زندگینامه کامل حضرت عباس (ع)؛ از ولادت تا شهادت و همسر و فرزندان

ماه شعبان یکی از ماه های پرفضیلت قمری است که یکی از دلایل آن ولادت شماری از ائمه اطهار در این ماه است، از جمله ولادت حضرت عباس (ع) در روز ۴ شعبان.

در ادامه مروری بر زندگی حضرت ابوالفضل (ع) خواهیم داشت، از ولادت تا شهادت، کنیه و القاب، همسر و فرزندان و محل دفن.

حضرت عباس (ع) که بود؟

عباس بن علی ابن ابی طالب مشهور به ابوالفضل پنجمین پسر امام علی (ع) و اولین فرزند فاطمه بنت حزام معروف به ام البنین است (امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۶ق، ج۷، ص۴۲۹). او برادر کوچک تر حسین بن علی (ع) و حسن بن علی (ع) پسران امام علی (ع) از فاطمه زهرا (س) است.

امام علی (ع) ۱۰ سال پس از وفات حضرت فاطمه، با امّ البنین ازدواج کرد. امام علی (ع) از عقیل خواسته بود همسری برای او پیدا کند که بتواند فرزندان دلیر و شجاعی به دنیا بیاورد (بخاری، سر السلسله العلویه، ۱۳۸۲ق، ص۸۸).

فاطمه بنت حزام مادر حضرت عباس (ع) اجازه نمی داد که او را فاطمه صدا کنند زیرا می ترسید یاد غم های فاطمه (س) برای علی (ع) و فرزندانش زنده شود و باعث ناراحتی آنان شود.

فاطمه بن حزام را به علت داشتن ۴ پسر به نام های عباس، عون، جعفر و عثمان امّ البنین (مادر پسران) نامیده اند. امّ البنین تا ۲۰ سال پس از شهادت حضرت علی (ع) زنده بود اما آن چنان به امیرالمؤمنین (ع) وفادار بود که پس از شهادت آن حضرت، ازدواج نکرد.

ولادت حضرت عباس (ع)

حضرت عباس (ع) در سال ۲۶ قمری در مدینه به دنیا آمد (زجاجی کاشانی، سقای کربلا، ۱۳۷۹ش، ص۸۹).

به گفته ی اردوبادی در کتابی به نام انیس الشیعه که در قرن ۱۳ قمری نوشته شده، روز تولد حضرت عباس (ع) را ۴ شعبان دانسته اند (اردوبادی، حیاه ابی الفضل العباس، ۱۴۳۶ق، ص۶۴).

بعد از تولد حضرت عباس (ع)، امام علی (ع ) او را در آغوش گرفت و عباس نامید، در گوش هایش اذان و اقامه گفت، سپس بازوهایش را بوسید و گریه کرد و در پاسخ به ام البنین که دلیل گریه او را جویا شد، گفت دو بازوی عباس در راه کمک به حسین (ع) جدا می شود و خداوند در ازای دو دست بریده اش، دو بال در آخرت به او عطا می کند (کلباسی، الخصائص العباسیه، ۱۴۲۰ق، ص۶۴-۷۱).

کنیه و القاب حضرت عباس (ع)

مشهورترین کنیه عباس (ع) ابوالفضل است. برخی معتقدند این کنیه به دلیل داشتن پسری به نام فضل به آن حضرت داده شده اما برخی عنوان کرده اند که چون در خاندان بنی هاشم هر کس عباس نام داشت، ابوالفضل خوانده می شد، به عباس (ع) نیز حتی در کودکی ابوالفضل گفته می شد (مظفر، موسوعه بطل العلقمی، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۱۲).

حضرت عباس به ابوالقاسم (به دلیل داشتن پسری به نام قاسم) ابوالقِربَه (به دلیل بردن مشک آب به خیمه )، ابوالفَرجَه (به دلیل متوسل شدن شیعیان به او در زمان مشکلات) مشهور است. برای عباس (ع) القاب متعددی مانند باب الحوائج، قمربنی هاشم، سقا، الشهید و… ذکر شده است.

همسر و فرزندان حضرت ابوالفضل (ع)

بین سال های ۴۰ تا ۴۵ قمری، عباس (ع) با لبابه، نوه ی عباس بن عبدالمطلب ازدواج کرد (زبیری، نسب قریش، ۱۹۵۳م، ج۱، ص۷۹ ). لبابه برای عباس، ۲ پسر به نام های فضل و عبیدالله به دنیا آورد (ابن صوفی، المجدی، ۱۴۲۲ق، ص۴۳۶).

عبیدالله، فرزند عباس (ع)، با دختر امام سجاد (ع) ازدواج کرد. برخی منابع فرزندان دیگری به نام های حسن، قاسم، محمد و دختری برای حضرت عباس (ع) نام برده اند و گفته اند قاسم و محمد در روز عاشورا پس از پدرشان به شهادت رسیدند (ربانی خلخالی، چهره درخشان قمر بنی هاشم، ۱۳۷۸ش، ج۲، ص۱۲۳).

چهره و اخلاق حضرت عباس ( ع)

حضرت عباس (ع) چهره ای زیبا و بدنی قوی و قدی بلند داشت به همین خاطر او را قمر بنی هاشم می خواندند (کلباسی، خصائص العباسیه، ۱۳۸۷ش، ص۱۰۷-۱۰۹).

عباس (ع) نه تنها در قامت رشید بود، بلکه در خِرَد برتر و در جلوه های انسانی هم رشید بود. حضرت عباس (ع) فردی بخشنده، شجاع و دلیر بود و رفتار پسندیده ی او در بین مردم زبانزد بود.

عباس (ع) خود را همسان دو برادر بزرگ ترش یعنی امام حسن (ع) و امام حسین (ع) نمی دانست و همیشه آنان را امام خود می دانست و «یا بن رسول الله»، «یا سیدی» و شبیه این ها خطاب می کرد ( مظفر، موسوعه بطل العلقمی، ۱۴۲۹ق، ج۲، ص۳۵۵-۳۵۶ ).

حضرت عباس (ع) چند ساله بود که امام علی (ع) شهید شد؟

حضرت عباس (ع) ۱۴ ساله بود که پدرش در رمضان سال ۴۰ هجری به شهادت رسید. عباس (ع) هرگز توصیه ای را که پدرش در شب ۲۱ ماه رمضان در آستانه ی شهادتش به او کرد، از یاد نبرد. امام از او خواست که در عاشورا و در کربلا برادرش حسین را تنها نگذارد.

حضرت عباس (ع) در کنار امام علی (ع) در جنگ صفین حضور داشت. در یکی از روزهای جنگ صفّین، نوجوانی نقابدار از سپاه علی (ع) به میدان آمد. ترس و دلهره سپاه معاویه رادربرگرفت. هر کس از دیگری می پرسید این نوجوان کیست که اینطور شجاعانه پابه میدان جنگ نهاده است. از سپاه معاویه کسی جرأت نکرد پا به میدان بگذارد.

معاویه به سردار نامی خود، ابن شعثاء، دستور داد تا به جنگ این نوجوان برود؛ ابن شعثاء در جواب گفت: «مرا حریف ده هزار نفر در جنگ می دانند، چگونه مرا به جنگ با کودکی می فرستی؟ بهتر است یکی از پسرانم رابرای کشتن او بفرستیم.»

معاویه قبول کرد و ابن شعثاء فرزند بزرگ خود را برای جنگ با این نوجوان به میدان فرستاد. امّا او دریک چشم به هم زدن به دست این نوجوان کشته شد. ابن شعثاء فرزند دوم خود را فرستاد، او نیز کشته شد و به این ترتیب هر ۷ پسر او کشته شدند و خود او با عصبانیّت پا به میدان گذاشت و به آن نوجوان دلاور گفت: «تو پسران مرا کشتی، به خدا قسم پدر و مادرت را به عزایت خواهم نشاند.» ولی خود او نیز در مدّت کوتاهی به پسرانش پیوست.

همه با تعجّب به این نوجوان شجاع نگاه می کردند. امام علی (ع) اورا پیش خود خواند و نقاب او را برداشت و پیشانی او را بوسید. همه با تعجّب دیدند که او عباس (ع) پسر امیرالمؤمنین (ع) است (موسوی مقرم، العبّاس(ع)، ۱۴۲۷ق، ص۲۴۲؛ خراسانی قاینی بیرجندی، کبریت الاحمر، ۱۳۸۶ق، ص۳۸۵).

او در این جنگ از جمله افرادی بود که به فرماندهی مالک اشتر در جنگ صفین به فرات حمله کردند و برای لشگریان امام علی (ع) آب برداشتند (موسوی مقرم، العبّاس(ع)، ۱۴۲۷ق، ص۲۴۲).

شهادت حضرت عباس (ع) در واقعه کربلا

حضرت عباس (ع) در همه دوران زندگی خود، همراه برادرش امام حسین (ع) بود و عمر خود را صرف خدمت به امام حسین (ع) کرد. حضرت عباس (ع) در روز هشتم ذی الحجه خطبه ای را بر فراز بام کعبه ایراد کرد و در آن با اشاره به جایگاه امام حسین (ع) و معرفی یزید به عنوان شراب خوار، به بیعت مردم با یزید انتقاد کرد.

او در ضمن خطبه عنوان کرد که تا زمانی که او زنده است اجازه نخواهد داد کسی امام حسین (ع) را به شهادت برساند و تنها راه شهادت امام، کشتن عباس است. (یونسیان، خطیب کعبه، ۱۳۸۶ش، ص۴۶-۴۸).

در روز ۷ محرم وقتی عبیدالله بن زیاد اجازه ی استفاده از آب فرات را نداد، امام حسین (ع)، عباس (ع) را فراخواند تا مشک ها را پر از آب نمایند و به اردوگاه ببرند. عباس (ع) توانست محاصره دشمن را بشکند و آب را به اردوگاه برساند (طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ۱۹۶۷م، ج۵، ص۴۱۲).

در کربلا دو امان نامه برای حضرت عباس (ع) و برادرانش فرستاده شد. امان نامه ی اول را عبدالله بن ابی المحل بن حزام عامری آورد که برادرزاده ی امّ البنین، مادر عباس (ع) بود، فرستاد و امان نامه ی دوم را شمر بن ذی الجوشن در ظهر عاشورا به عباس (ع) و برادرانش پیشنهاد کرد و او را با عنوان «پسر عمه» صدا زد، اما جوابی نشنید.

حضرت عباس (ع) او و امان نامه اش را لعنت کرد و گفت: «ای دشمن خدا! مرگ بر تو که ما را به اطاعت از کفر و ترک همراهی برادرم حسین (ع) فرا می خوانی.» (ابن اثیر، الکامل، ۱۳۷۱ش، ج۱۱، ص۱۶۲)

برادران حضرت عباس (ع) در روز عاشورا پیش از او به شهادت رسیدند. جعفر در ۲۹ سالگی، عبدالله در ۲۵ سالگی و عثمان در ۲۱ سالگی شهید شدند (اردوبادی، موسوعه العلامه الأردوبادی، ۱۴۳۶ق، ج۹، ص ۷۳ – ۸۴).

پس از شهادت همه اصحاب و خاندان بنی هاشم، عباس (ع) قصد کرد تا برای خیمه ها آب بیاورد. او به سمت شریعه فرات حمله کرد و توانست از بین نگهبانان شریعه خود را به آب برساند.

عباس (ع) وقتی وارد شریعه فرات شد، دو دستش را پر از آب کرد تا بنوشد، اما وقتی آن را به صورت نزدیک کرد به یاد تشنگی حسین (ع) افتاد و آب را رها کرد و با لب تشنه به همراه مشکی پر از آب از فرات بیرون آمد (مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۵، ص۴۱).

در راه برگشت، دشمن به او حمله کرد. او در نخلستان با دشمن نبرد می کرد و به سمت خیمه ها می رفت که زید بن ورقاء جهنی از پشت نخلی بیرون پرید و ضربه ای به دست راستش وارد کرد. عباس (ع) شمشیر را به دست چپش گرفت و به نبرد با دشمن ادامه داد.

حکیم بن طفیل طائی که پشت درختی خود را پنهان کرده بود ضربه ای به دست چپش وارد کرد و بعد از آن نیز ضربه ای عمودی بر سر عباس (ع) وارد کرد و او را به شهادت رساند (ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ۱۳۷۶ق، ج۳، ص۲۵۶).

وقتی عباس (ع) شهید شد امام حسین (ع) بر پیکر برادر حاضر شد، به شدت گریه کرد و فرمود: «اَلآنَ اِنکَسَرَ ظَهری وَ قَلَّت حیلَتی: اکنون کمرم شکست و چاره ام اندک شد.» (خوارزمی، مقتل الحسین(ع)، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۳۴)

محل دفن حضرت ابوالفضل (ع)

محل دفن حضرت عباس در شهر کربلا در ۳۷۸ متری شمال شرقی حرم امام حسین (ع) قرار دارد و یکی از مهم ترین زیارتگاه های شیعیان است. حد فاصل حرم حضرت عباس (ع) و حرم امام حسین (ع) را بین الحرمین می نامند.

امام حسین (ع) درباره حضرت عباس (ع) تعبیر «جانم به فدایت برادر» را به کار برده است (شیخ مفید، الارشاد، ۱۳۸۸ش، ج۲، ص۹۰).

امام سجاد (ع) درباره جایگاه حضرت عباس (ع) در بهشت فرموده است: «خداوند عمویم عباس را رحمت کند که خود را فدای برادرش امام حسین (ع) کرد و در این راه دو دستش قطع شد که خداوند در عوض دو دست قطع شده ی او دو بال در آخرت به او عطا خواهد کرد تا با آن دو بال پرواز کند.» (شیخ صدوق، خصال، ۱۴۱۰ق، ص۶۸)