جنون گاوی یک بیماری عصبی تحلیل‌دهنده مغز و کشنده در انسان است که در اثر نوعی پروتئین به نام پریون ایجاد می‌شود. بیماری جنون گاوی از طریق مصرف گوشت آلوده یا تماس با مغز یا هورمون‌های فرد آلوده، منتقل می‌شود. همچنین، مطالعات جدید ثابت کرده، پروتئین‌هایی که باعث بروز جنون گاوی می‌شوند، در خون فرد مبتلا باقی می‌مانند و در صورت ورود به جریان خون فرد دیگر، منتقل می‌شوند.
دوره نهفتگی بیماری در انسان بسیار طولانی و بیش از ۵ سال است. در حال حاضر برای این بیماری درمان مؤثری وجود ندارد و تمرکز پزشکان بر کاهش درد و علائم است.بیماری بدون بهبودی بوده و در همه موارد کشنده است.
جنون گاوی چیست؟
پریون‌ها پروتئین‌های غیر طبیعی چین خورده‌ای هستند که فاقد DNA می‌باشند. پریون‌ها با ایجاد مجدد ترتیب پروتئین‌های دیگر که به طور معمولی چین دار شده اند، خود را به شکل نادرست چیده شده ای تکثیر می‌کنند. جنون گاوی، سبب بروز حفره های میکروسکوپی شبیه به اسفنج در مغز می‌شود و با مشکلاتی از قبیل اختلال در حرکت و دید، کاهش حافظه و تغییر خلق و خو همراه است. حدود ۹۰ درصد از مبتلایان یک سال پس از مشاهده علایم جان خود را از دست می‌دهند.
اصولاً پریون‌ها در قسمت‌های زیر وجود دارند:
– مغز
– ستون فقرات
– گره‌های لنفاوی حیوانات آلوده
– همچنین پریون‌ها در غلظت‌های بسیار کمتری در بافت‌های مختلف دیگر و مایعات موجود در بدن یافت می‌شوند.
آیا بیماری جنون گاوی مسری است و چگونه به انسان منتقل می‌شود؟
بیماری جنون گاوی به طور تجربی در بین گاوها و از گاوها به میمون‌هایی که از بافت آلوده (به ویژه بافت مغز) استفاده می‌کنند، در آزمایش‌های آزمایشگاهی منتقل شده است.
اما این سؤال همچنان باقی است که گاو چگونه انسفالوپاتی اسفنجی را توسعه می‌دهد؟ به گفته کارشناسان دامپزشکی، خوراک، اصلی‌ترین راه انتقال در بین گاوها است. وقتی دامداران گاوها را با فرآورده‌های ساخته شده از سایر گاوها یا گوسفندان مانند خوراک نشخوارکنندگان تغذیه می‌کنند، آن‌ها در حال بازیافت پروتئین حیوانی بیمار در خوراک حاوی گوشت و کنجاله استخوان هستند و در نتیجه باعث بیماری در گاوها می‌شوند.
این روش تغذیه دام از زمان کشف ارتباط انسفالوپاتی اسفنجی با جنون گاوی غیرقانونی اعلام شد. پریون‌ها ممکن است از طریق شکاف پوست در بین حیوانات آزمایشگاهی منتقل شوند، این احتمال انتقال مشابه به انسان‌هایی است که با بافت یا محصولات آلوده تماس داشته‌اند.
تاریخچه بیماری
در دسامبر ۲۰۰۳، اولین مورد در ایالات متحده در یک گاو شیری در ایالت واشنگتن شناسایی شد. دو مورد دیگر در سال ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶ گزارش شده است. قبل از آن، یک شیوع ویرانگر در انگلستان و ایرلند در دهه ۱۹۸۰ رخ داد که در سال ۱۹۹۳ به اوج خود رسید.
در آن زمان گاوهای آلوده قبلاً به منبع غذایی انسان وارد شده بودند. در اوج این شیوع در سال ۱۹۹۳، تقریباً ۱,۰۰۰ مورد در هفته از گاوهای آلوده گزارش شده اند. این تعداد از آن زمان به طور چشمگیری کاهش یافته است و در حال حاضر هر ساله فقط ۱۰ گاو آلوده در انگلیس شناسایی می‌شود.
تا سال ۱۹۹۶، چندین نفر در انگلیس، با یک نوع جنون گاوی (vCJD) شناسایی شدند و علت آن مربوط به خوردن گوشت گاو آلوده بود. در ژوئن ۲۰۱۴، بیش از ۱ تُن گوشت گاو توسط وزارت کشاورزی ایالات متحده به دلیل پردازش نامناسبی که اجازه می داد مواد مغزی گاو با گوشت گاو فرآوری شده مخلوط شود، جمع آوری شد.
موارد ناشی از جنون گاوی در انسان در سایر کشورهای اروپایی مانند بوسنی هرزگوین، لیختن اشتاین، مقدونیه، نروژ، سوئد و یوگسلاوی تشخیص داده شده است. براساس اعلام سازمان بهداشت جهانی (WHO) ، بیش از ۲۲۰ مورد جنون گاوی در سراسر جهان گزارش شده است که بیشتر آن‌ها در انگلستان (۱۷۷ مورد) و در فرانسه (۲۷ مورد) رخ داده اند. فقط چهار مورد در ایالات متحده گزارش شده است و در هر چهار مورد، شواهدی وجود دارند که نشان می‌دهند این عفونت در خارج از کشور در اروپا یا خاورمیانه به دست آمده است.
از آنجا که راهی برای تشخیص بیماری جنون گاوی در خون وجود ندارد، افرادی که مدت طولانی در مناطقی که جنون گاوی پیدا شده است زندگی کرده اند، مجاز به اهدای خون در ایالات متحده نیستند.
علائم و نشانه‌های بیماری جنون گاوی
گاو بالغ آلوده ممکن است علائم بیماری را به آرامی بروز دهد. از زمان آلوده شدن یک حیوان ممکن است دو تا هشت سال طول بکشد تا اولین علائم از بیماری نشان داده شود. این علائم در حیوانات شامل، تغییر رفتار، حرکات تدریجی ناهماهنگ، مشکل ایستادن و راه رفتن، کاهش وزن علی رغم داشتن اشتها و کاهش تولید شیر هستند که سرانجام موجب مرگ حیوان می‌شوند.
روند بیماری ممکن است از دو هفته تا شش ماه طول بکشد. علائم مشابه مانند اسپاسم عضلانی، عدم کنترل عضله، بدتر شدن مشکلات حافظه ممکن است در انسان ایجاد شوند.
محققان ۱۰۰ نفر اول مبتلا به جنون گاوی در انگلستان را بررسی کردند و دریافتند علائم روانپزشکی در مراحل اولیه بیماری شامل موارد زیر هستند:
– افسردگی
– اضطراب
– مشکل خواب
در طی چهار ماه از شروع بیماری، مبتلایان به ضعف حافظه و راه رفتن ناپایداری دچار شدند.
تشخیص بیماری
به دنبال بدتر شدن تدریجی توانایی بیمار در فکر و کنترل حرکت، آزمایش‌های اولیه ای برای بررسی زوال عقل انجام می شود. ممکن است آزمایشات آزمایشگاهی خاصی انجام شوند تا سایر اشکال و دلایل اختلال عملکرد مغز رد گردند.
آزمایشات دقیق تر آزمایشگاهی شامل آزمایش خون تیروئید، B-12 و میزان فولات و انواع خاصی از بیماری‌های مقاربتی مانند سفلیس و اچ آی وی که ممکن است علائم مشابهی ایجاد کنند، بررسی می شود. تصویربرداری مانند اسکن MRI یا PET می‌تواند مفید باشد.
تونی گیبسون مرد ۳۳ ساله ای که مبتلا به جنون گاوی تشخیص داده شد
برای بررسی امواج مغزی ممکن است EEG را انجام می شود. جنون گاوی پراکنده به طور معمول در این آزمایش با برخی از ناهنجاری‌ها همراه است و در بیشتر موارد این بیماری ناهنجاری‌هایی را در EEG نشان می‌دهد، اگرچه ممکن است این موارد همیشه وجود نداشته باشند.
نمونه برداری از مغز (نمونه ای از بافت مغز) ممکن است انجام شود. اگرچه ممکن است تغییرات میکروسکوپی خاصی در بیوپسی مغز وجود داشته باشند تا نشان دهنده بیماری کروتزفلد جیکوب یا جنون گاوی باشند. اما در حال حاضر، تشخیص جنون گاوی تنها با اطمینان می‌تواند به دنبال بررسی مغز پس از مرگ در زمان کالبد شکافی تأیید شود. در صورت مشکوک بودن به انتقال انسفالوپاتی اسفنجی گاو، ممکن است پزشک در مورد الگوهای غذایی فرد سؤال کند. سوالاتی مانند:
– آیا آن‌ها به طور معمول گوشت قرمز می‌خورند؟
– آیا آن‌ها به کشورهایی سفر کرده اند که انسفالوپاتی اسفنجی در گاوها شناخته شده‌اند؟
– آیا آن‌ها در آن کشورها گوشت خورده‌اند؟
– آیا آن‌ها تزریق خون داشته یا در خارج از کشور جراحی کرده‌اند؟
درمان بیماری جنون گاوی
هیچ روش درمانی مؤثر برای بیماری جنون گاوی در انسان وجود ندارد. ممکن است از بیماران خواسته شود که هر دارویی که می‌تواند بر حافظه تأثیر بگذارد یا باعث سردرگمی شود را قطع کنند.
پزشک ممکن است شخص را به متخصصان مغز و اعصاب و بیماری‌های عفونی ارجاع دهد و داروهایی را برای تسکین علائم در اختیار بیمار قرار دهد. به عنوان مثال، اگر بیماران دچار تشنج شوند، ممکن است به آن‌ها داروهایی برای کنترل شان داده شود.
آیا بیماری جنون گاوی مرگ آور است؟
بله! بیماری‌های پریون انسانی ویرانگر و غیر قابل درمان هستند و همۀ آن‌ها باعث مرگ می‌شوند. از بروز علائم، پیشرفت علائم و تشخیص تا مرگ، ممکن است سریع رخ دهد، (از هشت ماه برای جنون گاوی پراکنده تا ۶۰ ماه برای بیماری جی اس اس).
از دو چیز شدیدا میترسم چون دیدم. یکی همین جنون گاوی. که به گاو بزنه کل منطقه رو میتونه الوده کنه. همین بزاغ دهان گاو ویروس رو منتقل میکنه. قدیم یادمه کوچیک بودیم اغراق نباشه ۵۰ تا گاو تو روستامون مبتلا شدن همرو تو اتیش سوزوندن. ۵۰ تا گاو سرمایه هفت هشت تا خانواده بود. اون موقعا دو سه تا گاو داشتن شیرشو میگرفتن مواد لبنی میکردن به اشناشون که ساکن شهر بود میدادن بفروشه. اشناشونم معمولا به همسایه ها میفروخت.
دومی هم هاری هست. هاری رو وقتی کوچ کردیم تهران ساکن خزانه شدیم دیدم. تقریبا ۱۵ سال قبل بود. سگ خیابونی یکی از همسایه ها رو گاز گرفت. این همسایه بی خیال بود نرفت واکسن چیزی بزنه. ۲ هفته بعدش مریض شد. تب کرد بازم بیخیال بود. دلیلش هم بیشتر این بود کسی هاری رو نمیشناخت . ما هم حتی نمیدونستیم چی هست اصلا. چند روزی با تب گذروند. نزدیکای ظهر بدنش ۱۰ دقیقه پیچ و تاپ خورد رو زمین بعدش فوت کرد. تازه اون موقع زنگ زدن امبولانس اومد که طرف دیگه فوت کرده بود. بعدا گفتن ویروس هاریه و از کل محل پرسیدن ایا سگ کسی رو گاز گرفته یا نه. یکی از همسایه های دیگه پدرش اسلحه شکاری با گلوله واقعی داشت تا ۱ ماه فقط سگ میکشت. چون با شهرداری و پاسگاه محل هماهنگ شده بود میکشت. بلکه اون سگ الوده جزوشون باشه.
از دو چیز شدیدا میترسم چون دیدم. یکی همین جنون گاوی. که به گاو بزنه کل منطقه رو میتونه الوده کنه. همین بزاغ دهان گاو ویروس رو منتقل میکنه. قدیم یادمه کوچیک بودیم اغراق نباشه ۵۰ تا گاو تو روستامون مبتلا شدن همرو تو اتیش سوزوندن. ۵۰ تا گاو سرمایه هفت هشت تا خانواده بود. اون موقعا دو سه تا گاو داشتن شیرشو میگرفتن مواد لبنی میکردن به اشناشون که ساکن شهر بود میدادن بفروشه. اشناشونم معمولا به همسایه ها میفروخت.
دومی هم هاری هست. هاری رو وقتی کوچ کردیم تهران ساکن خزانه شدیم دیدم. تقریبا ۱۵ سال قبل بود. سگ خیابونی یکی از همسایه ها رو گاز گرفت. این همسایه بی خیال بود نرفت واکسن چیزی بزنه. ۲ هفته بعدش مریض شد. تب کرد بازم بیخیال بود. دلیلش هم بیشتر این بود کسی هاری رو نمیشناخت . ما هم حتی نمیدونستیم چی هست اصلا. چند روزی با تب گذروند. نزدیکای ظهر بدنش ۱۰ دقیقه پیچ و تاپ خورد رو زمین بعدش فوت کرد. تازه اون موقع زنگ زدن امبولانس اومد که طرف دیگه فوت کرده بود. بعدا گفتن ویروس هاریه و از کل محل پرسیدن ایا سگ کسی رو گاز گرفته یا نه. یکی از همسایه های دیگه پدرش اسلحه شکاری با گلوله واقعی داشت تا ۱ ماه فقط سگ میکشت. چون با شهرداری و پاسگاه محل هماهنگ شده بود میکشت. بلکه اون سگ الوده جزوشون باشه.