چه کشورهایی بهترین و پیشرفته‌ترین پروژه‌های جنگنده‌ نسل ششم را دارند؟

کدام کشورها برترین پروژه‌های جنگنده نسل ششم را دارند؟ پاسخ به این پرسش به دلایل بسیاری پیچیده است؛ از جمله اینکه قابلیت‌های آینده‌نگرانه این جنگنده‌ها محرمانه است و حتی تصاویر عمومی از نمونه‌های اولیه F-47 نیز در دسترس نیست. برای پرهیز از گمانه‌زنی‌های بی‌پایه، بهتر است به پایگاه صنعتی و منابع مالی در دسترس برای این پروژه‌ها نگاه کنیم. همچنین ضروری است به نیازهای نیروهای هوایی که این هواپیماها را توسعه می‌دهند، توجه شود.

تشریح شیوه دسته بندی، شباهت ها و تفاوت های ۶ نسل جت های جنگنده

به‌عنوان نمونه، جنگنده پیشنهادی Su-75 Checkmate ساخت روسیه به‌عنوان جانشین MiG-21 و MiG-29 معرفی شده است، بنابراین منطقی به نظر می‌رسد که فرض کنیم یک جهش نسلی نسبت به آن هواپیماها محسوب می‌شود. در همین حال، نیروی دریایی ایالات متحده می‌خواهد F/A-XX را جایگزین جنگنده Super Hornet کند، بنابراین این جنگنده باید یک جهش نسلی نسبت به F/A-18 باشد. سیاست‌های پیرامون این پروژه‌ها نیز اهمیت زیادی دارد، زیرا سرنوشت آن‌ها در نهایت به تصمیمات بوروکرات‌ها، سیاستمداران و حسابداران وابسته است.

جنگنده نسل ششم چیست؟

پیش از پاسخ به اینکه کدام کشور پیشرفته‌ترین برنامه نسل ششم را دارد، باید بدانیم اصلاً جنگنده نسل ششم چیست؛ هرچند تا حدی می‌توان گفت چیزی به این صورت به‌طور رسمی وجود ندارد. مفهوم نسل‌های جنگنده در اوایل دهه ۱۹۹۰ توسط ریچارد هالیون، تاریخ‌نگار هوایی معرفی شد. این مفهوم سپس مورد توجه قرار گرفت، در حالی که گروه‌های ذی‌نفع از آن برای برجسته‌سازی میزان پیشرفت برنامه‌ای که منجر به توسعه F-22 Raptor شد، نسبت به جنگنده‌های پیشین استفاده کردند.

بکارگیری اصطلاح «نسل جنگنده» همچنان برای مقاصد تبلیغاتی، تیترهای جذاب، روایت‌های ساده‌سازی شده و بازاریابی ادامه یافته است. نورثروپ گرومن این اصطلاح را، که معمولاً فقط به جنگنده‌ها اطلاق می‌شد، برای بمب‌افکن راهبردی جدید خود B-21 به‌کار برد و آن را «اولین هواپیمای رزمی نسل ششم جهان» نامید. در همین حال، پاکستان جنگنده سبک و کم‌هزینه JF-17 Thunder خود را «نسل ۴.۵++» معرفی می‌کند.

هیچ معیار جهانی و پذیرفته‌شده‌ای درباره اینکه چه چیزی نسل یک جنگنده را تعریف می‌کند وجود ندارد. با این حال، به‌طور کلی پذیرفته شده است که جنگنده‌های نسل ششم سطحی بی‌سابقه از هوش مصنوعی، ترکیب داده‌ها و جنگ سایبری را به‌کار خواهند گرفت، همراه با پنهانکاری همه‌جانبه و آویونیک پیشرفته، در حالی که به‌عنوان یک مرکز فرماندهی بزرگ و یک «سیستمی متشکل از سیستم‌ها» عمل خواهند کرد. به‌طور کلی توافق وجود دارد که ایالات متحده، چین، و ائتلافی متشکل از بریتانیا/ژاپن/ایتالیا در خط مقدم برنامه‌های جنگنده نسل ششم قرار دارند.

جنگنده‌های نسل ششم برای چه منظوری طراحی شده‌اند؟

یکی دیگر از جنبه‌های مهم در تعیین اینکه کدام پروژه نسل ششم «برتر» است، به این بستگی دارد که این پلتفرم برای انجام چه مأموریت‌هایی طراحی و ساخته می‌شود. برای مثال، جنگنده بزرگ سه‌موتوره موسوم به J-36 که اواخر سال ۲۰۲۴ در چین رونمایی شد، به نظر می‌رسد با بردی طراحی شده که بتواند دارایی‌های آمریکا در اقیانوس آرام، از جمله احتمالاً گوام، را تهدید کند. ممکن است این جنگنده با تأکید بیشتر بر مأموریت‌های تهاجمی هوایی توسعه داده شود.

در همین حال، جنگنده آینده نیروی هوایی ایالات متحده با نام F-47، که اکنون به سرعت در حال توسعه است، برای برتری هوایی دوربرد ساخته می‌شود. هدف از طراحی این جنگنده نسل ششمی، حفظ برتری هوایی نیروی هوایی این کشور و توان نفوذ به حریم هوایی مورد مناقشه است. گفته می‌شود جنگنده F/A-XX نیروی دریایی آمریکا با ۲۵ درصد برد بیشتر نسبت به F-35C در حال توسعه است، به‌طوری‌که ناوهای هواپیمابر بتوانند در عمق بیشتری در اقیانوس آرام فعالیت کنند و از محدوده خطر دورتر باشند. این جنگنده جایگزین سوپر هورنت‌های کوتاه‌بردتر خواهد شد که برد محدودشان ناوهای هواپیمابر را در معرض خطر قرار می‌دهد.

پروژه مشترک انگلستان و ژاپن به نام GCAP/Tempest به نظر نمی‌رسد برای عملیات از روی ناوهای هواپیمابر طراحی شده باشد، اما هدف آن برتری بر جنگنده‌های آینده چین در نقش هوا به هوا است. بریتانیایی‌ها و ایتالیایی‌ها به جنگنده‌ای نیاز دارند که تنها از جنگنده‌های آینده روسیه برتر نباشد، بلکه بتواند بر جنگنده‌های آینده چین نیز غلبه کند. به گفته پروفسور جاستین برانک، دلیل این امر آن است که پیش‌بینی می‌شود روسیه در توسعه جنگنده از چین عقب بماند و در نهایت به جنگنده‌های چینی وابسته شود.

ایالات متحده احتمالاً شماره یک در این عرصه است

احتمالاً ایالات متحده میزبان پیشرفته‌ترین برنامه‌های جنگنده نسل ششم است، زیرا صنعت این کشور توانسته از دهه‌ها طراحی پیشرفته، از F-22 گرفته تا F-35 و B-21، نهایت استفاده را ببرد. آمریکا نخستین کشوری بود که در سال ۲۰۲۰ جنگنده‌های آزمایشی نسل ششم را به پرواز درآورد، هرچند هیچ‌یک از این نمونه‌ها تاکنون در انظار عمومی دیده نشده‌اند. در واقع، رندرهای دیجیتال همچنان تنها اطلاعات موجود در حوزه عمومی از این جنگنده‌ها هستند.

به نظر می‌رسد F-47 ساخت بوئینگ نخستین جنگنده نسل ششم باشد که تا پیش از پایان دهه جاری وارد خدمت می‌شود، و آمریکا اولویت بالایی برای نمونه‌ اولیه سازی سریع و توسعه این هواپیما قائل شده است. باید تأکید کرد که قابلیت‌های این جنگنده هنوز مشخص نیست و هرگونه بحث درباره توانایی‌های آن در حد گمانه‌زنی است. آنچه می‌دانیم این است که نیروی هوایی شبیه‌سازی‌هایی انجام داده و اعلام کرده که به سرعت به این جنگنده نیاز دارد.

Boeing F-47

جنگنده آینده F/A-XX متعلق به نیروی دریایی آمریکا در حال حاضر در واشینگتن محل بحث و جدل است. کاخ سفید و پنتاگون می‌گویند توسعه همزمان آن با F-47 باعث فشار بیش از حد بر ظرفیت محدود مهندسی شده و تکمیل پروژه F-47 را به تأخیر می‌اندازد، اما دیگران مانند کنگره و نیروی دریایی معتقدند پایگاه صنعتی آمریکا به اندازه کافی بزرگ هست که هر دو پروژه به‌طور همزمان توسعه یابند. نیروی دریایی می‌خواهد این جنگنده تا سال ۲۰۳۵ وارد خدمت شود و اخیراً آن را به‌عنوان اولویت شماره یک در «فهرست آرزوهای» خود به کنگره معرفی کرده است.

چین به‌سرعت در حال توسعه جنگنده‌های پیشرفته است

هرچند فناوری جنگنده‌های پیشرفته ایالات متحده به‌طور قابل‌بحثی پیشرفته‌ترین در جهان محسوب می‌شود، باید گفت که چین به‌سرعت در حال کاهش این فاصله است. جنگنده نسل پنجمی J-35 چین در سال ۲۰۲۴ رسماً رونمایی شد و هم‌اکنون در خط تولید سریالی قرار دارد. سپس، پیش از پایان سال، چین برای نخستین‌بار دو نمونه آزمایشی جدید از هواپیماهای پنهانکار بدون دم را به‌طور عمومی به پرواز درآورد. یکی از این هواپیماها ظاهراً محصول شرکت Shenyang (احتمالاً J-50) بود و دیگری ساخت Chengdu.

هنوز مشخص نیست که جنگنده ساخت کمپانی شنیانگ سرنشین‌دار است یا بدون سرنشین، در حالی که ابعاد بزرگ جنگنده Chengdu J-36 نشان می‌دهد که احتمالاً برای بردهای چشمگیر ساخته شده است. با این حال، تقریباً هیچ اطلاعاتی درباره این هواپیماها در دسترس نیست. بخش بزرگی از آنچه یک جنگنده را پیشرفته می‌سازد، حسگرهای پیشرفته، ترکیب داده‌های حسگرها، و توان محاسباتی آن است، همراه با قابلیت شبکه‌سازی با پهپادهای همراه، سایر جنگنده‌ها، رادارهای زمینی و هواپیماهای هشدار زودهنگام (AWACS).

Chengdu J-36

امکان ارزیابی میزان پیشرفت این هواپیماهای چینی وجود ندارد. شاید مهم‌ترین نکته این باشد که روشن است آن‌ها با سرعت در حال توسعه هستند و چین پایگاه صنعتی و منابع مالی لازم را برای تحقق این برنامه‌ها در اختیار دارد.

برنامه جنگنده Tempest/GCAP

پس از آمریکا و چین، شاید چشمگیرترین جنگنده نسل ششم، پروژه Tempest/GCAP باشد. توسعه یک جنگنده پیشرفته نسل بعدی، تلاشی عظیم است که می‌تواند بخش صنایع دفاعی-هوانوردی هر کشوری را تا مرز توانایی‌هایش تحت فشار قرار دهد. مشخص نیست که به‌جز ایالات متحده و چین، هیچ کشور دیگری توانایی اجرای مستقل چنین برنامه‌ای را داشته باشد. به نظر می‌رسد که برنامه GCAP به لطف تجمیع منابع و دانش فنی بریتانیا، ایتالیا و ژاپن، پایگاه صنعتی و سرمایه کافی برای پیشبرد این پروژه را دارد.

GCAP همچنین از این مزیت برخوردار است که بریتانیا و ژاپن پیش از آغاز همکاری، نیازهای مشابهی برای جنگنده جدید داشتند. شرکت BAE Systems اعلام کرده که ساخت نخستین نمونه آزمایشی بدنه (airframe demonstrator) را آغاز کرده است. برنامه‌ریزی شده که Tempest در سال ۲۰۳۵ وارد خدمت شود، هرچند این هدف ممکن است بیش از حد بلندپروازانه باشد. حتی با وجود همکاری سه کشور بزرگ با صنایع هوانوردی پیشرفته، این پروژه همچنان در حال آزمودن ظرفیت‌های آن‌هاست.

در نتیجه، GCAP به دنبال جذب شرکای دیگری مانند سوئد و عربستان سعودی برای کمک به تأمین مالی پروژه بوده است. برترین پروژه نسل ششم، آن پروژه‌ای است که واقعاً ساخته می‌شود، نه آنکه تنها روی کاغذ عالی باشد اما به دلیل هزینه بالا و جاه‌طلبی بیش از حد، لغو شود (مانند پروژه جنگنده دریایی A-12 Avenger II ساخت مک دانل داگلاس برای نیروی دریایی آمریکا).

کشورهای دیگر با برنامه‌های جنگنده نسل ششم

یکی دیگر از پروژه‌های پیشرو، FCAS است؛ پروژه‌ای مشترک میان فرانسه و آلمان با مشارکت اسپانیا که قرار است در دهه ۲۰۴۰ وارد خدمت شود. فرانسه و آلمان هر دو وزنه‌های سنگین صنعت هوافضا هستند و منابع مالی لازم برای توسعه یک جنگنده پیشرفته نسل بعدی را دارند، اما این پروژه به دلیل اختلافات میان دو کشور در ابهام قرار گرفته است. فرانسه خواستار ۸۰ درصد سهم کاری شده که آلمان مخالفت کرده و گفته این موضوع در توافق نبوده و قصد ندارد بودجه جنگنده‌ای را تأمین کند که در عمل «فرانسوی» خواهد بود.

همچنین فرانسه کشوری است که ناو هواپیمابر دارد و ممکن است بخواهد جنگنده جدید قابلیت نشست‌وبرخاست روی ناو را داشته باشد؛ موضوعی که پیچیدگی زیادی به طراحی اضافه می‌کند (همانند آنچه در مورد F-35 رخ داد). این موضوع برای آلمان یا اسپانیا ضرورتی ندارد و باعث اختلافات بیشتری شده است.

روسیه نیز مدعی داشتن جنگنده نسل ششمی به نام Mikoyan PAK DP است که به‌عنوان یک رهگیر با قابلیت عملیات در فضا و مجهز به سلاح‌های لیزری توصیف شده است. مشخص نیست روسیه واقعاً منابع مالی یا پایگاه صنعتی لازم برای توسعه یک جنگنده نسل ششم واقعی را داشته باشد.

روسیه پیش‌تر به دنبال تأمین مالی از سوی هند برای توسعه Su-57 Felon بود و همچنین نسخه مفهومی Su-75 را برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی معرفی کرده است. با این حال، هیچ مدرکی وجود ندارد که نشان دهد پروژه Su-75 در حال پیشرفت است. روسیه حتی نتوانسته Su-57 را در تعداد قابل‌توجهی تولید کند و نمونه‌های موجود آن نیز در جنگ اوکراین تأثیر خاصی نداشته‌اند. زمان نشان خواهد داد که آیا روسیه واقعاً پروژه‌ای معتبر در حوزه جنگنده نسل ششم دارد یا خیر، یا اینکه تنها به تیترهای جنجالی بسنده می‌کند.