موشک‌های گوناگون از مدت‌ها پیش وجود داشته‌اند، اما مفهوم موشک کروز – یا موشک هدایت‌شونده‌ای که به‌صورت خودپیشران عمل می‌کند – برای نخستین‌بار در اوایل قرن بیستم عرضه شد. البته از آن زمان تا امروز، این فناوری پیشرفت چشمگیری داشته و موشک‌های کروز مدرن به سلاح‌هایی بسیار مهم و پیچیده بدل شده‌اند که پیوسته در حال تکامل‌اند.
انواع مختلفی از موشک‌های کروز در زرادخانه نظامی کشورهای جهان وجود دارد که معمولاً بر اساس سرعت دسته‌بندی می‌شوند. همچنین تفاوت‌هایی در سامانه‌های پرتاب و نوع اهداف مورد نظر این موشک‌ها وجود دارد؛ به همین دلیل است که برخی از آنها از زمین، گروهی از دریا و بعضی از هوا پرتاب می‌شوند.
از موشک‌های ضد کشتی گرفته تا موشک‌های کروز هسته‌ای، تنوع در این حوزه بسیار بالاست. با این حال، تمام موشک‌های کروز بدون استثنا سریع‌اند و قدرت تخریب بالایی دارند. محدوده سرعت آنها از زیرصوت (کمتر از سرعت صوت)، تا فراصوت (بین ماخ ۱ تا ۵) و در نهایت، هایپرسونیک یا مافوق صوت (ماخ ۵ به بالا) متغیر است. هرچند ممکن است فکر کنیم سرعت بیشتر همیشه بهتر است، اما به دلایلی منطقی گاهی یک ارتش ترجیح می‌دهد از موشک مادون صوت به‌جای مافوق‌صوت استفاده کند.
درست مانند هواپیماهای ملخی نظامی، وسایل نقلیه کندتر معمولاً سوخت کمتری مصرف می‌کنند و برد بیشتری دارند. هرچند این قاعده همیشه در مورد موشک‌های کروز صادق نیست، اما به‌طور کلی سرعت پایین‌تر به معنای برد بالاتر است. البته اگر زمان و فاصله کافی برای حمله وجود داشته باشد، موشک‌های سریع‌تر که تقریباً غیرقابل رهگیری‌اند، گزینه بهتری هستند.
در ادامه، به دسته‌بندی سرعتی موشک‌های کروز و جزئیات مربوط به آنها می‌پردازیم.
موشک‌های کروز مادون صوت (Subsonic)
نخستین موشک کروز واقعی که در جنگ استفاده شد، V-1 ساخت آلمان نازی در جنگ جهانی دوم بود. هرچند این موشک سنگین، بسیار نادقیق و دارای برد محدود ۲۴۰ کیلومتر بود، اما آغازگر مسیر موشک‌های کروز مادون صوت به شمار می‌رود. از آن زمان تا امروز، این موشک‌ها از نظر قابلیت پرتاب، قدرت تخریب، سرعت و برد به‌شدت ارتقاء یافته‌اند.
معروف‌ترین نمونه در جهان غرب، موشک کروز تاماهاک (Tomahawk) است که اگرچه سرعت کمتری نسبت به دیگر موشک‌ها دارد، اما هزینه‌اش نیز کمتر است. تاماهاک‌ها در دهه ۱۹۸۰ به‌عنوان موشک‌های پرتاب‌شونده از دریا معرفی شدند و قابلیت شلیک از کشتی و زیردریایی را دارند.
سرعت پرواز این موشک حدود ۸۸۵ کیلومتر بر ساعت است؛ یعنی زیر سرعت صوت. پس از پرتاب با استفاده از راکت سوخت جامد، موتور جت توربوفن آن فعال شده و موشک را به سمت هدف هدایت می‌کند. این موشک معمولاً در ارتفاع بسیار پایین پرواز می‌کند تا از دید رادارها مخفی بماند که این کار باعث می‌شود سوخت بیشتری مصرف کند. با این حال، تاماهاک بردی در حدود ۲٬۴۰۰ کیلومتر دارد.
تاماهاک‌ها قادر به حمل کلاهک‌های متعارف و هسته‌ای هستند، هرچند بر اساس تصمیمات سیاسی، استفاده از نوع هسته‌ای آنها کنار گذاشته شده است. این موشک یکی از پرکاربردترین سلاح‌های زرادخانه کروز ایالات متحده محسوب می‌شود و با موفقیت در طیف گسترده‌ای از عملیات‌ها به کار رفته است.
موشک‌های کروز فراصوت (Supersonic)
موشک‌های کروز فراصوت سرعتی بالاتر از سرعت صوت – یعنی بیش از ۱٬۲۳۰ کیلومتر بر ساعت – دارند. برخی از آنها حتی به نزدیکی سرعت ماخ ۵ نیز می‌رسند. یکی از سریع‌ترین نمونه‌ها، موشک روسی Kh-32 است که از بمب‌افکن‌ها پرتاب می‌شود و از سال ۲۰۱۶ وارد خدمت شده است.
این موشک می‌تواند با سرعت ماخ ۴.۶ (حدود ۵٬۶۸۰ کیلومتر بر ساعت) پرواز کند، هرچند این رقم حداکثر سرعت آن است و نه سرعت کروز. برد تقریبی این موشک کروز روسی حدود ۹۶۰ کیلومتر بوده و از بمب‌افکن‌های Tu-22M3M شلیک می‌شود. Kh-32 دارای کلاهکی به وزن ۵۰۰ کیلوگرم است و می‌تواند از استراتوسفر و ارتفاع ۱۳۰٬۰۰۰ فوتی (حدود ۴۰ کیلومتری) به سمت هدف شلیک شود. وزن کلی موشک حدود ۶ تن است و هر بمب‌افکن فقط دو فروند از آن را می‌تواند حمل کند.
این موشک برای هدف قرار دادن ناوگروه‌های تهاجمی طراحی شده و بیشتر نقش بازدارندگی دارد تا سلاحی برای نبردهای معمول. نمونه‌ای دیگر از موشک‌های کروز فراصوت، موشک چینی CJ-100/DF-100 است که با سرعت ماخ ۵ (حدود ۶٬۱۷۵ کیلومتر بر ساعت) پرواز می‌کند و بردی در حدود ۳٬۸۶۰ کیلومتر دارد. این موشک در تمام مراحل پرواز با سرعت مافوق صوت حرکت می‌کند و یکی از سریع‌ترین و مرگبارترین موشک‌های کروز حال حاضر جهان است.
موشک‌های کروز هایپرسونیک (Hypersonic)
موشک‌های کروز هایپرسونیک یا مافوق صوت، تازه‌واردهای دنیای مدرن جنگ‌افزارها هستند و کشورها به‌شدت در حال توسعه این فناوری‌اند. اولین موشک کروز هایپرسونیکی که در میدان نبرد استفاده شد، موشک روسی 3M22 Zircon بود؛ موشکی ضد کشتی که از شناورهای دریایی پرتاب می‌شود و اولین‌بار در فوریه ۲۰۲۴ در اوکراین مورد استفاده قرار گرفت.
این موشک‌ها آن‌قدر سریع هستند که با فناوری فعلی، غیرقابل شناسایی و رهگیری محسوب می‌شوند و توان دفاع موشکی فعلی را به چالش کشیده‌اند. سرعت Zircon به‌طور تخمینی ماخ ۹ (حدود ۱۱٬۱۰۰ کیلومتر بر ساعت) اعلام شده است که فوق‌العاده بالاست. این موشک از ژانویه ۲۰۲۳ وارد خدمت شده و غرب نیز به‌شدت در تلاش است تا با نوآوری‌های موشکی روسیه همگام شود.
اطلاعات کامل این موشک هنوز محرمانه است، اما برخی جزئیات در مورد آن فاش شده‌اند. به‌نظر می‌رسد پرتاب این موشک از دو مرحله تشکیل شده است: ابتدا با راکت سوخت جامد شتاب می‌گیرد و سپس از موتور اسکرمجت استفاده می‌کند. برد تخمینی آن حدود ۹۶۰ کیلومتر است.
آمریکا نیز در حال توسعه موشک‌های کروز هایپرسونیک خود است، هرچند تا اوایل ۲۰۲۵، هنوز هیچ‌کدام وارد خدمت نشده‌اند. برخی پروژه‌های در دست اجرا عبارت‌اند از:
HAWC (سلاح مفهومی هوازی هایپرسونیک) که موشکی اسکرمجت‌محور و بدون کلاهک است و از انرژی جنبشی برای تخریب استفاده می‌کند.
HACM (موشک کروز تهاجمی هایپرسونیک) یک موشک کروز مافوق صوت اسکرمجت است که هدف آن دستیابی به سرعت ماخ ۸ (حدود ۹٬۸۴۰ کیلومتر بر ساعت) بوده و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۷ عملیاتی شود.
بدون نظر