شاید تا به حال برای کنترل استفاده فرزندتان از وسایل دیجیتال، زمان‌بندی مشخصی را تعیین کرده‌اید، تبلتش را گرفته‌اید یا حتی در دوره‌ای ممنوعیت استفاده از ابزارهای دیجیتال را اعلام کرده‌اید، اما این روش‌ها لزوماً مؤثرترین راه‌ها برای محافظت از سلامت روان کودک نیستند. تحقیقات جدید نشان می‌دهند که مسئله اصلی، مدت‌زمان استفاده نیست؛ بلکه نحوه استفاده از این ابزار اهمیت بیشتری دارد.
مطالعه‌ای که به تازگی منتشر شده، ارتباطی میان رفتارهای اعتیادآور در استفاده از صفحه‌نمایش و افکار یا رفتارهای خودکشی در کودکان ۱۰ تا ۱۴ ساله یافته، در حالی‌که طول زمان استفاده چنین ارتباطی نداشته است. یافته‌هایی مانند این، در حال تبدیل شدن به الگوی رایج در پژوهش‌ها هستند و تأکید دارند که الگوهای رفتاری و آنچه که در دنیای آنلاین کودک می‌گذرد، بیش از هر چیز دیگری بر سلامت روان او تأثیرگذارند.
چرا مهم است؟
یافته‌های کلیدی پژوهش
مدت‌زمان استفاده
بسیاری از والدین بر محدود کردن زمان تمرکز دارند، اما این معیار همیشه تعیین‌کننده نیست.
طول زمان استفاده، به تنهایی ارتباط معناداری با افکار خودکشی نداشته است.
نحوه استفاده
کیفیت و هدف استفاده از ابزار دیجیتال اهمیت بیشتری دارد.
رفتارهای اعتیادآور (مثل ناتوانی در قطع ارتباط) با مشکلات روانی مرتبط‌اند.
زمینه استفاده
کودک در چه شرایطی و برای چه کاری از ابزار استفاده می‌کند؟
استفاده آموزشی یا برای ارتباط مثبت می‌تواند سازنده باشد.
الگوهای رفتاری آنلاین
احساس اجبار، ناراحتی هنگام نبود ابزار یا حذف سایر فعالیت‌ها هشداردهنده است.
کودکانی با این نشانه‌ها، بیش از دیگران در معرض خطر افکار یا رفتارهای آسیب‌زننده هستند.
نکات مهم برای والدین:
به جای تمرکز صرف بر مدت‌زمان، به الگوی استفاده و رفتار کودک در نبود صفحه‌نمایش توجه کنید.
مراقب نشانه‌هایی مانند: • پرخاشگری هنگام گرفتن گوشی • ناتوانی در خواب بدون گوشی • کاهش علاقه به فعالیت‌های غیر دیجیتال باشید.
گفتگو درباره دنیای آنلاین کودک را به عادتی روزانه تبدیل کنید.
به گفته جسیکا همیلتون، استاد دانشگاه راتگرز و متخصص در زمینه ارتباط رسانه‌های اجتماعی با افکار خودکشی در نوجوانان، از یک جهت این خبر خوبی برای والدین است، چراکه نوجوانان از صفحه‌نمایش‌ها در موقعیت‌های گوناگونی مثل تحصیل و تفریح استفاده می‌کنند. بسیاری از نوجوانان، هر روز از وسایل دیجیتال استفاده می‌کنند، بی‌آن‌که دچار مشکل خاصی در سلامت روان خود شوند و حتی ممکن است که این استفاده کاملاً سازنده باشد.
بروک آمرمن، استاد روان‌شناسی دانشگاه ویسکانسین-مدیسون، پیشنهاد کرده که والدین و فرزندانشان با دیدی دقیق‌تر به این موضوع نگاه کنند:
چه زمانی از ابزارهای دیجیتال استفاده می‌کنید؟ چرا از آن‌ها استفاده می‌شود؟ چه کسی از آن‌ها استفاده می‌کند و چگونه؟ به جای اینکه استفاده از تلفن همراه، تبلت و… را ذاتاً بد بدانیم، باید بررسی کنیم که آیا نشانه‌ای از مشکلات دیگری وجود دارد یا خیر.
خطرات واقعی استفاده از صفحه‌نمایش در کودکان
مطالعات فراوانی وجود دارند که استفاده از ابزارهای دیجیتال را با آسیب‌های روانی در کودکان مرتبط می‌دانند. این توجه ناشی از نگرانی‌هایی است که نسبت به افزایش مداوم مشکلات روانی در نوجوانان وجود دارد. در میان این مشکلات، افسردگی، اضطراب و اختلالات توجه دیده می‌شود، اما بیشترین تمرکز تحقیقات بر موضوع افکار و رفتارهای خودکشی است. این مشکلات نه‌تنها در حال گسترش هستند، بلکه در سنین پایین‌تر نیز دیده می‌شوند.
براساس آمار سال ۲۰۲۳، حدود ۱۰ درصد از دانش‌آموزان دبیرستانی گفته‌اند که به‌طور جدی به خودکشی فکر کرده‌اند و ۹ درصد نیز اقدام به خودکشی داشته‌اند. همچنین، تحلیلی در سال ۲۰۲۴ نشان داد که از سال ۲۰۰۸ به بعد، خودکشی در کودکان ۸ تا ۱۲ ساله هر سال حدود ۸ درصد افزایش یافته است.
مطالعه‌ای تازه، استفاده از صفحه‌نمایش در کودکان ۱۰ ساله را هم از نگاه خودشان و هم از نگاه والدینشان بررسی کرده است. محققان بررسی کردند که این کودکان چقدر در قطع ارتباط با گوشی یا تبلت مشکل داشتند و چقدر هنگام نبود دسترسی به گوشی، شبکه اجتماعی یا بازی، احساس ناراحتی می‌کردند. این الگوها از نشانه‌های رفتاری اعتیاد به شمار می‌رود.
یونیو شیاو، استاد دانشگاه ویل کرنل در نیویورک در این باره گفته است:
ممکن است که کودکتان ساعت‌ها با گوشی یا تبلت وقت بگذراند، اما همچنان از نظر روانی در وضعیت خوبی باشد. مشکل از جایی شروع می‌شود که این استفاده جنبه اعتیاد پیدا کند و نتوانند استفاده از گوشی را کنار بگذارند. در این شرایط، احتمال بروز مشکلات روانی و افکار خودکشی به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌یابد.
این الگوهای اعتیادآور بسیار رایج هستند. در این پژوهش، یک‌سوم از بیش از چهار هزار کودک موردبررسی تا سن ۱۱ سالگی چنین الگوهایی را از خود نشان داده بودند.
تا سن ۱۴ سالگی، کودکانی که بیشترین میزان استفاده اعتیادآور را داشتند، بیش از دو برابر دیگران به افکار خودکشی یا خودآزاری دچار شده بودند. در مجموع، ۱۸ درصد از کودکان در این پژوهش افکار مربوط به خودکشی داشته و ۵ درصد نیز رفتارهای منجر به اقدام به خودکشی نشان داده‌اند.
اما این رفتارها به‌تدریج و در طول زمان شکل می‌گیرند و فرصت‌های زیادی برای مداخله و پیشگیری وجود دارد.
رویکرد جدید «اسکرینومیکس» برای تشخیص زودهنگام خطر
یکی از موانع اصلی در مطالعات مربوط به استفاده از ابزارهای دیجیتال، تکیه بیش از حد به پرسش‌نامه‌هاست که می‌تواند به دلیل خطای ذهنی یا سوگیری در پاسخ‌ها غیرقابل اعتماد باشد. همان‌طور که افراد معمولاً تغذیه‌شان را سالم‌تر از واقعیت تصور می‌کنند، زمان استفاده از صفحه‌نمایش را نیز دست‌کم می‌گیرند؛ معمولاً دو تا سه ساعت کمتر از واقعیت.
برای حل این مشکل، تیم پژوهشی دانشگاه ویسکانسین-مدیسون به سرپرستی آمرمن، روشی جدید به‌نام «اسکرینومیکس» را به‌کار گرفته‌اند. این رویکرد به‌صورت لحظه‌به‌لحظه زندگی دیجیتال کاربران را ثبت و تحلیل می‌کند.
در این روش، کاربران اپلیکیشنی را روی گوشی خود نصب می‌کنند که هر پنج ثانیه یک اسکرین‌شات ثبت می‌کند. در یک ماه، حدود ۹۵ هزار تصویر از فعالیت‌های کاربر جمع‌آوری می‌شود.
وقتی فردی شروع به فکر کردن درباره خودکشی می‌کند، در ساعت‌ها یا روزهای قبل از آن چه اتفاقی افتاده؟ و چطور می‌توانیم این فرایندها را پیش‌بینی یا متوقف کنیم؟
تیم پژوهشی در حال بررسی این موضوع است که استفاده شبانه یا حتی عدم استفاده که نشانه خواب است، چه ارتباطی با افکار و برنامه‌ریزی برای خودکشی دارد. حتی بررسی می‌شود که استفاده از کیبورد در ساعات خاصی می‌تواند با این افکار مرتبط باشد یا نه.
هدف نهایی این پژوهش، توسعه اپلیکیشنی است که با تحلیل رفتار دیجیتال کاربر، در صورت مشاهده الگوهای خطرناک هشدار دهد و منابع حمایتی در اختیار او قرار دهد.
پژوهش‌های قبلی آمرمن حدود ۲۵۰ واژه مرتبط با افکار خودکشی را شناسایی کرده‌اند که معمولاً در سه ساعت منتهی به این افکار در گوشی افراد ظاهر می‌شوند.
بر اساس مقاله‌ای که هم‌اکنون در مرحله داوری است، افرادی که تجربه افکار خودکشی داشته‌اند، از نظارت بر استفاده گوشی خود به‌عنوان ابزاری برای مداخله استقبال می‌کنند. این موضوع، راه را برای توسعه اپلیکیشنی باز می‌کند که در لحظات بحرانی بتواند به افراد کمک کند.
چگونه در عصر دیجیتال از سلامت روان کودک خود محافظت کنیم؟
به‌اتفاق نظر کارشناسان، دو نکته اصلی برای والدین اهمیت دارد: با فرزندتان درباره استفاده از ابزارهای دیجیتال گفتگو کنید و خودتان نیز الگوی استفاده سالم باشید. بزرگ‌ترین خطر زمانی پدید می‌آید که استفاده از این ابزارها جای انجام فعالیت‌های مفید مانند ورزش، ارتباط چهره‌به‌چهره یا خواب را بگیرد.
برای شروع، شب‌ها را هدف قرار دهید. سعی کنید که پیش از خواب و هنگام خواب، استفاده از ابزارهای دیجیتال را متوقف کنید. اگر این کار دشوار است، می‌توانید هر هفته ۱۰ یا ۱۵ دقیقه از زمان استفاده را کم کنید.
هنگام گفتگو با فرزندتان درباره ابزارهای دیجیتال، از او بپرسید که چه چیزی از آن‌ها به‌دست می‌آورد؟ چرا از آن بازی یا اپ استفاده می‌کند؟ با کنجکاوی صحبت کنید، نه با بازجویی.
آکادمی کودکان آمریکا، فهرستی از سوالات پیشنهادی برای شروع گفتگو ارائه کرده، مثل این جمله: «شنیدم که درباره چیزی که در شبکه اجتماعی دیدی صحبت می‌کردی، دوست دارم بیشتر بدونم.»
همچنین، برای کودکان زیر ۱۰ سال، پیشنهادهایی برای شکل‌گیری رابطه سالم با رسانه‌ها ارائه شده است.
برای آن‌که این گفتگوها برای کودک آسان‌تر باشد، می‌توانید بحث را از دوستانش شروع کنید. نوجوانان معمولاً برای کمک به دوستانشان انگیزه بالایی دارند. می‌توانید بپرسید: «دوستانت در شبکه‌های اجتماعی چه تجربه‌ای دارن؟ کجاها به مشکل برمی‌خورن؟» این نوع سوالات می‌تواند درک بهتری از تجربه شخصی فرزندتان به شما بدهد. از این طریق، به‌مرور به الگوهایی در رفتار فرزندتان پی خواهید برد. هدف این نیست که این ابزارها را کاملاً حذف کنیم، بلکه باید بفهمیم که در چه زمانی استفاده از آن‌ها باعث ایجاد اختلال در زندگی می‌شود.
بدون نظر