کریم دستمالچی کیست و چرا اعدام شد؟

این روزها نام یکی از شخصیت های مهم اوایل انقلاب بار دیگر بر سر زبان ها افتاده است: کریم دستمالچی که برخی می گویند هواپیمای حامل امام خمینی (ره) از فرانسه به تهران را بیمه کرده و برخی دیگر می گویند که برای ایشان در فرانسه خانه خریده بود. کریم دستمالچی از بازرگانان ثروتمند و چهره‌های شناخته‌شده بازار ایران در سال های اوایل انقلاب بود. او که به‌عنوان یکی از اعضای جبهه ملی ایران فعالیت می‌کرد، از حامیان آیت‌الله خمینی (ره) و از مخالفان حکومت پهلوی به شمار می‌رفت. با این حال، پس از وقایع ۳۰ خرداد ۱۳۶۰ و برکناری ابوالحسن بنی‌صدر، دستمالچی به اتهام افساد فی‌الارض و بَغی محاکمه و اعدام شد.

سرنوشت عجیب همراهان امام خمینی (ره) بعد از بازگشت به ایران؛ از قطب زاده تا باتاواش

بیوگرافی کریم دستمالچی

کریم دستمالچی در خانواده‌ای ثروتمند و شناخته‌شده از بازرگانان بازار تهران متولد شد. خاندان دستمالچی دهه‌ها پیش از انقلاب ۵۷ در تجارت و کسب‌وکار فعالیت داشتند و پدرش، عبدالرحیم دستمالچی، از چهره‌های برجسته بازار و حامیان سرسخت محمد مصدق و جبهه ملی ایران بود. او به همراه افرادی همچون محمدحسن شمشیری، ابوالقاسم لباسچی، محمود راسخ‌افشار و محمود مانیان، نقشی مهم در حمایت از جنبش ملی شدن صنعت نفت ایفا کرد.

این گروه، «جامعه بازرگانان، اصناف و پیشه‌وران» را در بازار تهران پایه‌گذاری کردند؛ نهادی که تأثیر بسزایی در جهت‌دهی سیاسی به بازاریان داشت و در تحولات سیاسی ایران نقش فعالی ایفا کرد.

کریم دستمالچی تحصیلات خود را در رشته مهندسی برق در آلمان به پایان رساند و پس از بازگشت به ایران، مدیریت امور مالی خانواده از جمله چندین مغازه و سرای معروف دستمالچی در بازار تهران را بر عهده گرفت.

با آغاز انقلاب، او در کنار اغلب اعضای جامعه بازرگانان، اصناف و پیشه‌وران، برای سرنگونی حکومت پهلوی فعالیت کرد. یکی از مهم‌ترین اقدامات این گروه، تأمین مالی انقلاب بود.

خانه‌ای که هیچ‌گاه مورد استفاده قرار نگرفت

با توجه به احتمال اقامت طولانی‌مدت آیت‌الله خمینی در پاریس، یافتن محلی مناسب برای سکونت ایشان به یکی از دغدغه‌های اصلی اطرافیانش تبدیل شد. در تهران، گروهی از بازاریان که حامیان مالی اصلی انقلاب محسوب می‌شدند، آماده بودند تا این نیاز را برطرف کنند. برخی مدعی هستند که کریم دستمالچی بدین منظور خانه ای در پاریس خریده و در اختیار امام قرار دادند. برخی دیگر از رسانه ها مدعی هستند که هواپیمای ایرفرانس که آیت الله خمینی را با خود به تهران آورد، توسط دستمالچی بیمه شده است زیرا آن زمان هیچ شرکت بیمه داخلی یا خارجی حاضر نشده بود این هواپیما را بیمه کند. در این مورد نیز اتفاق نظر وجود ندارد و نزدیکان و همراهان امام خمینی (ره) این ادعا را نیز رد کرده یا دستکم آن را تایید نمی کنند.

به استناد موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، خرید خانه برای آیت‌الله خمینی (ره) در نوفل‌لوشاتو و پرداخت بیمه و اجاره‌ی هواپیمای بازگشت به ایران توسط کریم دستمالچی صحت ندارد و در خاطرات هیچ یک از افراد حاضر در فرانسه و پرواز بازگشت به آن اشاره نشده است.

برخی رسانه های فارسی زبان خارج از کشور مدعی هستند که کریم دستمالچی با همکاری صادق قطب‌زاده، هزینه خرید خانه‌ای بزرگ در منطقه ورسای پاریس را تأمین کرد. این خانه به هزینه دستمالچی، به نام قطب‌زاده و برای اسکان آیت الله خمینی (ره) خریداری شد. اما با تثبیت حضور امام در نوفل‌لوشاتو و تبدیل شدن این دهکده کوچک به مرکز هدایت انقلاب، تمایل به جابه‌جایی کاهش یافت. سرعت تحولات انقلاب به گونه‌ای بود که در نهایت، خانه خریداری‌شده توسط دستمالچی در ورسای هرگز مورد استفاده امام قرار نگرفت. اگر این روایت درست باشد، می تواند با روایت نزدیکان امام خمینی (ره) مطابقت داشته باشد، از این جهت که ایشان هیچگاه از این خانه استفاده نکردند.

اتهامات و اعدام کریم دستمالچی

پس از ماجرای کودتای نوژه، کریم دستمالچی بازداشت شد و به اتهاماتی از جمله ایجاد اغتشاش در بازار، تعطیل کردن کسب‌وکارها، تلاش برای بی‌اعتبار کردن جمهوری اسلامی از طریق مصاحبه با رسانه‌های خارجی، ارتباط با سران جبهه ملی در برگزاری راهپیمایی ۲۵ خرداد ۱۳۶۰، تأمین مالی گروه‌های مخالف حکومت، و تصویب منشوری علیه جمهوری اسلامی محاکمه شد.

دادگاه کریم دستمالچی را به فساد فی‌الارض و بغی متهم کرد و در نهایت، در تاریخ ۲۲ تیر ۱۳۶۰، همراه با احمد جواهریان، یکی دیگر از چهره‌های شناخته شده بازار، تیرباران شد.

پس از اعدام دستمالچی نام «سرای دستمالچی» در بازار تهران به «سرای آزادی» تغییر یافت.