ثبت اختراع یک راه قانونی برای افرادی است که ایده های جدیدی برای عملی کردن و خلق ابزارهای جدیدی دارند که در سر پرورانده‌اند، تا اختراع و محصول جدیدشان دارای هویت حقوقی شود. اما این تنها آغاز راه بوده و افرادی که قصد ثبت اختراع خود را دارند، لازم است بدانند که هر دستاورد به ظاهر جدید، لزوما از نظر قانون، اختراع تلقی نمی‌شود و قابل ثبت نخواهد بود. برای ثبت یک اختراع، شرایط و مراحلی وجود دارد که بدون وجود هر یک از آنها، امکان ثبت آن وجود ندارد و چه بسا نتیجه چندین سال تلاش فرد برای ایجاد یک اختراع و بهره مندی از مزایای مادی و معنوی آن، با سودجویی افراد فرصت طلب به هدر برود.
بنابراین، با توجه به اهمیت ثبت اختراع در حفظ حقوق صاحب اختراع، در این مقاله به این سوال پاسخ می‌دهیم که ثبت اختراع در ایران چطور صورت می‌گیرد؟ به این ترتیب، ابتدا در مورد اختراع قابل ثبت و ویژگی های آن توضیح می‌دهیم، سپس در مورد شرایط و مدارک لازم برای ثبت اختراع صحبت می‌کنیم و در پایان، مراحل ثبت اختراع را تشریح خواهیم کرد.
شرایط ثبت اختراع قانونی چیست؟
۱. جدید بودن
منظور از جدید بودن ادعای اختراع، شرط تازگی آن در سطح جهان است و صرف جدید بودن موضوع اختراع در ایران برای ثبت آن کافی نیست. از همین رو، از قبل، باید با مراجعه به سایت سازمان اسناد و املاک کشور اقدام به استعلام اختراع نمود.
۲. گام ابتکاری
لازم است اختراع برای دارنده مهارت عادی در زمینه فنی اختراع مورد نظر، بدیهی و آشکار نبوده و دارای گام ابتکاری قابل توجهی باشد و در فن یا صنعت قبلی وجود نداشته باشد.
۳. کاربرد صنعتی
اختراع مذکور باید کارکرد خاصی داشته باشد و دارای منفعت باشد. به بیان بهتر، تولید محصولی که هیچ کاربردی ندارد و نتوان از آن انتظار سودآوری داشت و در صنعت هیچ کاربردی ندارد را نمی‌توان به عنوان اختراع به ثبت رساند و از آن استفاده خاصی کرد.
بر اساس ماده ۶ قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری، اظهارنامه ثبت اختراع که به اداره مالکیت صنعتی داده میشود، باید موضوعی را که حمایت از آن درخواست میشود، تعیین کرده و به فارسی تنظیم شود، دارای تاریخ و امضا بوده و خواسته، توصیف ادعا، خلاصه‌ای از توصیف اختراع و در صورت لزوم نقشه‌های مربوطه را دربرداشته باشد.
توجه داشته باشید که تمام کسانی که می‌خواهند برای ثبت اختراعات خود اقدام نمایند، می‌توانند از طریق مراجعه به سایت مرکز مالکیت معنوی که البته مختص به اختراع نبوده و کلیه امور ثبتی مالکیت معنوی از جمله ثبت طرح صنعتی در آن صورت می‌گیرد، با مراجعه به بخش خدمات الکترونیک، علاوه بر ساخت حساب کاربری، فرم اظهارنامه خود را نیز تکمیل کنند و ضمائم درخواست شده را نیز از این طریق ارسال نمایند.
مدارک لازم برای ثبت اختراع
مدارک لازم برای ثبت کردن اختراعات بر اساس ماده ۶ آیین نامه اجرایی قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری مربوطه شامل موارد زیر است:
۱. اظهارنامه اختراع
۲. توصیف اختراع
۳. ادعا یا ادعاهای اختراع
۴.خلاصه‌ای از توصیف اختراع
۵. نقشه یا نقشه‌ها، در صورت لزوم
۶. مدارک مثبت هویت متقاضی و مخترع
۷. درخواست کتبی مبنی بر عدم ذکر اسم مخترع، چنانچه مخترع نخواهد اسم او ذکر شود
۸. مدارک مربوط به حق تقدم که باید هم زمان با تسلیم اظهارنامه یا حداکثر ظرف ۱۵ روز از آن تاریخ تسلیم شود
۹. مدارک نمایندگی، در صورتی که تقاضا توسط نماینده قانونی به عمل آید
۱۰. رسید مربوط به پرداخت هزینه های قانونی
اظهارنامه اختراع
در تنظیم اظهارنامه باید موارد ذیل را رعایت کنید:
نام و دیگر اطلاعات متقاضی، مخترع و نماینده قانونی او و در صورت وجود عنوان برای اختراع در اظهارنامه باید ذکر شود.
در صورتی که متقاضی، شخص مخترع نباشد، مدارک لازم برای اثبات سمت قانونی او لازم است.
حداقل یک روش اجرایی برای اختراع ارائه داده باشد.
توصیف اختراع در سه نسخه و مشتمل بر ۷۰ تا ۲۰۰ کلمه باشد. مشکل فنی، راه حل و کاربرد اصلی اختراع مشخص باشد. در صورت ضرورت فرمول های شیمیایی و ریاضی ذکر شده باشد. در صورت لزوم نقشه به صورت مجزا در پرانتز ذکر شود.
نکات لازم برای نقشه اختراع
در یک روی صفحه کاغذ A4 و با دوام، خطوط پررنگ، یک دست، دارای حاشیه، مشکی و غیر رنگی کشیده شود و رسم آن به وسیله ابزارهای نقشه کشی انجام شود.
نقشه واضح و شفاف باشد و امکان تکثیر و تصویربرداری را داشته باشد.
عناصر نقشه و نمودارها یکسان باشد و در صورت لزوم قسمت خاصی از نقشه و نمودار برجسته شود.
در صورت امکان به صورت عمودی باشد.
اعداد، حروف و نشانه ها روشن و خوانا باشد.
دارای نشانه هایی باشد که در صورت لزوم بتوان به آن مراجعه کرد.
صفحات دارای شماره گذاری و نشان دهنده شماره صفحه از کل صفحه باشد.
توضیح در نقشه نباشد، مگر در صورت لزوم در مورد جداول و نمودارها.
در صورتی که هریک ار نقشه ها، نمودارها و جدول ها بیشتر از یک صفحه باشد، ارتباط همه قسمت ها با یکدیگر واضح باشد.
نحوه و مراحل ثبت اختراع در ایران
پس از فراهم کردن مدارک و شرایط لازم برای ثبت اختراع، نوبت به اقدام برای ثبت اختراع می‌رسد. مراحل ثبت اختراع در ایران به شرح زیر است:
۱. در مرحله اول، وارد سایت ثبت اختراع iripo.ssaa.ir شوید.
۲. از منوی بالای صفحه، گزینه ورود اعضا را انتخاب کرده و با وارد کردن نام کاربری و رمز عبور، وارد سایت شوید.
۳. از منوی سمت راست، ثبت اظهارنامه اختراع را کلیک کرده و نوع اظهارنامه را، اظهارنامه جدید تعیین کنید.
۴. در مرحله بعد، اطلاعات متقاضی ثبت اختراع، نماینده قانونی او و مشخصات اختراع را وارد سیستم نمایید.
۵. با کلیک بر روی گزینه ثبت ضمایم، مدارک پیوست را در سیستم بارگذاری کنید.
۶. در نهایت با تایید این اطلاعات، می‌توانید با انتخاب گزینه پرداخت هزینه، هزینه لازم را به صورت اینترنتی پرداخت نموده و درخواست خود را ثبت نهایی نمایید.
در صورتی که ثبت اظهارنامه ثبت اختراع به طور صحیح انجام گیرد، یک کد رهگیری توسط سامانه برای شما صادر خواهد شد که لازم است جهت پیگیری های بعدی آن را حفظ نمایید.
درپایان لازم به ذکر است که چنانچه اختراع ارائه شده مورد پذیرش قرار گرفته و ثبت گردد، ممکن است که هر لحظه توسط افراد چه ناآگاه و چه سودجو، مورد سواستفاده قرار گیرد؛ که این امر، لزوم اقدام قضایی جهت ابطال اعمال فرد یا افراد خاطی را ایجاب می‌نماید. همچنین، برای اقامه دعوا از سوی دارنده حق اختراع، ثبت نام در سامانه ثنا و داشتن کد ثنا ضروری است.
چه مواردی شامل اختراع نمی‌شود؟
مطابق ماده ۴ قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری موارد زیر از حیطه حمایت از اختراع خارج است:
۱. کشفیات، نظریه های علمی، روش‌های ریاضی و آثار هنری
۲. طرح‌ها و قواعد یا روش‌های انجام کار تجاری و سایر فعالیت‌های ذهنی و اجتماعی
۳. روش‌های تشخیص و معالجه بیماری‌های انسان یا حیوان
۴. منابع ژنتیک و اجزای ژنتیک تشکیل دهنده آنها و همچنین فرآیندهای بیولوژیک تولید آنها
۵. آنچه قبلا در فنون و صنایع پیش‌بینی شده باشد
۶. اختراعاتی که بهره‌برداری از آنها خلاف موازین شرعی یا نظم عمومی و اخلاق حسنه باشد
با سلام ، یکی از اشکالات اساسی ثبت اختراعات نخبگان کشور از سال ۱۳۹۲ الی ۱۴۰۰ ( به مدت ۸ سال ) :
اینجانب نیز در این روند مشکل داوری اختراعات را دارم یعنی زمانی که طرح اینجانب نو و جدید است ولی مراجع و داوران پس از گرفتن هزینه های بالا طرح را تایید نمی کنند و در پاسخ می گویند دوست داریم طرح شما را رد کنیم برو پیش هرکسی که دوست داری بگو این مرجع را قبول ندارم اداره نیز می گوید ما طبق قانون مجبور هستیم طرح شما را رد کنیم . برخی از مراجع نیز می گویند داور متخصص ندارند !
در این خصوص یکی از متقاضیان به کارشناس اداره اختراعات متن زیر را ارسال کرده‌است :
کارشناس محترم با سلام، اینجانب بشخصه اعتقادی به روند مارکسیستی و وارداتی اداره اختراعات که با قانون اساسی کشور در تضاد می‌باشد ندارم. بر فرض مثال اداره ثبت پرونده متقاضی را در مجموع به حداقل ۵۰ مرجع ارسال کند و پرونده ۳ ماه در هر مرجع طبق قانون توقف کند تا یکی از این مراجع داور متخصص داشته باشند و طرح را درست مورد داوری قرار دهند، این یعنی اتلاف وقت چیزی حدود ۸ سال و پرداخت هزینه چیزی حدود ۳۰ میلیون تومان. در حال حاضر ۱۱ مرجع در پرونده‌های قبلی اعلام کرده‌اند داور متخصص ندارند!. اولا بعد از ۸ سال پرونده به چه درد متقاضی می‌خورد؟، دوم اینکه اگر متقاضیان بخواهند ۳۰ اظهارنامه با این روند ثبت کنند یه چیزی حدود ۹۰۰ میلیون باید هزینه کنند (بنظر شما امکان ثبت اختراع به صورت غیر مستقیم از اینجانب سلب نشده‌است ؟)، ایا بعد از اینکه سند را دریافت کردم همین دولت (قوه مجریه) این هزینه را می‌تواند طی فرآیندی به اینجانب برگرداند (به قول دوستمون خود سند اختراع ۵ کیلو روغن نباتی ارزش دارد ؟)، یا قرار است متقاضی در جامعه رها شود ؟. در اداره شما مردم دو دسته هستند برخی با سرمایه‌های خود اختراع ثبت می‌کنند برخی با دارایی‌های خود. اشخاصی که با دارایی خود اختراع ثبت می‌کنند مثل اعضا هیئت علمی، اشخاصی که به بدنه آزمایشگاه و پژوهشگاه‌ها متصل هستند، این افراد هر هزینه ای بابت اختراع انجام می‌دهند دولت طی فرآیندی این هزینه را به آنها برگشت می‌دهد یا از طریق گرنت دانشگاهی یا از طریق پژوهش تولید. یعنی این وسط فقط پول جابجا میشود و کسی ضرر نمی‌کند. دسته دوم کسانی هستند که با سرمایه‌های خود اختراع انجام می‌دهند مثل افراد که مدارک عالیه دانشگاهی دارند مشغول کار هستند اما به بدنه دولت وصل نیستند، این افراد تحت هر شرایطی اگر نتوانند اظهارنامه خود را به ثبت برسانند آنها هم سرمایه خود را از دست داده‌اند و هم دارایی خود را که همان اختراع می‌باشد. چون این افراد مجبور هستند نسبت به افراد اول یک مرحله بیشتر برای فرایند ثبت انرژی صرف کنند، این روند به صورتی طراحی شده که به مرور زمان قشر متوسط جامعه که ابزار تولید را در اختیار دارد منحل خواهد شد و کاپیتالیسم رخ خواهد داد و …
سلام . اینجانب به عنوان یکی از مخترعین که از سال ۹۵ تا کنون در پروسه و روند اداره ثبت اختراعات بوده ام بزرگترین و اساسی ترین مشکل روند اداره ثبت اختراعات را عدم رعایت تنظیم قوا و نقض قانون در سازمان ثبت اسناد و به خصوص در اداره ثبت اختراعات می دانم . که این موضوع می بایست از طریق دفتر حفاظت و دفتر بازرسی دستگاه قضایی مورد بررسی و پیگیری قرار بگیرد در اداره ثبت اختراعات مطابق اصلاحیه ماده ۲۸ و قانونی که دارند متقاضی موظف است تا پرونده خود را حتما و حتما از مراجع استعلام قوه مجریه پیگیری کند و در صورت تایید سند را دریافت کند ، بر خلاف سایر کشورها در اداره ثبت اختراعات ایران داوران آت سورس و خارج از اداره ثبت اختراعات هستند ! در نتیجه سند اختراع در صورت تایید شدن در قوه مجریه یک مصوبه دولت محسوب می گردد !حال مطابق اصل ۱۳۸ و ۱۱۳ قانون اساسی رئیس محترم مجلس در قوه مقننه می تواند در صورت نیاز سند اختراع متقاضی را ابطال کند . یعنی کسی که قانون تصویب می کند و رای می دهد توانایی ابطال سند متقاضیان را هم دارد !!! این یعنی در اداره ثبت اختراعات رئیس مجلس همان رئیس قوه مقننه و شورای نگهبان ذیل ان در نظر گرفته شده است و می گویند این یک قانون است و متقاضی موظف شده است این سلیقه را بپذیرد . در صورتی که در قانون ( قانون اساسی ، استسفاریه شورای نگهبان ، ایین نامه داخلی مجلس ، حکم های حکومتی و … ) نوشته نشده است که دقیقا رئیس مجلس همان رئیس قوه مقننه می باشد . چون طبیعتا هر فردی دوست دارد نماینده شهر یا استان خودش رئیس قوه مقننه باشد . ما در کشور نخست وزیر نداریم بلکه رئیس جمهور داریم نوع نظام حاکم در کشورهای دارای رئیس جمهور ریاستی است و تقسیم قدرت از بالا به پایین می باشد نه از پایین به بالا . نمایندگان مجلس نمی توانند به تنهایی رئیس قوه مقننه را انتخاب کنند بلکه می توانند رئیس مجلس در قوه مقننه را انتخاب کنند ( اختیارات رئیس مجلس طبیعتا در حد سایر نمایندگان می باشد ) ضمن اینکه در قانون اساسی به صورت مکرر به تساوی حقوق و افراد اشاره شده است پس چرا بین دو نماینده مجلس این همه تفاوت وجود دارد ؟ . لازمه بازنگری در قانون اساسی این است که مطابق قانون رئیس مجلس به رئیس قوه مقننه تبدیل بشود که این کار با رای مستقیم مردم صورت می گیرد نه با رای نماینده مجلس یا رئیس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور !!! ما در دنیا چیزی به اسم رئیس قوه مقننه نداریم . قوه مقننه رئیس ندارد بلکه مجلس دارد این مجلس است که رئیس دارد . مثلا در امریکا رئیس مجلس در تلویزیون انجا اعلام نمی کند که رئیس قوه مقننه می باشد !!! این هیچ ارتباطی به قوانین کشور ما ندارد و نقض قانون اساسی است در قانون اساسی در مورد دستگاه قضایی و دستگاه مجریه به صراحت نوشته شده است رئس قوه مجریه و رئیس قوه قضاییه اما در مورد رئیس مجلس هرگز ننوشته اند که دقیقا رئیس مجلس همان رئیس قوه مقننه می باشد این موضوع سلیقه شخصی کارمندان اداره ثبت اختراعات می باشد .مثلا رئیس محترم اداره اختراعات از کجا به این نتیجه رسیده اند که فرد مورد نظر ایشان یا رئیس مجلس همان رئیس قوه مقننه می باشد ؟
با سلام ، یکی از اشکالات اساسی ثبت اختراعات نخبگان کشور از سال ۱۳۹۲ الی ۱۴۰۰ ( به مدت ۸ سال ) :
اینجانب نیز در این روند مشکل داوری اختراعات را دارم یعنی زمانی که طرح اینجانب نو و جدید است ولی مراجع و داوران پس از گرفتن هزینه های بالا طرح را تایید نمی کنند و در پاسخ می گویند دوست داریم طرح شما را رد کنیم برو پیش هرکسی که دوست داری بگو این مرجع را قبول ندارم اداره نیز می گوید ما طبق قانون مجبور هستیم طرح شما را رد کنیم . برخی از مراجع نیز می گویند داور متخصص ندارند !
در این خصوص یکی از متقاضیان به کارشناس اداره اختراعات متن زیر را ارسال کرده‌است :
کارشناس محترم با سلام، اینجانب بشخصه اعتقادی به روند مارکسیستی و وارداتی اداره اختراعات که با قانون اساسی کشور در تضاد می‌باشد ندارم. بر فرض مثال اداره ثبت پرونده متقاضی را در مجموع به حداقل ۵۰ مرجع ارسال کند و پرونده ۳ ماه در هر مرجع طبق قانون توقف کند تا یکی از این مراجع داور متخصص داشته باشند و طرح را درست مورد داوری قرار دهند، این یعنی اتلاف وقت چیزی حدود ۸ سال و پرداخت هزینه چیزی حدود ۳۰ میلیون تومان. در حال حاضر ۱۱ مرجع در پرونده‌های قبلی اعلام کرده‌اند داور متخصص ندارند!. اولا بعد از ۸ سال پرونده به چه درد متقاضی می‌خورد؟، دوم اینکه اگر متقاضیان بخواهند ۳۰ اظهارنامه با این روند ثبت کنند یه چیزی حدود ۹۰۰ میلیون باید هزینه کنند (بنظر شما امکان ثبت اختراع به صورت غیر مستقیم از اینجانب سلب نشده‌است ؟)، ایا بعد از اینکه سند را دریافت کردم همین دولت (قوه مجریه) این هزینه را می‌تواند طی فرآیندی به اینجانب برگرداند (به قول دوستمون خود سند اختراع ۵ کیلو روغن نباتی ارزش دارد ؟)، یا قرار است متقاضی در جامعه رها شود ؟. در اداره شما مردم دو دسته هستند برخی با سرمایه‌های خود اختراع ثبت می‌کنند برخی با دارایی‌های خود. اشخاصی که با دارایی خود اختراع ثبت می‌کنند مثل اعضا هیئت علمی، اشخاصی که به بدنه آزمایشگاه و پژوهشگاه‌ها متصل هستند، این افراد هر هزینه ای بابت اختراع انجام می‌دهند دولت طی فرآیندی این هزینه را به آنها برگشت می‌دهد یا از طریق گرنت دانشگاهی یا از طریق پژوهش تولید. یعنی این وسط فقط پول جابجا میشود و کسی ضرر نمی‌کند. دسته دوم کسانی هستند که با سرمایه‌های خود اختراع انجام می‌دهند مثل افراد که مدارک عالیه دانشگاهی دارند مشغول کار هستند اما به بدنه دولت وصل نیستند، این افراد تحت هر شرایطی اگر نتوانند اظهارنامه خود را به ثبت برسانند آنها هم سرمایه خود را از دست داده‌اند و هم دارایی خود را که همان اختراع می‌باشد. چون این افراد مجبور هستند نسبت به افراد اول یک مرحله بیشتر برای فرایند ثبت انرژی صرف کنند، این روند به صورتی طراحی شده که به مرور زمان قشر متوسط جامعه که ابزار تولید را در اختیار دارد منحل خواهد شد و کاپیتالیسم رخ خواهد داد و …
سلام . اینجانب به عنوان یکی از مخترعین که از سال ۹۵ تا کنون در پروسه و روند اداره ثبت اختراعات بوده ام بزرگترین و اساسی ترین مشکل روند اداره ثبت اختراعات را عدم رعایت تنظیم قوا و نقض قانون در سازمان ثبت اسناد و به خصوص در اداره ثبت اختراعات می دانم . که این موضوع می بایست از طریق دفتر حفاظت و دفتر بازرسی دستگاه قضایی مورد بررسی و پیگیری قرار بگیرد در اداره ثبت اختراعات مطابق اصلاحیه ماده ۲۸ و قانونی که دارند متقاضی موظف است تا پرونده خود را حتما و حتما از مراجع استعلام قوه مجریه پیگیری کند و در صورت تایید سند را دریافت کند ، بر خلاف سایر کشورها در اداره ثبت اختراعات ایران داوران آت سورس و خارج از اداره ثبت اختراعات هستند ! در نتیجه سند اختراع در صورت تایید شدن در قوه مجریه یک مصوبه دولت محسوب می گردد !حال مطابق اصل ۱۳۸ و ۱۱۳ قانون اساسی رئیس محترم مجلس در قوه مقننه می تواند در صورت نیاز سند اختراع متقاضی را ابطال کند . یعنی کسی که قانون تصویب می کند و رای می دهد توانایی ابطال سند متقاضیان را هم دارد !!! این یعنی در اداره ثبت اختراعات رئیس مجلس همان رئیس قوه مقننه و شورای نگهبان ذیل ان در نظر گرفته شده است و می گویند این یک قانون است و متقاضی موظف شده است این سلیقه را بپذیرد . در صورتی که در قانون ( قانون اساسی ، استسفاریه شورای نگهبان ، ایین نامه داخلی مجلس ، حکم های حکومتی و … ) نوشته نشده است که دقیقا رئیس مجلس همان رئیس قوه مقننه می باشد . چون طبیعتا هر فردی دوست دارد نماینده شهر یا استان خودش رئیس قوه مقننه باشد . ما در کشور نخست وزیر نداریم بلکه رئیس جمهور داریم نوع نظام حاکم در کشورهای دارای رئیس جمهور ریاستی است و تقسیم قدرت از بالا به پایین می باشد نه از پایین به بالا . نمایندگان مجلس نمی توانند به تنهایی رئیس قوه مقننه را انتخاب کنند بلکه می توانند رئیس مجلس در قوه مقننه را انتخاب کنند ( اختیارات رئیس مجلس طبیعتا در حد سایر نمایندگان می باشد ) ضمن اینکه در قانون اساسی به صورت مکرر به تساوی حقوق و افراد اشاره شده است پس چرا بین دو نماینده مجلس این همه تفاوت وجود دارد ؟ . لازمه بازنگری در قانون اساسی این است که مطابق قانون رئیس مجلس به رئیس قوه مقننه تبدیل بشود که این کار با رای مستقیم مردم صورت می گیرد نه با رای نماینده مجلس یا رئیس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور !!! ما در دنیا چیزی به اسم رئیس قوه مقننه نداریم . قوه مقننه رئیس ندارد بلکه مجلس دارد این مجلس است که رئیس دارد . مثلا در امریکا رئیس مجلس در تلویزیون انجا اعلام نمی کند که رئیس قوه مقننه می باشد !!! این هیچ ارتباطی به قوانین کشور ما ندارد و نقض قانون اساسی است در قانون اساسی در مورد دستگاه قضایی و دستگاه مجریه به صراحت نوشته شده است رئس قوه مجریه و رئیس قوه قضاییه اما در مورد رئیس مجلس هرگز ننوشته اند که دقیقا رئیس مجلس همان رئیس قوه مقننه می باشد این موضوع سلیقه شخصی کارمندان اداره ثبت اختراعات می باشد .مثلا رئیس محترم اداره اختراعات از کجا به این نتیجه رسیده اند که فرد مورد نظر ایشان یا رئیس مجلس همان رئیس قوه مقننه می باشد ؟