عربستان سعودی از هزینه ۱ میلیارد دلاری برای خرید فوتبالیست های جهان به دنبال چیست؟

وقتی باشگاه الهلال عربستان سعودی پیشنهاد ۱.۱ میلیارد دلاری برای امضای قرارداد کیلیان امباپه، ستاره فرانسوی – شامل ۳۳۲ میلیون دلار به باشگاهش، پاری سن ژرمن ، و یک بسته دستمزدی ۷۷۵ میلیون دلاری به برنده جام جهانی فوتبال تنها برای یک سال – را مطرح کرد، از سوی منتقدان به عنوان «ورزش شویی» مورد انتقاد قرار گرفت.

اگر چه ممکن است امباپه در ماه ژوئیه به این پیشنهاد پاسخ منفی داده باشد، اما یک ماه بعد، نیمار جونیور به باشگاه الهلال بله گفت و این ستاره برزیلی با مبلغ ۹۸.۵ میلیون دلار (۹۰ میلیون یورو) به همراه بسته ای از آپشن ها از پی اس جی جدا شد و به عربستان آمد.

بر اساس ادعاها، باشگاه های لیگ برتر عربستان در پنجره نقل و انتقالاتی رکوردشکن خود نزدیک به یک میلیارد دلار هزینه کردند و ۹۴ بازیکن خارجی را از لیگ های معتبر اروپایی؛ از جمله لیگ یک فرانسه، لالیگای اسپانیا، سری آ ایتالیا، بوندس لیگای آلمان و لیگ برتر انگلیس به خدمت گرفتند.

با وجود سابقه ضعیف حقوق بشری این کشورهای عربی، هزینه های سرسام آور عربستان سعودی برای تبدیل کردن لیگ داخلی فوتبال این کشور به یک لیگ پر از ستاره، نشان دهنده جدی بودن بلندپروازی های این کشور است.

محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان می گوید به اینکه سرمایه گذاری این کشور در ورزش «ورزش شویی» توصیف می شود، اهمیتی نمی دهد. بن سلمان در مصاحبه ای با فاکس نیوز که روز چهارشنبه گذشته پخش شد، گفته است: «خب اگر قرار باشد که ورزش شویی تولید ناخالص داخلی مرا یک درصد افزایش دهد، پس به ورزش شویی ادامه خواهم داد».

وی در پاسخ به این سوال که آیا از به کار بردن این اصطلاح ناراحت شده است یا خیر، تصریح کرد: «برایم مهم نیست. من یک درصد رشد تولید ناخالص داخلی از ورزش دارم و یک و نیم درصد دیگر را هدف گذاری کرده ام. اسمش را هر چه می خواهید بگذارید، ما این یک و نیم درصد را به دست خواهیم آورد».

باشگاه های عربستانی که بسیاری از آن ها توسط صندوق سرمایه گذاری عمومی (PIF) این کشور اداره می شوند، تاکنون برخی از بزرگ ترین نام های این ورزش را جذب کرده اند.

با جذب برخی از بزرگ ترین ستاره های جهان به این کشور حوزه خلیج فارس، صندوق سرمایه گذاری عمومی عربستان می خواهد «رقابت را به داخل و خارج از زمین هدایت کند»، هر چند مایل است تاکید کند که این بازیکنان خارجی به رشد «استعدادهای جوان سعودی» کمک خواهند کرد.

براساس برآوردهای وب سایت ورزشی ترانسفرمارکت، در طول این پنجره نقل و انتقالات تابستانی، صندوق سرمایه گذاری عمومی عربستان که تحت کنترل دولت است، ارزش کلی این چهار باشگاه را نزدیک به پنج برابر افزایش داد و آن ها را به ارزشمندترین باشگاه های کشور تبدیل کرد.

بسیاری از ستاره های مطرح دیگر مشتاقانه به لیگ برتر عربستان جواب مثبت داده اند، به ویژه کریم بنزما برنده توپ طلای جهان که در پایان قراردادش با غول فوتبال اسپانیا، رئال مادرید، به الاتحاد پیوست.

با بسته شدن پنجره نقل و انتقالات اروپا، چهار تیم تحت مالکیت PIF نزدیک به ۹۰۰ میلیون دلار (۸۳۵.۱ میلیون یورو) برای خرید بازیکنان ممتاز بین المللی هزینه کرده اند. داده های ترانسفرمارکت نشان می دهد که این تیم ها در کنار غول های فوتبال انگلیس، فرانسه، آلمان، اسپانیا و ایتالیا در میان ۲۰ باشگاه برتر جهان از نظر هزینه نقل و انتقالات قرار دارند.

الهلال به تنهایی بیش از ۳۷۸ میلیون دلار (۳۵۳ میلیون یورو ) هزینه کرده است که بیش از هزینه کرد تیم های پی اس جی و آرسنال بود و آن را به دومین هزینه کننده بزرگ امسال در زمینه خرید بازیکن تبدیل کرد.

این بازیکنان که به تازگی به خدمت گرفته شده اند، به کریستیانو رونالدو، برنده ۵ دوره توپ طلای جهان پیوسته اند. به گزارش رسانه های دولتی عربستان، رونالدو قراردادی ۲ ساله با النصر دارد و سالانه ۲۰۰ میلیون دلار درآمد خواهد داشت. او در حال حاضر پردرآمدترین بازیکن فوتبال جهان است.

تا امروز ۲۱ بازیکن گرانقیمت فوتبال در عربستان سعودی بر اساس هزینه نقل و انتقالات – که همگی ستاره های بین المللی هستند – برای یکی از باشگاه های متعلق به صندوق سرمایه گذاری عمومی این کشور بازی می کنند.

علی رغم هزینه های مالی، SPL در مورد جزئیات این قمار مالی خود محرمانه عمل کرده است، و مدیر ارشد عملیاتی، کارلو نورا به سی ان ان اسپورت گفته است که گزارش دستمزدهای ارائه شده به بازیکنان و مربیان «به سود برتری رقابتی» این صندوق سرمایه گذاری نیست.

بر اساس جدیدترین گزارش خود، صندوق سرمایه گذاری عمومی عربستان سعودی ۷۷۷ میلیارد دلار دارایی تحت مدیریتش دارد و قصد دارد ظرف چند سال این عدد را به بالای یک تریلیون دلار برساند. در سال ۲۰۲۱، قبل از تمرکز بر سرمایه گذاری در خانه، این صندوق باشگاه فوتبال انگلیسی نیوکاسل یونایتد را خریداری کرد. این باشگاه در حال حاضر نیز در زمره باشگاه های برتر در زمینه هزینه برای خرید بازیکنان است.

باشگاه های عربستانی که تحت مالکیت فدراسیون فوتبال این کشور نیستند نیز در حال جذب بازیکنان بزرگ هستند. جردن هندرسون، کاپیتان ۳۳ ساله سابق لیورپول در ازای ۱۵ میلیون پوند (۱۲ میلیون یورو) از لیورپول به تیم الاتحاد عربستان پیوست، و دستمزد چشمگیری معادل ۸۷۰,۰۰۰ دلار ( ۷۰۰,۰۰۰ پوند) در هفته دریافت می کند. اما هندرسون در مصاحبه اخیر خود با نشریه ورزشی The Athletic گفت که این اعداد «درست نیستند».

سایمون چادویک، استاد اقتصاد ورزشی و ژئوپلیتیک در دانشکده کسب وکار SKEMA، به سی ان ان گفته است که اساساً، سیگنال عربستانی ها این است که «ما هدفمان بیزینس است». چادویک در توصیف رویکرد عربستان برای تبدیل شدن به یک ابرقدرت ورزشی، با تصریح بر اینکه در زمینه هزینه ها هیچ محدودیتی برای این کشور وجود ندارد، گفته است: «ما آنقدر پول داریم که برای بازیکنی که به پایان دوران حرفه ای خود نزدیک می شود، می توانیم هفته ای ۷۰۰ هزار پوند بپردازیم، یا هر عدد دیگری که به او پرداخت می شود، و در حالی که کریستیانو رونالدو را داریم، هنوز هم در بازار به دنبال بازیکنان دیگر هستیم».

علاقه عربستانی ها به فوتبال

عربستان سعودی در این زمینه پا جای پای چند کشور دیگر از جمله چین و قطر در زمینه سرمایه گذاری کلان برای تبدیل شدن به یک قدرت فوتبالی می گذارد. باید دید که آیا سرمایه گذاری هنگفت عربستان در فوتبال تاثیری ماندگار خواهد داشت یا چیزی شبیه به تلاشی به شدت پرهزینه برای تغییر برند خواهد بود.

تیم ملی عربستان در چندین جام جهانی حضور داشته است و باشگاه های این کشور چندین عنوان آسیایی کسب کرده اند. پیروزی عربستان بر آرژانتین در جام جهانی قطر در سال گذشته به عنوان یکی از بزرگ ترین شگفتی های تاریخ این مسابقات مورد ستایش قرار گرفت و ملک سلمان بن عبدالعزیز آل سعود، پادشاه این کشور به پاس این پیروزی یک روز تعطیل عمومی اعلام کرد.

بازی های باشگاهی می تواند جمعیت زیادی را در این کشور خاورمیانه ای جذب کنند. چادویک در این باره می گوید: «به عنوان مثال، در بازی الاتحاد مقابل الهلال، شما در مورد جذب جمعیتی ۴۰، ۵۰، ۶۰ هزار نفری صحبت می کنید، اینها بازی هایی هستند که از نظر تعداد تماشاگران قابل مقایسه با بازی چلسی در برابر آرسنال، منچستر یونایتد در برابر منچسترسیتی هستند».

به گفته کیران مگوایر، یکی از مجریان پادکست The Price of Football، خرید بازیکنان ستاره ای که مسلماً برخی از آن ها از دوران اوج خود عبور کرده اند، پیروزی آسانی را برای تیم های عربستانی فراهم می کند. مگوایر می گوید: «از دیدگاه مقامات سعودی، آن ها یک محصول آماده بدست می آورند. همه اسم بنزما را شنیده اند. همه اسم کریستیانو رونالدو و… را شنیده اند».

بلندپروازی های ورزشی عربستان سعودی با SPL یا نیوکاسل یونایتد پایان نمی یابد. این کشور میزبان جام جهانی باشگاه های فوتبال ۲۰۲۳ است و قصد میزبانی جام ملت های آسیا ۲۰۲۷ را دارد. گزارش های متعدد رسانه ای نیز حاکی از آن است که این کشور حوزه خلیج فارس در حال بررسی پیشنهاد برگزاری جام جهانی فوتبال مردان سال ۲۰۳۰ همراه با یونان و مصر است.

در همین حال، فدراسیون فوتبال سلطنتی اسپانیا با قراردادی موافقت کرده است که براساس آن سوپرکاپ اسپانیا تا سال ۲۰۲۹ در عربستان سعودی برگزار خواهد شد، قراردادی که سالانه ۳۵ تا ۴۵ میلیون یورو (۳۸ تا ۴۸ میلیون دلار) برای این فدراسیون درآمد خواهد داشت.

جذب و سرگرم کردن جوانان

عربستان سعودی جمعیت بسیار جوانی دارد. جدیدترین سرشماری این کشور نشان می دهد که ۳۲.۲ میلیون نفر در این کشور زندگی می کنند که نزدیک به ۴۲ درصد آن ها اتباع خارجی هستند. ۵۱ درصد از جمعیت عربستان زیر ۳۰ سال سن دارند. مقامات سعودی می گویند که از این جمعیت، بیش از ۸۰ درصد فوتبال بازی کرده، در ورزشگاه های فوتبال حضور یافته یا فوتبال را دنبال می کنند.

چادویک تصریح می کند که دولت عربستان سعودی نگران این است که اعضای جوان تر جامعه اش رادیکال شوند یا احساسات ضد دولتی مانند بهار عربی در آن ها بالا بگیرد – و به دنبال ارائه یک صنعت پررونق فوتبال به مردمش است تا آن ها را آرام نگه دارد. این کارشناس بر این باور است که اگر چه صنعت فوتبال اشتغال، درآمد، درآمدهای صادراتی و سرمایه گذاری داخلی ایجاد می کند، «آنچه که به همین اندازه اهمیت دارد، امنیت خانواده سلطنتی است».

بهار عربی، موجی از اعتراضات طرفدار دموکراسی که در سال ۲۰۱۱ خاورمیانه و شمال آفریقا را فرا گرفت، به نتایج متفاوتی دست یافت. چهار دیکتاتور عرب در لیبی، یمن، مصر و تونس سرنگون شدند و حس پیروزی کوتاه مدتی را برای معترضان رقم زد اما از آن زمان تاکنون جنگ های جدید باعث عقب نشینی جنبش های مردمی در منطقه شده است.

در همین حال، قیام های شکست خورده در بحرین و شرق عربستان با سرکوب های چند ساله و ادامه جنگ داخلی در سوریه همراه بود. چادویک می گوید: « آنچه در حال حاضر در عربستان سعودی شاهد آن هستیم، ظهور یک قرارداد اجتماعی جدید است. و این قرارداد اجتماعی اساساً نیازهای جمعیت نسل زد را تامین می کند».

این کارشناس رویکرد عربستان را چنین تشریح می کند: «رونالدو را می خواهید؟ او را دارید. چند تا از بهترین تیم های فوتبال دنیا را می خواهید? آن ها را دارید. می خواهید جام جهانی به عربستان بیاید؟ آن را هم دارید. اما از ما سئوال نکنید».

مگوایر با این نظر موافق است و تصریح می کند که سرمایه گذاری در فوتبال «می تواند به عنوان بخشی از یک برنامه اجتماعی – اقتصادی بسیار گسترده تر دیده شود که توسط مقامات سعودی اداره می شود».

چادویک به سی ان ان گفته است: «در عین حال , افزایش قابل توجهی در تعداد سعودی های بازداشت شده توسط مقامات, به عنوان مثال, به دلیل ارسال نظرات منفی در رسانه های اجتماعی در مورد کشور» در سال جاری وجود داشته است.

گروه حقوق بشری عفو بین الملل به شبکه خبری سی ان ان اعلام کرده که این سازمان شاهد بدتر شدن شرایط حقوق بشر در عربستان از جمله تشدید سرکوب آزادی بیان و افزایش استفاده از قوانین مبارزه با تروریسم و جرایم سایبری برای ساکت کردن مخالفان است. این سازمان اعلام کرده که بین سال های ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۳ شاهد افزایش پیگردهای قانونی در مقایسه با سال های گذشته بوده است. در سال ۲۰۲۲, سازمان عفو بین الملل با ۱۹۶ مورد, بیشترین تعداد اعدام های سالانه در این کشور در ۳۰ سال گذشته را گزارش کرد.

جیمز دورس , وبلاگ نویس در وبلاگ The Turbulent World of Middle East Soccer نوشته است: «اعتبار از نظر جذب سرمایه گذاری خارجی مهم است و محمد بن سلمان به همان اندازه که قدرت مالی قابل توجهی دارد, برای تحقق تنوع خواهی خود به سرمایه گذاری خارجی نیاز دارد».

عربستان سعودی بزرگ ترین صادرکننده نفت خام در جهان است و نزدیک به دو سوم درآمد این کشور هنوز از فروش سوخت های فسیلی تامین می شود. اما با کاهش مرتب قیمت نفت به پایین تر از آنچه که این کشور برای متعادل کردن بودجه خود نیاز دارد، عربستان بر تلاش برای آوردن سرمایه از خارج، در کنار تلاش برای افزایش قیمت نفت متمرکز شده است.

به گفته چادویک، پیش بینی ها نشان می دهد که این کشور حدود ۲۰ سال فرصت دارد تا اقتصاد خود را متنوع کند تا اطمینان حاصل کند که اقتصادش انعطاف پذیر است – حداقل برای تامین مالی پروژه های چشم انداز ۲۰۳۰، از جمله شهر ۵۰۰ میلیارد دلاری نئوم، یک شهر خطی ۱۰۶ مایلی به نام The Line و یک طرح آینده نگرانه برای نوسازی پایتخت.

مگوایر می گوید: «بخشی از چشم انداز بزرگ محمد بن سلمان برای سال ۲۰۳۰، این است که وابستگی عربستان سعودی به منابع طبیعی را کاهش دهد تا به یک اقتصاد پسا نفتی [ شامل ] گردشگری، سرگرمی تبدیل شود. اگر عربستان سعودی بتواند به مرکزی برای رویدادهای بزرگ ورزشی تبدیل شود، آنگاه این راهی برای جلب توجه به این کشور خواهد بود»

شاهزاده عبدالعزیز بن ترکی الفیصل، وزیر ورزش عربستان سعودی، در واکنش به انتقادات پیشین درباره «ورزش شویی» این کشور گفته است: «افرادی که عربستان سعودی را نمی شناسند، هرگز به عربستان نرفته اند، می روند و در این باره صحبت می کنند، گویی ۳۰ سال، ۴۰ سال در آنجا زندگی کرده اند. بنابراین من همیشه به مردم می گویم، به عربستان بیایید. بیایید و سعودی را ببینید. ببینید چیست، مردم را ببینید، با مردمش آشنا شوید. ببینید این کشور برای آینده مردم در عربستان چه می کند، بعد از آن می توانید هر چقدر که دوست داشتید انتقاد کنید».

نبود شفافیت: عربستان سیستم های جدید حاکمیتی در ورزش را تهدید می کند

عربستان سعودی از قبل نیز صنعت منطقه خلیج فارس را تحت تاثیر قرار داده بود و با فوتبال، به گفته مگوایر، «آن ها احساس می کنند که می توانند این کار را احتمالاً در مقیاسی کوچک تری انجام دهند، اما شاید، در نهایت، برای ایجاد علاقه بیشتر از نظر دیدگاه مردم، در صورتی که همین مسیر را ادامه دهند».

در سال ۲۰۲۱، صندوق سرمایه گذاری عومی که تحت کنترل دولت عربستان است، پشتیبانی مالی LIV Golf را با هزینه ۲ میلیارد دلار بر عهده گرفت و بسیاری از بازیکنان برتر این رشته ورزشی را با ارائه جوایز بزرگ دلاری جذب کرد.

در اوایل سال جاری، شرکت آمریکایی PGA Tour اعلام کرد که قصد دارد با گلف LIV که مورد حمایت عربستان سعودی است، همکاری کند و به دشمنی که در سال گذشته گریبانگیر این ورزش حرفه ای مردان شده بود، پایان دهد، در حالی که روسای این شرکت چاره ای جز صلح کردن نداشتند.

هنگامی که صحبت از فوتبال به میان می آید، الکساندر چفرین، رئیس یوفا، تهدید رقابتی که SPL می تواند ایجاد کند را رد کرده است. وی در این باره گفته است: «تا جایی که من می دانم امباپه و ارلینگ هالند خواب عربستان را نمی بینند. من باور نمی کنم که بهترین بازیکنان در اوج دوران حرفه ای خود به عربستان بروند. وقتی مردم در مورد بازیکنانی که به آنجا رفته اند با من صحبت می کنند، هیچ کس نمی داند آن ها کجا بازی می کنند».

یورگن کلوپ، سرمربی باشگاه لیورپول نظر دیگری دارد و به این موضوع اشاره می کند که پنجره نقل و انتقالات تابستانی عربستان پس از بسته شدن باشگاه های اروپایی باز می ماند: «نمی دانم این پنجره تا چه اندازه پایدار است و فکر می کنم دو هفته آینده نشان خواهد داد که چقدر چالش برانگیز است، چون هر اتفاقی در آنجا بیفتد، دیگر هیچ کس نمی تواند واکنش نشان دهد».

با این حال، مایکل امنالو، مدیر جدید لیگ برتر فوتبال عربستان می گوید کاری که فوتبال عربستان انجام می دهد «هیچ تفاوتی با کاری که لیگ برتر انجام داده ندارد». وی می گوید: «زمانی بود که همه چیز درباره ایتالیا بود. زمانی بود که همه چیز درباره اسپانیا بود. آنچه ما در این صنعت به دنبال آن هستیم، فرصتی برای رقابت است، و رقابت در شرایطی عادلانه و بهبود هر آنچه در این صنعت وجود دارد».

اما تحلیلگران می گویند که تفاوت در سطح شفافیت است که به گفته چادویک «در عربستان سعودی وجود ندارد» یوفا، نهاد ناظر بر فوتبال اروپا، قوانین مالی منصفانه ای در مورد هزینه های تیم ها دارد، در حالی که لیگ برتر فوتبال در آمریکا، سقف حقوق برای باشگاه های خود اعمال کرده است.

کارلو نورا مدیر ارشد اجرایی لیگ برتر عربستان به سی ان ان گفته که در نهایت، این کشور می خواهد ۰.۳ درصد از تولید ناخالص داخلی اش از فوتبال باشد تا آن را شبیه به لیگ برتر در اقتصاد بریتانیا کند – از ارزش فعلی که چیزی در حدود ۰.۰۰۰ درصد است. مگوایر می گوید: « آن ها در حال حاضر هیچ شانسی برای رسیدن به این رقم ندارند»، اما تصریح می کند که شاید لیگ برتر عربستان بتواند به جمع ۱۰ لیگ برتر داخلی جهان راه پیدا کند. این کار باتوجه به میزان پولی که خرج می کنند، امکان پذیر است. مگوایر افزوده است: « من فکر می کنم که آن ها واقع بین هستند. آن ها نمی گویند که از لالیگا یا لیگ برتر یا لیگ های بزرگ اروپایی پیشی خواهند گرفت».

هنگامی که موسسه اقتصاد بین الملل پترسون صندوق های ثروت دولتی جهان را در سال ۲۰۱۹ بر اساس معیارهایی از جمله حاکمیت، شفافیت و پاسخگویی مقایسه کرد، صندوق توسعه عمومی عربستان در مجموع این معیارها نمره بسیار پایین تر از میانگین دریافت کرده و در میان ۶۴ صندوق در میان ۱۰ صندوق آخر قرار گرفت، تنها بالاتر از صندوق سرمایه گذاری مستقیم روسیه.