اثر اسکروچ: آیا افراد ثروتمند واقعاً خودخواه‌تر هستند؟

در فرهنگ عامه شخصیت‌های ثروتمند، خودخواه و بداخلاق زیادی وجود دارند؛ از «اسکروچ» چارلز دیکنز تا «آقای برنز» در سریال سیمپسون‌ها. و حالا روانشناسان می‌گویند که شاید پدیده‌ای به نام «اثر اسکروچ» فراتر از یک کلیشه ناعادلانه باشد.

تحقیقات به تازگی نشان داده که میان ثروتمند شدن و رفتارهای غیراخلاقی مانند تقلب و دزدی، ارتباط واضحی وجود دارد. بر اساس این پژوهش‌ها، افراد ثروتمند بیشتر بر منافع شخصی خود متمرکز هستند و دلسوزی کمتری نسبت به مشکلات دیگران از خود نشان می‌دهند.

شاید تصور کنیم که ثروت باعث می‌شود افراد خوب، به مرور خودخواه‌تر شوند. اما به گفته دکتر استیو تیلور، روانشناس دانشگاه لیدز بکت، ممکن است که عکس این موضوع صادق باشد. به گفته دکتر تیلور، در اصل، تمایل به ثروت از وضعیت ناامیدی و عدم رضایت سرچشمه می‌گیرد. او تصریح کرد که معمولاً افراد شاد به دنبال ثروتمند شدن نیستند.

اگرچه فرضیه فرد خسیس پیر و ثروتمند می‌تواند یک کلیشه به نظر برسد، اما دانشمندان می‌گویند که «اثر اسکروچ» چیزی فراتر از یک برچسب نامطلوب است؛ در واقع افراد ثروتمند واقعاً خودخواه‌تر هستند. با وجود کلیشه‌ای بودن این موضوع، تحقیقات زیادی نشان می‌دهند که هرچه ثروت افراد بیشتر باشد، احتمالاً آن‌ها اصول اخلاق کمتری دارند.

روانشناسان دانشگاه کالیفرنیا در یک پژوهش دریافتند که بیشتر احتمال دارد افراد طبقات بالای جامعه در مذاکرات دروغ بگویند، برای بردن جایزه تقلب کنند و رفتارهای غیراخلاقی در محیط کار را تأیید نمایند. همین پژوهش نشان داد که این تمایلات عمدتاً به دلیل نگرش مثبت‌تر افراد طبقات بالا نسبت به طمع است.

از طرف دیگر، تحقیقات دیگری حاکی از آن است که افراد با وضعیت اجتماعی-اقتصادی پایین‌تر، معمولاً همدلی بیشتری نسبت به رنج دیگران در مقایسه با همتایان ثروتمند خود تجربه می‌کنند.

البته، تنها این طبقه اجتماعی نیست که رفتار خودخواهانه افراد را پیش‌بینی می‌کند. مطالعات نشان داده‌اند که رانندگان خودروهای گران‌تر کمتر احتمال دارد که برای عبور عابران پیاده سرعت خود را کاهش دهند یا به رانندگان دیگر اجازه ورود به جاده را بدهند. در واقع، یک مطالعه توسط دانشگاه نوادا نشان داد که به ازای هر ۹۳۶ یورو افزایش در قیمت خودرو، احتمال کاهش سرعت راننده برای عبور عابران پیاده، سه درصد کاهش می‌یابد.

با این حال، یک پرسش واضح مطرح می‌شود: آیا پول افراد را خودخواه می‌کند یا خودخواه بودن، سبب ثروتمند شدن می‌شود؟

• سایکوپاتی (روان‌پریشی): این ویژگی با رفتارهای ضد اجتماعی، سلطه‌جویی، عدم همدلی و اقدام بدون پشیمانی مرتبط است، همچنین افراد با نمره سایکوپاتی بالا معمولاً بی‌ثبات و تکانشی (بدون فکر) عمل می‌کنند.
• نارسیسم (خودشیفتگی): افراد خودشیفته اغلب خودخواه، متکبر، لاف‌زن و نسبت به انتقاد حساس هستند و این ویژگی با حس استحقاق یا برتری همراه است.
• ماکیاولیسم: افرادی که در این ویژگی امتیاز بالایی کسب می‌کنند، برای کسب منافع شخصی حاضرند غیراخلاقی عمل کنند، این خصیصه با سلطه‌جویی، بدبینی و فقدان همدلی نسبت به دیگران مرتبط است.

به گفته دکتر تیلور، پاسخ این است که همان ویژگی‌های شخصیتی که باعث خودخواهی افراد می‌شود، احتمال دستیابی و تلاش برای ثروت را نیز در آن‌ها افزایش می‌دهد. این ویژگی‌ها به‌عنوان سه‌گانه تاریک (Dark Triad) شناخته می‌شوند و شامل سایکوپاتی، نارسیسم و ماکیاولیسم هستند.

با اینکه تحقیقات به طور مداوم نشان می‌دهند که افراد دارای این ویژگی‌ها به موقعیت‌های قدرت اجتماعی و ثروت بیشتر جذب می‌شوند، مطالعات همچنین حاکی از آن است که آن‌ها کمتر احساس شادی می‌کنند. مرزهای روانی این افراد به قدری قوی است که احساس می‌کنند از دیگران و جهان جدا هستند و فاقد همدلی یا ارتباط عاطفی با دیگران‌اند.

این کمبود که ناشی از شخصیت سه‌گانه تاریک است، برخی افراد را وادار می‌کند که با بالا بردن موقعیت اجتماعی و قدرت خود، این خلاء را جبران کنند. این عامل می‌تواند توضیح دهد که چرا میزان شیوع سایکوپاتی بالینی در میان اعضای هیئت مدیره شرکت‌ها، سه برابر بیشتر از جمعیت عادی است.

افرادی با ویژگی‌های خودشیفتگی و سایکوپاتی شدیداً جذب ثروت می‌شوند؛ آن‌ها با دیگران به عنوان ابزاری رفتار می‌کنند که تنها در صورت کمک به ارضای خواسته‌هایشان ارزش دارند. آن‌ها سعی می‌کنند حس کمبود خود را با افزودن چیزهایی به خود جبران کنند تا احساس کامل‌تر بودن داشته باشند و تلاش می‌کنند که یک خلأ درونی را پر کنند.

در عین حال، فقدان همدلی که در میان سایکوپات‌ها و خودشیفته‌ها رایج است، دستیابی به موفقیت را آسان‌تر می‌کند. این ویژگی‌ها باعث می‌شوند که افراد بی‌رحم‌تر باشند و کمتر نگران آسیب دیدن دیگران در روند کسب ثروت باشند.

این وضعیت، با این حقیقت که پول پس از عبور از یک حد مشخص، تأثیر بسیار کمی در افزایش شادی دارد، بدتر هم می‌شود. از سوی دیگر، افراد شاد و دلسوز، اصلاً نیازی به دستیابی به مقادیر زیادی ثروت ندارند.

با این حال، این بدان معنا نیست که همه افراد ثروتمند شرور هستند. همانطور که دکتر تیلور اشاره می‌کند، برخی افراد به دلیل داشتن ایده‌های عالی، استعداد فوق‌العاده یا صرفاً به ارث بردن ثروت بدون هیچ تلاشی، ثروتمند می‌شوند. برخی ثروتمندان مانند بیل گیتس، حتی بخش‌های عظیمی از ثروت خود را به جای احتکار کردن، به امور خیریه می‌بخشند.

با این حال، اگر نظریه دکتر تیلور درست باشد، این موضوع توضیح می‌دهد که چرا ثروت با ویژگی‌هایی مانند دلسوزی و همدلی رابطه منفی دارد. همچنین توضیح می‌دهد که چرا برخی از ثروتمندترین افراد جهان به طور مداوم برای دستیابی به ثروت بیشتر تلاش می‌کنند، به جای اینکه به سادگی از ثروت‌ عظیم خود لذت ببرند.

بر اساس پژوهشی در سال ۲۰۱۷ که توسط یک تیم بین‌المللی از متخصصان انجام شد، سخاوتمند بودن واقعاً باعث شادمانی بیشتر مردم می‌شود. این مطالعه نشان داد که نورون‌های موجود در بخشی از مغز که با سخاوت مرتبط هستند، نورون‌های استریاتوم شکمی را فعال می‌کنند که با شادی ارتباط دارند.

گروهی متشکل از ۵۰ داوطلب در سوئیس در یک آزمایش مالی شرکت کردند که به هر یک از آن‌ها ۲۵ فرانک سوئیس در هفته به مدت یک ماه داده شد. به عنوان بخشی از آزمایش، شرکت‌کنندگان یک تصمیم‌گیری مستقل انجام دادند که در آن می‌توانستند سخاوتمندانه‌تر یا کمتر سخاوتمندانه رفتار کنند، در حالی که فعالیت مغز آن‌ها با استفاده از تصویربرداری رزونانس مغناطیسی عملکردی (fMRI) اندازه‌گیری می‌شد.

از آن‌ها خواسته شد که بین ۳ تا ۲۵ فرانک از پول خود را به عنوان هدیه به فردی متفاوت از کسانی که قبلاً انتخاب شده بودند، ببخشند. محققان دریافتند شرکت‌کنندگانی که متعهد شده بودند پول خود را برای دیگران خرج کنند، شادتر بودند.

نتایج کامل این پژوهش در مجله Nature Communications منتشر شده است.