رضا پهلوی فرزند ارشد محمدرضا شاه پهلوی، آخرین پادشاه ایران و همسرش فرح دیبا است که خود را مهمترین و پرطرفدارترین اپوزیسیون و آلترناتیو جمهوری اسلامی می‌داند و در سال‌های اخیر تلاش کرده نشان دهد که توانایی اداره کشور را دارد، هر چند بسیاری وی را در حد و اندازه اداره یک کشور نمی‌دانند. پدربزرگ پدری او، رضاشاه پهلوی، بنیان‌گذار سلسله پادشاهی پهلوی بود. رضا پهلوی از بدو تولد بر پایه قانون اساسی مشروطه ایران در دوره پهلوی، عنوان ولیعهد را داشت و تا پیش از سقوط پهلوی و انقلاب اسلامی، وارث تاج‌وتخت سلطنت محسوب می‌شد. او پس از انقلاب ۱۳۵۷ به همراه خانواده‌اش از ایران خارج شده و در تبعید زندگی می‌کند. رضا پهلوی در سال‌های اخیر چهره‌ای بسیار خبرساز و جنجالی بوده است؛ طرفدارانش او را جانشین پدر و پدربزرگش می‌دانند و منتقدانش به نشانه تحقیر، وی را «ربع پهلوی» می‌نامند و اذعان دارند که در کنار جنجال‌های فراوان، به هیچ وجه در حد و اندازه‌های پدر و پدربزرگ خود نیست. با درگیری روزهای اخیر بین ایران و اسرائیل، بار دیگر شاهد افزایش تحرکات رضا پهلوی و طرفداران او هستیم. به همین بهانه در این متن تلاش داریم شما را بیش از پیش با رضا پهلوی و ماجراها و جنجال‌های مرتبط با وی و خانواده‌اش آشنا کنیم.
تولد و خانواده سلطنتی
رضا پهلوی در ۹ آبان ۱۳۳۹ در تهران به‌دنیا آمد. او فرزند ارشد محمدرضا شاه پهلوی و همسرش فرح دیبا است و سه خواهر و برادر تنی دارد؛ فرحناز پهلوی (متولد ۱۳۴۱)، علی‌رضا پهلوی (۱۳۴۵–۱۳۸۹) و لیلا پهلوی (۱۳۴۹–۱۳۸۰). خواهر ناتنی او شهناز پهلوی (متولد ۱۳۱۹) دختر محمدرضا شاه از همسر اولش فوزیه است.
خواهر کوچکترش لیلا در سال ۲۰۰۱ میلادی در لندن بر اثر خودکشی درگذشت و برادرش علی‌رضا نیز در سال ۲۰۱۱ در بوستون آمریکا دست به خودکشی زد.
رضا پهلوی در یک خاندان سلطنتی پرورش یافت و دوران کودکی را در کاخ‌های سلطنتی سپری کرد. در شش‌سالگی، به اقامتگاه اختصاصی خود در مجموعه کاخ نیاوران منتقل شد و تحت نظارت یک آموزگار فرانسوی آموزش می‌دید. یک سال بعد، طی مراسم تاج‌گذاری پدرش در کاخ گلستان، تاج ولایتعهدی بر سر او گذاشته شد و رسماً ولیعهد ایران لقب گرفت.
رضا پهلوی آموزش‌های اولیه را در ایران تحت نظارت ویژه دربار گذراند. از سنین نوجوانی به هوانوردی علاقه‌مند شد و به تشویق پدرش خلبانی را فرا گرفت. در ۱۳ سالگی آموزش پرواز را زیر نظر مستقیم محمدرضا شاه آغاز کرد و در سال ۱۳۵۶ برای نخستین بار به‌صورت مستقل با هواپیمای جت جنگنده اف-۵ در پایگاه وحدتی دزفول پرواز کرد. چندی بعد برای تکمیل دوره خلبانی به ایالات متحده اعزام شد.
در اواخر سال ۱۳۵۷ و در زمان وقوع انقلاب، رضا پهلوی ۱۸ ساله پس از پایان دبیرستان در آمریکا مشغول دوره آموزشی خلبانی جنگنده بود. سقوط سلطنت در بهمن ۱۳۵۷ باعث شد او و خانواده‌اش نتوانند به کشور بازگردند و زندگی در تبعید را آغاز کنند.
رضا پهلوی دوره پیشرفته آموزش خلبانی جت‌های جنگنده را در پایگاه نیروی هوایی ریس در لاباک تگزاس به پایان برد و به یک خلبان ماهر تبدیل شد. وی حتی در سال ۱۳۵۹ با آغاز جنگ ایران و عراق داوطلب شد به عنوان خلبان جنگنده به ارتش ایران بپیوندد، اما حکومت جدید از پذیرش پیشنهاد او خودداری کرد.
پس از اقامت اجباری در ایالات متحده، رضا پهلوی تحصیلات عالی خود را ادامه داد. او ابتدا در شهریور ۱۳۵۸ در کالج ویلیامز در ماساچوست به تحصیل مشغول شد، اما به دلیل وخامت حال پدرش و درگذشت او در تیر ۱۳۵۹ وقفه‌ای در تحصیلش افتاد. پس از فوت محمدرضا شاه در مصر، رضا پهلوی ۱۹ ساله عازم مراکش شد و مبارزات سیاسی خود را به‌طور جدی آغاز کرد.
او سپس به صورت مکاتبه‌ای در رشته علوم سیاسی دانشگاه کالیفرنیای جنوبی (USC) ادامه تحصیل داد و سرانجام در دهه ۱۹۸۰ میلادی رسماً به آمریکا مهاجرت کرد و درجه کارشناسی علوم سیاسی را از دانشگاه USC دریافت نمود.
رضا پهلوی در ۲۲ خرداد ۱۳۶۵ با یاسمین اعتماد امینی ازدواج کرد. یاسمین پهلوی دانش‌آموخته علوم سیاسی و حقوق از دانشگاه جرج واشنگتن است و سال‌ها به حرفه وکالت اشتغال داشته است. حاصل ازدواج رضا و یاسمین پهلوی سه دختر است؛ نور پهلوی (متولد ۱۴ فروردین ۱۳۷۱)، ایمان پهلوی (متولد ۲۱ شهریور ۱۳۷۲) و فرح پهلوی (متولد ۲۷ دی ۱۳۸۲).
علاوه بر خانواده نزدیک، رضا پهلوی پیوندهای خانوادگی و دوستانه با برخی خاندان‌های سلطنتی در جهان دارد. به عنوان نمونه، او پدرخوانده غیررسمی شاهزاده لوئیز (نوه پادشاه آلبرت دوم بلژیک) است که نشان‌دهنده ارتباط نزدیک خانواده پهلوی با سایر خاندان‌های سلطنتی اروپا است.
خانواده رضا پهلوی از زمان ترک ایران عمدتاً در ایالت مریلند آمریکا سکونت داشته‌اند.
رضا پهلوی بلافاصله پس از خروج از ایران، مبارزه سیاسی بر ضد نظام تازه تأسیس جمهوری اسلامی را آغاز کرد. در سال‌های ابتدایی، او در خارج از کشور با حمایت مالی به تأسیس رسانه‌هایی چون «رادیو نجات ایران» پرداخت، اگرچه ترور برخی هم‌پیمانان پادشاهی‌خواه (مانند ارتشبد غلامعلی اویسی در سال ۱۳۶۲) برای مدتی موجب کاهش تحرکات سیاسی وی شد، اما رضا پهلوی از دهه ۱۳۶۰ شمسی رفته‌رفته به چهره‌ای ثابت در میان گروه‌های مخالف جمهوری اسلامی تبدیل گردید.
علاوه بر انتشار مقاله‌های متعدد، او سه کتاب تألیف کرده است که بیانگر دیدگاه‌هایش درباره آینده ایران است. این کتاب‌ها شامل «گذشته و آینده» (۱۳۷۹)؛ نسیم دگرگونی: آینده دموکراسی در ایران (۲۰۰۲، به زبان انگلیسی)؛ و «زمان انتخاب» (۲۰۰۹، به زبان فرانسه) می‌شوند.
رضا پهلوی طی سال‌ها ابتکار عمل‌های سیاسی مختلفی را آزمود. از جمله در سال ۱۳۹۲ ائتلافی به نام شورای ملی ایران را بنیان‌گذاری کرد که هدف آن متحدکردن گروه‌های مخالف در قالب یک آلترناتیو سیاسی بود. او خود رهبری این شورا را برعهده داشت، اما به دلیل چالش‌های درونی و اختلاف‌نظرها درنهایت در سال ۱۳۹۶ از ریاست آن کناره‌گیری کرد.
افزایش تحرکات رسانه‌ای رضا پهلوی همزمان با ناآرامی‌ها در ایران
رضا پهلوی معمولاً همزمان با بروز اعتراضات یا ناآرامی‌های داخلی در ایران، فعالیت‌های رسانه‌ای و سیاسی خود را افزایش داده و تلاش کرده است مواضع خود را در قبال تحولات داخل کشور پررنگ‌تر مطرح کند. او در این مقاطع، با صدور بیانیه‌ها و انجام گفت‌وگوهای متعدد با رسانه‌های خارجی، تلاش داشته نقش برجسته‌تری در فضای سیاسی اپوزیسیون ایفا کند.
اوج این تحرکات پس از حوادث شهریور ۱۴۰۱ و در پی درگذشت مهسا امینی مشاهده شد. با آغاز اعتراضات مردمی در شهریور ۱۴۰۱ در ایران، رضا پهلوی سعی داشت با رهبری اعتراضات مسیر آن را به تغییر حاکمیت در ایران منتهی کند.
سفر رسمی رضا پهلوی به اسرائیل در فروردین ۱۴۰۲ نیز توجه رسانه‌های جهان را به خود جلب کرد. او به دعوت دولت اسرائیل همراه با همسرش به اورشلیم رفت و به عنوان مهمان رسمی مورد استقبال قرار گرفت. او ضمن دیدار با مقامات ارشد اسرائیلی از جمله نخست‌وزیر، در مراسم یادبود قربانیان هولوکاست شرکت کرد.
ثروت رضا پهلوی
موضوع میزان دارایی‌ها و اموال خاندان پهلوی، از زمان استقرار نظام جمهوری اسلامی همواره یکی از مباحث مورد توجه در فضای سیاسی و رسانه‌ای کشور بوده است.
در دی‌ماه ۱۴۰۱، علی بهادری جهرمی، سخنگوی دولت، در مطلبی در شبکه اجتماعی توییتر نوشت که محمدرضا پهلوی در زمان خروج از کشور، علاوه بر ۳۵ میلیارد دلار دارایی نقدی، فهرستی از اشیای قیمتی و جواهرات را نیز همراه خود برده بود. به گفته او، این فهرست شامل ۳۸۴ چمدان حاوی جواهرات، دو تاج مزین به حدود پنج هزار قطعه الماس، ۵۰ قطعه زمرد و بیش از ۳۶۰ عدد مروارید بوده است که ارزش دقیق آن از سوی منابع رسمی تخمین‌پذیر نیست.
در برخی منابع خارجی نیز به موضوع ثروت خاندان پهلوی پرداخته شده است. به عنوان مثال، ویلیام برنیگین در گزارشی در روزنامه واشنگتن پست، از بنیاد پهلوی به عنوان یکی از ابزارهای عمده انباشت دارایی یاد کرده است. این گزارش بنیاد مذکور را به‌رغم ظاهر خیریه، نهادی دارای فعالیت‌های اقتصادی سودآور برای خانواده سلطنتی توصیف می‌کند. در این گزارش، میزان ثروت این خاندان در مقاطعی بالغ بر چندین میلیارد دلار عنوان شده است.
در اردیبهشت ۱۳۵۹، روزنامه کریستین ساینس مانیتور در گزارشی به نقل از باربارا والترز، خبرنگار آمریکایی که گفته می‌شود با برخی مقامات وقت ایران آشنایی داشته، ارزش دارایی‌های شاه را بین ۵۰ تا ۱۰۰ میلیون دلار برآورد کرده است. در همان گزارش، سخنگوی محمدرضا شاه، رابرت آرمایو، با رد این ارقام، عنوان کرده بود که ثروت شاه کمتر از دارایی بسیاری از ثروتمندان آمریکایی است.
در همین زمینه، شکایتی حقوقی نیز پس از پیروزی انقلاب اسلامی علیه خاندان پهلوی در ایالات متحده مطرح شد. وکیلی به نام پل او دوایر از طرف دولت جدید ایران، در دادگاهی در نیویورک درخواست بازگرداندن حدود ۵۶ میلیارد دلار از اموال منسوب به خاندان سلطنتی را مطرح کرد. این شکایت که شامل مواردی علیه اشرف پهلوی نیز می‌شد، در نهایت از سوی دادگاه عالی ایالت نیویورک بررسی و رد شد.
وضعیت شغلی و منابع مالی رضا پهلوی
یکی از موضوعاتی که همواره محل پرسش و نقد از سوی برخی منتقدان خاندان پهلوی بوده، وضعیت شغلی و نحوه تأمین هزینه‌های زندگی رضا پهلوی در سال‌های اقامت در خارج از کشور است. این ابهام به‌ویژه در شرایطی مطرح می‌شود که وی از زمان خروج از ایران، به‌صورت رسمی در هیچ نهاد یا شرکت اقتصادی شناخته‌شده‌ای فعالیت شغلی نداشته است.
رضا پهلوی در گفت‌وگویی با یکی از رسانه‌های فارسی‌زبان خارج از کشور، در پاسخ به سوالی درباره شغل خود عنوان کرد: «در واقع شغل من در این سال‌ها، مبارزه سیاسی بوده است.» وی در ادامه تأکید کرد که فعالیت‌های سیاسی لزوماً درآمدزا نیستند و اظهار داشت: «مبارزه سیاسی درآمدی ندارد. من خوشبختانه با کمک خانواده‌ام تا به حال توانسته‌ام زندگی‌ام را بگذرانم. هزینه‌های من و خانواده‌ام را هم‌میهنان و مادرم می‌دهند تا بتوانم همه انرژی خود را صرف فعالیت سیاسی کنم.»
این پاسخ، با واکنش‌ها و تفسیرهای متفاوتی مواجه شد و برخی منتقدان آن را شفاف و قانع‌کننده ندانسته‌اند. به باور این دسته از منتقدان، همچنان درباره چگونگی تأمین هزینه‌های زندگی خانواده پهلوی در چهار دهه گذشته، آن هم در شرایطی که به گفته خودشان منبع درآمد مشخصی نداشته‌اند، ابهامات قابل توجهی وجود دارد. این پرسش به‌ویژه زمانی پررنگ‌تر می‌شود که سبک زندگی و سطح رفاه خانوادگی آنها در آمریکا مورد توجه قرار گیرد. ثروت شخصی خانواده پهلوی، مقدار ثروتی که در سال ۵۷ و قبل از آن از ایران خارج کردند و شغل کنونی اعضای این خانواده، همواره مورد بحث بوده و پاسخی قابل قبول در این زمینه ارائه نشده است.
بدون نظر