان

کیست دندان که گاهی به آن کیست دهان هم می‌گویند شاید یکی از شایع ترین بیماری های دهان باشد که می‌تواند موجب درد و تورم در دهان شود و در صورت عدم رسیدگی گسترش یابد.

کیست دندان چیست؟

کیست دندان یک حفره بسته است که با چرک و مایع غیرعفونی پر شده است. کیست‌ها معمولاً در بافت‌های نرم دهان مانند لثه‌ها، لب‌ها و حتی در فضای اطراف دندانی که هنوز از استخوان فک بیرون نیامده است، تشکیل می‌شوند. این توده‌ها معمولاً غیرسرطانی (خوش خیم) هستند، اما می‌توانند تهاجمی باشند و باعث ایجاد مشکلاتی برای استخوان و بافت‌های دیگر شوند. ماهیت التهابی کیست به مرور تاثیر گذاشته و باعث می‌شود پالپ (بخش مرکزی دندان) مرده و تورم ایجاد شود. با بزرگتر شدن اندازه کیست، مقدار زیادی فشار به استخوان اطراف دندان وارد می‌آید. این فشار باعث تحلیل رفتن و تخریب استخوان اطراف دندان می‌شود و می‌تواند به کشیدن دندان منجر شود.

انواع کیست‌ دندان

به طور کلی زمانی که صحبت از این ضایعات دندانی می‌شود منظورمان این کیست ها است:

1. کیست دندان با منشاء ریشه دندان
2. کیست با منشاء لثه
3. کیست دنتی ژروس (مربوط به دندان نهفته)

۱. کیست دندان پری اپیکال

شایع‌ترین نوع کیست دهانی، کیست پری اپیکال (Periapical cyst) یا رادیکولار است که به صورت کیسه مانند و پر از چرک است. این کیست در اطراف ریشه دندان و مخصوصاً در انتهای ریشه ایجاد می‌شود. به این ضایعات، کیست ریشه دندان نیز گفته می‌شود.

علت کیست دندان پری اپیکال چیست؟

علت اصلی بروز این ضایعه، پوسیدگی گسترده و آلوده شدن پالپ در ریشه دندان است. زمانی که پالپ بیش از حد درگیر شده باشد، از طریق انتهای ریشه، اطراف دندان را نیز آلوده کرده و موجب بروز کیست و به دنبال آن آبسه می‌شود. همچنین گاهی اوقات ممکن است دندانی که درمان ریشه یا عصب کشی شده، به دلیل شکست درمان، دوباره در قسمت انتهای ریشه دچار عفونت شود که در این وضعیت نیز احتمال ایجاد کیست دندان وجود دارد.

علائم کیست دندان پری اپیکال چیست؟

کیست‌ های پری اپیکال بدون علامت شروع شده و به آرامی پیشرفت می‌کنند. به مرور زمان که کیست دندان یا آبسه، عفونی می‌شود، علائمی مانند تورم و درد ایجاد می‌کند. در ابتدا ضایعه به صورت برآمدگی سفتی بر روی لثه مشاهده می‌شود اما بعداً بدن مقداری از دیواره کیست را جذب می‌کند و تجمع نرم‌تری از مایع در زیر غشای مخاطی باقی می‌گذارد.

کیست های بزرگتر ممکن است باعث تحلیل استخوان یا جابجایی ریشه‌ها شوند. تغییر رنگ دندان آسیب دیده نیز ممکن است به عنوان یک علامت دیگر این ضایعه رخ دهد. در مواقع بروز عفونت شدید در انتهای ریشه ممکن است گونه و پوست اطراف ریشه نیز دچار برآمدگی و تورم زیاد شود.

کیست ریشه دندان چگونه درمان می‌شود؟

اولین روش درمان کیست دندان عصب کشی یا درمان ریشه دندان است. زمانی که علائم کم کم خود را نشان می‌دهند و هنوز شدت بیماری زیاد نیست می‌توان به کمک عصب کشی دندان، قبل از آنکه مشکل شدید شود، کیست را درمان کرد. همچنین در صورتی که دندان قبلاً یک بار درمان ریشه شده باشد، درمان ریشه مجددا توسط دندانپزشک اندودنتیست صورت خواهد گرفت.

پس از اتمام عصب کشی و تمیز شدن کامل ریشه توسط متخصص عصب کشی دندان، تدابیری برای ریشه ‌کن شدن کیست و یا جلوگیری از بروز مجدد آن اتخاذ می‌شود. به منظور پیگیری وضعیت ریشه و کیست نیز ۶ ماه پس از درمان ریشه تصاویر رادیوگرافی گرفته می‌شود.

چه زمانی برای درمان کیست، جراحی صورت می‌گیرد؟

چانچه کیست به شدت دچار عفونت شده باشد و نتوان به کمک عصب کشی آن را درمان کرد می‌توان با جراحی اپیکواکتومی (جراحی به منظور برداشتن انتهای ریشه دندان و اطراف آن) کیست را درمان کرد. این جراحی اغلب زمانی انجام داده می‌شود که عفونت زیاد شده ولی نمی‌خواهیم دندان را خارج کنیم.

اگر منشاء کیست یا عفونت، آلوده شدن انتهای ریشه و اطراف آن باشد، درمان آن باید توسط یک متخصص درمان ریشه یا جراح دهان و دندان انجام شود. در نهایت اگر نخواهیم جراحی اپیکواکتومی انجام دهیم، برای درمان کیست دندان، اقدام به کشیدن دندان به روش جراحی یا غیرجراحی می‌کنیم. این آخرین راه کار درمان کیست‌ های ریشه است.

۲. کیست با منشاء لثه

کیست‌ های دندانی معمولاً پر از چرک و مایعات غیر عفونی هستند با این حال زمانی که دچار عفونت شوند تبدیل به آبسه خواهند شد.

دندان من آبسه کرده یا دچار کیست شده است؟

بیشتر اوقات زمانی که افراد متوجه برآمدگی روی لثه خود می‌شوند تصور می‌کنند با کیست دندان مواجه هستند یا در اصطلاح عامیانه دندانشان کیست کرده. اما در بیشتر از ۹۰ درصد موارد این برآمدگی نشان دهنده آبسه و یا آبسه پریودنتال است. آبسه لثه همانطور که در شکل زیر می‌بینید ناشی تشکیل جرم دندانی و نفوذ باکتری‌های موجود در دهان به زیر خط لثه و بیماری لثه است.

درمان آبسه‌ هایی که با علائم خفیف تا متوسط همراه هستند معمولا تخلیه، آنتی بیوتیک درمانی و جرمگیری دندان برای تمیز کردن جرم زیر خط لثه است. چنانچه آبسه علائم شدید داشته باشد و یا به کررات عود کند با جراحی لثه درمان می‌شود. اگر منشاء کیست یا عفونت دندان شما از لثه باشد، درمان آن باید توسط یک دندانپزشک عمومی باتجربه و متخصص و جراح لثه انجام شود. 

۳. کیست دنتیژروس

کیست‌ دندان دنتی‌ژروس (Dentigerous Cyst) دومین نوع رایج کیست ادنتوژنیک است. این کیست ساختاری پر از مایع و چرک است که در استخوان فک و یا بافت نرم ایجاد می‌شود.

کیست دندان دنتیژروس بالا یا روی دندان های نهفته و نیمه نهفته ایجاد می‌شود. این کیست ها معمولاً روی دندان های آسیاب (مخصوصا دندان عقل) و یا دندان نیش ظاهر می‌شوند. دنتی ژروس ها غالبا کیست هایی خوش خیم و بدون خطرات جدی هستند، اما در صورت عدم درمان می‌توانند منجر به عوارضی مانند عفونت شوند.

علائم کیست دندان دنتی ژروس چیست؟

اگر کیست کوچک باشد ممکن است هیچ علامت یا نشانه خاصی ایجاد نکنند. با این حال، اگر قطر کیست بزرگتر از دو سانتی‌متر شود، ممکن است علائم زیر را تجربه کنید:

• ورم لثه و گونه
• حساسیت دندان
• احساس جابه‌جایی دندان

همچنین در صورت وجود کیست دندان دنتی ژروس، اگر داخل دهان خود را مشاهده کنید ممکن است متوجه یک برآمدگی کوچک روی لثه شوید. در نهایت اگر کیست باعث جابه‌جایی دندان شود، ممکن است بین دندان هایتان فاصله بیفتد.

علت کیست دندان دنتیژروس چیست؟

همانطور که گفته شد این کیست‌ها در اثر تجمع مایع در بالای دندانی که رویش نیافته ایجاد می‌شود. اما اینکه علت دقیق تجمع مایع روی دندان‌های نهفته و نیمه نهفته چیست هنوز ناشناخته است.

دنتی ژروس ها ممکن است برای هر شخصی در هر سنی ایجاد شوند اما بیشتر در افرادی که در دهه ۲۰ یا ۳۰ زندگی خود هستند، شیوع بیشتری دارند.

از کجا بفهمیم که کیست دنتی ژروس داریم؟

اگر کیست به اندازه کافی بزرگ شده باشد، دندانپزشک شما ممکن است بتواند کیست دنتیژروس را فقط با نگاه کردن به آن تشخیص دهد. با این حال کیست دندان دنتی ژروس اگر کوچک باشد علامت خاصی ندارد. بنابراین نمی‌توان آن را تشخیص داد مگر اینکه به طور اتفاقی حین گرفتن عکس و گرافی از دندان و فک تشخیص داده شود.

اگر دندانپزشک شما متوجه شود که یک نقطه غیرمعمول در اشعه ایکس دندان شما وجود دارد، ممکن است از سی تی اسکن یا اسکن MRI استفاده کند تا ماهیت دقیق کیست را شناسایی کند و آن را از کیست دندان پری اپیکال یا سایر کیست های دیگر تمیز دهد.

درمان کیست دندان دنتیژروس چیست؟

درمان کیست دنتیژروس به اندازه و سایز آن بستگی دارد. اگر کیست کوچک باشد، دندانپزشک شما ممکن است بتواند آن را همراه با دندان آسیب دیده به صورت جراحی خارج کند. در موارد دیگر، ممکن است از تکنیک درمانی دیگری به نام کیسه‌سازی یا (marsupialization ) استفاده کنند. کیسه سازی یا مارسوپیالیزاسیون شامل ایجاد برش روی کیست به منظور تخلیه آن و بخیه لبه های کیست جهت پیشگیری از ایجاد کیست دیگر است.

اما معمولا اگر کیست روی دندان عقل نهفته و نیمه نهفته باشد اقدام به کشیدن دندان به روش جراحی می‌کنند.

عوارض دنتی ژروس ها چیست؟

حتی اگر کیست دندان دنتیژروس شما کوچک است و هیچ علامتی ایجاد نمی‌کند، برداشتن آن به همراه کشیدن دندان برای جلوگیری از عوارض خطرناک مهم است. کیست دنتیژروس درمان نشده در نهایت می‌تواند باعث ایجاد موارد زیر شود:

• عفونت
• از دست دادن دندان
• شکستگی فک
• آملوبلاستوم (نوعی تومور خوش خیم فک)

برداشتن کیست دندان با جراحی

مرحله ۱: تشخیص

کیست‌های دندانی معمولاً در طول معاینه معمولی که شامل عکس‌برداری با اشعه ایکس است، مشخص می‌شوند. دندانپزشک شما ممکن است یک اسکن CBCT سه بعدی را از شما بخواهد، که اطلاعات بیشتری در مورد کیست و ارتباط آن با دندان های اطراف و سایر ساختارها (اعصاب، سینوس ها) در استخوان ارائه می‌دهد.

مرحله ۲: آماده سازی قبل از جراحی

چند روز قبل عمل، دندانپزشک، دندان‌ها را به طور کامل تمیز و پولیش می‌کند. یک پروبیوتیک خوراکی نیز برای افزایش تعداد باکتری‌های مفید در بزاق تجویز می‌شود تا سرعت بهبودی بیمار بیشتر شود. اگر نیاز به عصب کشی دندان باشد، اینکار معمولاً قبل از برداشتن کیست انجام می‌شود.

مرحله ۳: برداشتن کیست با بی حسی موضعی

به احتمال زیاد جراح، دندان مرتبط با کیست دندان را نیز خارج می‌کند. در برخی موارد، امکان دارد از مواد پیوند استخوان برای پر کردن فضای خالی باقی مانده از برداشتن کیست استفاده شود. سپس محل زخم با بخیه بسته می‌شود.

اغلب، بافتی که جراح برداشته است به آزمایشگاه فرستاده می‌شود تا اطمینان حاصل شود که کیست است و تومور نیست.

درمان کیست دندان با لیزر

در صورت جراحی کیست دندان با لیزر به جای چاقوی جراحی، درد به مقدار زیادی کاهش می‌یابد. همچنین اثر جای زخم بسیار کمتر از روش سنتی است. دقت روش لیزر ۰.۱ میلی متر است و حاشیه های تمیز و مشخص بعد از برداشتن ضایعه حاصل می‌شود.

چگونه از تشکیل کیست دهان جلوگیری کنیم؟

جدا از حفظ بهداشت دهان که مهم‌ترین کاری است که برای سلامت دهان خود می‌توانید انجام دهید، دو بار در سال به دندانپزشک مراجعه کنید تا از تشکیل کیست یا بزرگ شدن آن یا مشکلات دندانی دیگر جلوگیری کنید.

کیست دهان در هر کسی ممکن است تشکیل شود اما در کسانی که بهداشت دهان را رعایت نمی‌کنند شایع‌تر است. دندان‌هایی که سالم هستند به ندرت در اطرافشان کیست تشکیل می‌شود.

علاوه بر چکاپ دندانپزشکی، هر مشکل دندانی که دارید باید زودتر به دندانپزشک مراجعه کنید تا از پیچیده تر شدن آن پیشگیری کنید.

درمان خانگی کیست دندان

اگرچه درصورت بروز کیست دندان لازم است به پزشک مراجعه کنید اما درصورتی که در شرایط خاصی به پزشک دسترسی ندارید می‌توانید این روش های خانگی را برای درمان کیست دندان به کار بگیرید.

درمان خانگی کسیت دندان با زردچوبه

بسیاری از ادویه ها خواص ضد التهابی دارند که برای درمان کیست دندان بسیار موثر است. برای این کار مقداری شیر را با یک قاشق چای‌خوری زردچوبه مخلوط کنید. این کار برای کم کردن تورم و درد بسیار موثر است. برای اینکه از بزرگ شدن کیست های دندان پیشگیری و جلوگیری کنید بهتر است از آب زردچوبه استفاده کنید.

روغن درخت چای

استفاده از روغن درخت چای، در درمان خانگی کیست دندان بسیار موثر است. این روغن به دلیل خواص ضدباکتریای که دارد، برای از بین بردن عفونت نقش بسزایی دارد. برای درمان می‌توانید مقداری از این روغن را با آب رقیق کنید و مقداری پنبه را آغشته به این محلول کنید و آن را روی کیست دندان خود قرار دهید.

سرکه سیب

برای از بین بردن کیست دندان می‌توانید از ترکیب سرکه سیب با آب استفاده کنید، سرکه سیب هم خاصیت ضد‌باکتریای دارد و می‌تواند در درمان خانگی کیست دندان بسیار موثر باشد. در طول روز چندین بار از این ترکیب استفاده کنید.

چای شنبلیله

از آن جایی که گیاه شنبلیه دارای خاصیت ضد‌باکتریایی است و و از آن به عنوان داروی خانگی برای رفع کیست دندان، کم کردن التهاب و بهبود زخم ها استفاده می‌شود. برای این کار آن را دم کنید و اجازه دهید خنک شود، پنبه را آغشته به چای شنبله کنید و آن را روی قسمت کیست دندان خود بمالید. این کار را می‌توانید در روز سه بار تکرار کنید.

روغن میخک

روغن میخک از قدیم تا الان برای درمان کیست دندان به صورت خانگی استفاده می‌شود و طرفداران زیادی دارد. برای این کار می‌توانید روغن میخک را با استفاده از پنبه بر روی کیست دندان بگذارید.

درمان کیست دندان با آب نمک

بهترین درمان خانگی کیست دندان، استفاده از آب نمک است و در بیشتر مواقع به عنوان معجزه‌گر برای رفع مشکلات دهان و دندان استفاده می‌شود. از آب نمک به عنوان دهان‌شویه‌ای که شیمیایی نیست استفاده می‌کنند و برای درمان سریع زخم های لثه، کیست های دندان قابل استفاده است. از این محلول باید سه بار در روز استفاده کنید.

کمپرس آب گرم

برای کم کردن تورم می‌توان از کمپرس آب گرم استفاده کرد. کمپرس آب گرم را می‌توانید روی پوست و یا لثه خود قرار دهید، بعد از این کار مایع داخلی در بدن به سرعت جذب می‌شود. اگر تورم ناشی از کیست دندان از بین نرفت حتما باید به پزشک مراجعه کنید.

درمان خانگی کیست دندان با جوش شیرین

یکی از گزینه هایی که هزینه آنچنانی ندارد و برای درمان خانگی کیست دندان می‌توان از آن استفاده کرد جوش شیرین است، جوش شیرین دارای خاصیت ضد‌باکتریای است که برای از بین بردن کیست دندان و دهان بسیار مناسب است. برای این کار کافی است در یک دوم لیوان آب دو قاشق غذاخوری جوش شیرین و مقداری نمک مخلوط کنید و این محلول را به مدت ۵ دقیقه در دهان خود غرغره کنید. از این محلول در روز دوبار استفاده کنید.

سیر برای درمان کیست دندان

سیر یکی از قدیمی ترین داروهای طبیعی است که برای درمان بسیاری از بیماری ها از جمله درمان کیست دندان قابل استفاده است. برای این کار بهتر است سیر را رنده کنید و از آن خمیری درست کنید، خمیر را روی قسمتی که کیست وجود دارد بمالید. از این خمیر می توانید در طول روز چندین بار استفاده کنید.

اسانس اورگانو

روغن اورگانو خاصیت آنتی اکسیدانی و ضد‌باکتریایی دارد، از این روغن می‌توانید برای درمان خانگی کیست دندان استفاده کنید. برای این کار اسانس اورگانو را با مقداری روغن پایه مخلوط کنید و آن را به وسیله گوش پاک کن به مدت سه دقیقه روی ناحیه‌ای که آلوده است نگه دارید، زمانی که گوش پاک کن را برداشتید به مدت ۱۰ دقیقه صبر کنید و بعد دهان خود را بشویید.