چطور بدون دارو سوزش معده را درمان کنیم؟ عوارض جدی قرص‌های ریفلاکس اسیدی

درد آزاردهنده قفسه سینه چیزی است که تقریباً نیمی از افراد در طول زندگی خود تجربه می‌کنند. شناخته‌شده‌ترین نشانه ریفلاکس اسیدی، احساس سوزشی است که هنگام برگشت اسید معده به مری و گلو رخ می‌دهد. به همین دلیل، این حالت بیشتر با نام «سوزش سر دل» شناخته می‌شود. این مشکل می‌تواند با علائمی مانند تهوع، گلودرد و سرفه، نفخ و بوی بد دهان نیز همراه باشد.

درمان رایج و داروهای پرمصرف

سال‌هاست که پزشکان برای درمان این مشکل، داروهایی به نام مهارکننده پمپ پروتون یا همان PPI را تجویز می‌کنند که میزان تولید اسید در معده را کاهش می‌دهد. یکی از پرکاربردترین نمونه‌های این دارو، «امپرازول» است و اثربخشی بالایی دارد.

این قرص‌ها به سرعت موجب تسکین می‌شوند و می‌توانند جلوی بروز مجدد سوزش معده را بگیرند. هنگامی که برای یک یا دو ماه مصرف شوند، بی‌خطر محسوب می‌شوند و عارضه جانبی چندانی ندارند. با این حال، بسیاری از بیماران برای سال‌ها و حتی دهه‌ها تحت درمان با PPI باقی می‌مانند. به گفته متخصصان گوارش، این موضوع نگران‌کننده است، زیرا بسیاری از بیماران سال‌هاست که این دارو را به صورت مداوم مصرف می‌کنند، بدون اینکه دلیلی برای قطع آن داشته باشند. حتی برخی بیماران می‌گویند که نمی‌دانند چرا از ابتدا این دارو برایشان تجویز شده است.

گاهی PPI همراه با داروهایی که احتمال ایجاد سوزش معده دارند، به صورت پیشگیرانه داده می‌شود، اما شواهد جدید نشان می‌دهند که مصرف طولانی‌مدت این دارو می‌تواند خطرات جدی برای سلامتی داشته باشد.

خطرات مصرف طولانی‌مدت PPI

بر اساس تحقیقات، مصرف بلندمدت PPI ممکن است با مشکلات روانی، پوکی استخوان، سرطان، پارکینسون و زوال عقل مرتبط باشد. اگرچه درباره برخی از این ارتباط‌ها هنوز اطمینان کامل وجود ندارد، اما مهم‌ترین نگرانی این است که این داروها علت اصلی سوزش معده را برطرف نمی‌کنند، بنابراین بیماران هرگز به‌طور واقعی از این مشکل رها نمی‌شوند. در برخی افراد حتی مصرف بیش‌ازحد می‌تواند باعث تشدید علائم شود.

امپرازول یکی از رایج‌ترین داروها برای سوءهاضمه، ریفلاکس و سوزش معده است، با این حال زیاده‌روی در مصرف آن می‌تواند شرایط را بدتر کند. به همین دلیل، وقتی بیماران جدیدی که PPI مصرف می‌کنند به پزشک مراجعه می‌کنند، از آنها پرسیده می‌شود که آیا واقعاً ادامه مصرف برایشان ضروری است، به‌ویژه زمانی که همچنان علائم دارند.

بسیاری از متخصصان بر این باورند که در بیشتر موارد می‌توان با تغییرات ساده در رژیم غذایی، سوزش معده را کاهش داد و حتی درمان کرد و این تغییرات معمولاً ظرف چند هفته نتیجه می‌دهند.

دلایل ایجاد سوزش معده و عوارض آن

در حال حاضر، حدود یک‌پنجم مردم از سوزش معده رنج می‌برند و ۴۰ درصد نیز در طول زندگی آن را تجربه خواهند کرد. سیگاری‌ها، زنان باردار و افراد دارای اضافه‌وزن یا چاقی بیشترین احتمال ابتلا را دارند. با افزایش سن، شیوع این مشکل بیشتر می‌شود و بیشتر بیماران بالای ۴۰ سال هستند.

برخی داروها مانند مسکن‌های ضدالتهابی از جمله ایبوپروفن و همچنین استرس مزمن می‌توانند خطر ابتلا را بالا ببرند. در بعضی موارد، علت سوزش معده مشکلات فیزیکی در بدن است، مثلاً شل شدن بیش از حد دریچه بالای معده که باعث می‌شود اسید به مری نشت کند.

یکی دیگر از دلایل شایع، فتق هیاتال است، زمانی که بخشی از معده به سمت بالا رانده شده و گیر می‌افتد، در نتیجه دریچه به درستی بسته نمی‌شود و ریفلاکس رخ می‌دهد. وقتی علائم شدید باشند، می‌توانند خواب را مختل کنند و بیمار را نیمه‌شب بیدار نمایند.

تحقیقات نشان داده که محرومیت طولانی‌مدت از خواب، خطر ابتلا به افسردگی، چاقی، دیابت و بیماری قلبی را افزایش می‌دهد. در درازمدت، سوزش معده مزمن می‌تواند منجر به عارضه‌ای به نام مری بارت شود، وضعیتی پیش‌سرطانی در مری که اگر درمان نشود، ممکن است به تومورهای خطرناک تبدیل شود.

برای علائم خفیف و موقت، داروهای بدون نسخه مانند «رنیز» و «گاوایسکون» معمولاً مؤثر هستند و اسید نشت‌کرده به مری را خنثی می‌کنند. اما در موارد شدیدتر، پزشکان عمومی اغلب PPIهایی مانند امپرازول یا لانزوپرازول را تجویز می‌کنند. این داروها با مهار سلول‌های پمپ پروتون در معده، تولید اسید را متوقف می‌کنند.

بر اساس مطالعات، حدود ۸۰ درصد بیماران مبتلا به سوزش معده که PPI مصرف می‌کنند، در هفته اول شاهد بهبودی قابل‌توجهی هستند. زمانی که این داروها در دهه ۱۹۸۰ معرفی شدند، تحولی بزرگ در درمان ریفلاکس اسیدی به شمار می‌رفتند، با این حال هرگز قرار نبود که برای مصرف طولانی‌مدت استفاده شوند.

راهنمای تجویز «مؤسسه ملی سلامت و مراقبت عالی» (NICE) به وضوح اعلام کرده که پزشکان نباید این داروها را برای بیش از دو ماه تجویز کنند و اگر علائم ادامه یافت، باید گزینه‌های دیگری بررسی شود.

با این وجود، در عمل چنین اتفاقی به ندرت رخ می‌دهد. طبق گزارش «مؤسسه ملی تحقیقات سلامت و مراقبت» (NIHR)، حدود دو سوم افرادی که PPI دریافت می‌کنند، یا دوره‌های مکرر مصرف دارند یا به طور مداوم آن را استفاده می‌کنند.

پزشکان به دلیل مشغله زیاد گاهی فرصت بررسی گزینه‌های درمانی دیگر به‌جز PPI را ندارند، به‌ویژه اگر بیمار شکایتی نداشته باشد. با این حال، پرسش‌هایی درباره مصرف PPI برای پیشگیری از ریفلاکس وجود دارد. هزاران بیمار توسط پزشکان برای مدت طولانی، همراه با داروهایی مانند ایبوپروفن که شناخته شده است به اینکه معده را تحریک می‌کند، تحت درمان با این قرص‌ها قرار می‌گیرند. بیمارانی که به دلیل مصرف داروهای دیگر دچار سوزش معده می‌شوند، ناچارند تا زمانی که آن داروها را مصرف می‌کنند، از PPI هم استفاده کنند، زیرا در غیر این صورت تحریک معده می‌تواند به زخم‌های دردناک و خونریزی داخلی منجر شود.

نوشیدن شیر نیز کمکی به این مشکل نمی‌کند، چون به دلیل چربی زیاد، سوزش معده را بدتر می‌کند. مطالعات نشان داده‌اند بیمارانی که برای پیشگیری از ریفلاکس PPI مصرف می‌کنند، به همان اندازه در معرض ابتلا هستند که بیمارانی که هیچ دارویی نمی‌خورند؛ بنابراین فایده مشخصی برای آنها وجود ندارد. بدتر از آن، ممکن است که این بیماران سلامت خود را به خطر بیندازند.

تأثیر PPI بر میکروبیوم روده

شواهد محکمی وجود دارند که طبق آن‌ها استفاده طولانی‌مدت از PPI به میکروبیوم روده آسیب می‌زند. منظور از میکروبیوم، مجموعه عظیمی از تریلیون‌ها باکتری و میکروب‌های مفید در معده است. در زمان معرفی این داروها، دانش ما درباره میکروبیوم محدود بود، اما امروز می‌دانیم که این بخش برای سلامت بدن حیاتی است و اختلال در عملکرد آن می‌تواند با مشکلات گسترده‌ای، از اختلالات روانی تا سرطان و حتی زوال عقل، مرتبط باشد. این موضوع می‌تواند توضیح دهد که چرا مصرف بیش‌ازحد PPI با بیماری‌های متعدد و نگران‌کننده ارتباط پیدا کرده است.

علاوه بر این، اسید معده نقش مهمی در مقابله با عفونت‌های روده‌ای دارد و مطالعات نشان داده‌اند بیمارانی که PPI مصرف می‌کنند، بیشتر مستعد ابتلا به این عفونت‌ها هستند. برخی متخصصان همچنین معتقدند که بدون میکروبیوم سالم، سوزش معده می‌تواند شدیدتر شود.

در یک مطالعه روی بیماران مبتلا به ریفلاکس شدید که به جراحی تهاجمی برای سفت کردن دریچه معده نیاز داشتند، مشخص شد که دوسوم آنها میکروبیوم بسیار ضعیفی دارند. این یافته نشان می‌دهد که کمبود باکتری‌های مناسب می‌تواند علت برخی از شدیدترین موارد سوزش معده باشد.

تغییر سبک زندگی و درمان ریشه‌ای سوزش معده

بسیاری از متخصصان معتقدند که باید از وابستگی به PPI فاصله گرفت. به‌جای آن، بهترین و ایمن‌ترین راه درمان، شناسایی و برطرف کردن علت اصلی سوزش معده است که معمولاً به نوع غذا مرتبط است. از این رو، محرک‌های غذایی شایعی شناسایی شده‌اند؛ از جمله کربوهیدرات‌های ساده مانند نان سفید و برنج، پیاز، سیر، نوشیدنی‌های شیرین، چه گازدار و چه آب‌میوه، الکل، شکلات و شیرینی‌ها. غذاهای تند، به‌ویژه کاری و خوراکی‌های اسیدی مانند لیمو و پرتقال نیز محرک‌های رایجی هستند. نوشیدن نوشیدنی‌های کافئین‌دار مانند قهوه و چای هم بسیار مضر است، چون کافئین دریچه معده را شل می‌کند.

بسیاری افراد نمی‌دانند که غذاهای چرب مانند همبرگر، هات‌داگ، ماهی و سیب‌زمینی سرخ‌کرده نیز محرک مهمی هستند. دلیلش این است که مدت زیادی طول می‌کشد که چربی هضم شود، در نتیجه معده پر باقی می‌ماند و اسید به سمت مری می‌رود.

هر بیمار محرک‌های خاص خود را دارد، به همین دلیل توصیه می‌شود که این خوراکی‌ها به‌تدریج و یکی‌یکی از رژیم غذایی حذف شوند. کاهش مصرف غذاهای چرب، الکل و شکلات نه‌تنها علائم را بهبود می‌بخشد، بلکه به کاهش وزن نیز کمک می‌کند. این موضوع اهمیت زیادی دارد، زیرا اضافه‌وزن فشار بیشتری به دستگاه گوارش وارد کرده و سوزش معده را بدتر می‌کند.

ایجاد این تغییرات غذایی نسبتاً ساده است، اما می‌تواند اثرات مهمی داشته باشد. بیمارانی که سوزش معده شدیدی داشتند و حتی به آنها گفته شده بود که باید جراحی شوند، تنها با تغییر رژیم غذایی و حذف محرک‌ها توانستند ظرف چند ماه علائم خود را کاهش دهند و دیگر به جراحی نیاز نداشته باشند.