جشن نوروزبَل، آیینی باستانی و کهن در استان گیلان است که ریشه‌های عمیق آن به تاریخ و معیشت مردم این خطه بازمی‌گردد. این جشن که از ترکیب واژه‌های «نوروز» به معنای آغاز سال نو و «بل» به معنای شعله آتش ساخته شده، نه‌تنها به عنوان سال نوی دیلمی شناخته می‌شود، بلکه در برخی روایات، آن را به اسطوره‌هایی چون فریدون و ضحاک یا به آیین خراج‌دهی و زمان برداشت محصول مرتبط می‌دانند.
این مراسم پرشور و رنگارنگ که شامل خانه‌تکانی، پخت نان‌های محلی، دیدوبازدید و اجرای آیین‌های بومی مانند لافندبازی و کشتی گیله‌مردی است، با برافروختن آتش نوروزی به اوج خود می‌رسد تا با شعله‌ای از نور و امید، زمستان پیش‌رو را شادباش گفته و برای سالی پربرکت طلب خیر و نیکی کنند.
نگاهی به تاریخچه نوروزبل
نوروزبَل از ترکیب دو واژه «نوروز» و «بل» ساخته شده است. نوروز به معنای آغاز سال نو و بل به معنای شعله آتش است. بعضی قدمت جشن نوروزبل را به اسطوره فریدون و ضحاک مرتبط می‌دانند و بعضی دیگر این جشن را، جشن برداشت محصول و زمان پرداخت خراج به حکومت (آیین خراجی) می‌نامند.
آیین خراجی در گذشته به این مفهوم بود که گالشان، گندم خود را درو کرده، محصولات خود را به بازار برده و از دام‌های خود محصولات لبنی را به دست آورده‌اند. حال با توانایی پرداخت باج و خراج از طریق فروش محصول، به زندگی خود سامان داده‌اند.
از همین رو سال نوی خود را هم در این زمان برگزار می‌کردند. بنابراین این مبدا، بر پایه مناسبات تولید و نوع معیشت مردم این خطه، شکل گرفته است.
سابقه جشن نوروزبل در گیلان به صدها سال پیش برمی‌گردد و زمان برگزاری آن، در نیمه اَمرداد (۱۳ الی۱۷ اَمرداد) است. نوروزبل در عصر آخرین شب سال از تقویم دیلمی، یعنی آخرین روز «اسپندارما» و شب اولین روز سال یعنی «نوروز‌ما» برگزار می‌شود.
ماه‌‌های سال دیلمی: «نوروز‌ما»، «کورچ‌ما»، «اریه‌ما»، «تیرما»، «موردال‌ما»، «شریرما»، «امیرما»، «آول‌ما»، «سیا‌ما»، «دیا‌ما»، «ورفنه‌ما» و «اسپندارما» نام دارند.
آیین‌های جشن نوروزبل
«نوروزبل» مثل نوروز ایرانیان، با خانه‌تکانی، پخت شیرینی، دید و بازدید، دیده‌بوسی و شور و شادی همراه است. تمیز کردن خانه‌ها، پوشیدن لباس‌های نو، پخت انواع نان‌های محلی و شیرینی‌های سنتی و دیدار و احترام بزرگان قوم از رسوم قدیمی این جشن است که تقریبا تا امروز ادامه دارد.
جشن نوروزبل یا آغاز سال نوی دیلمی، چند سالی است به شکل نمادین در کوه‌های دیلمان و املش با حضور وسیعی از گیلانیان و گردشگران برپا می‌شود. این جشن از سال ۱۳۸۵ تا به امروز، در ارتفاعات دیلمان و یا املش، در قالب جشنی بزرگ، هرساله پررونق‌تر از سال پیش برگزار می‌شود.
در این روز، گیلانیان از سرتاسر استان و حتی از شهرهای دیگر و گاه از کشورهای دیگر همراه گردشگرانِ علاقه‌مند به جشن‌های آیینی، در مکان جشن، دور هم جمع می‌شوند تا سال نوی گیلانی را با شادی و شگون جشن بگیرند. جشن نوروزبل، معمولا در منطقه‌ای وسیع و مرتفع برگزار می‌شود.
روستای برگزارکننده جشن نوروزبل از چند روز قبل از اجرای مراسم، لبریز از شادی، شور و هیجان است. مردم روستا در تب‌وتاب برگزاری جشن سال نو، خود را برای ورود گردشگران و مراسم نوروزبل آماده میکنند.
بسیاری از شرکت‌کنندگان این آیین، چند روز قبل از جشن به آن‌جا می‌آیند و در خانه‌های بومی روستا، اقامت میکنند تا ضمن لذت از فضای طبیعی و بکر و خنکای ییلاق، در جشن سال نوی گیلانی‌ها هم حضور داشته باشند.
در روز جشن، زنان و دختران با لباس‌های محلیِ زیبا و رنگارنگ در غرفه‌ها، به فروش خوراکی‌های محلی، صنایع‌دستی و بافته‌های پشمی و مانند آن مشغول هستند و با روی خوش به گردشگران خوش‌آمد گفته و شیرینی و شکلات تعارف میکنند.
نوای ساز و نقاره نوازندگان محلی، صدای خوش خوانندگان گیلانی با عطر نان‌ها و شیرینی‌های سنتی در همهمه شادی و خنده گیلانیان و گردشگران، موجی از شور و هیجان سال نو را به هر گردشگری هدیه می‌دهد.
برنامه‌های جشن نوروزبل پر از رنگ، عطر و صداهای دلنشین است. کنسرت‌های موسیقی سنتی، آوازخوانی شبانی، نمایش‌های آیینی جدال نور و ظلمت، رقص‌های بومی و همچنین بازی‌ها و آیین‌های سنتی گیلان مثل: لافندبازی (طناب‌بازی)، عروس‌گولی، کشتی گیله‌مردی و مانند آن میان شور تشویقِ شرکت‌کنندگان، این جشن را لبریز از شادمانی و تازگی می‌کند.
آتش فروزان نوروزبل
در آغازین ساعات شب، همه شرکت‌کنندگان جشن، دور آتش نوروزی گرد می‌آیند، تا پیوند خود را با طبیعت محکم کنند. گیلک‌ها بر این باور هستند که آتش، کاهش‌دهنده سوز برف و سرماست.
بنابراین هنگام غروب خورشید، هیزم‌های آغشته به نفت را شعله‌‌ور میکنند و دورتادور آتش با آواز و شادی به پیشواز سال نو می‌روند، با هم روبوسی کرده و سال نو را شادباش می‌گویند.
در گذشته، روشن کردن آتش توسط سَرگالش (بزرگ قوم)، در مرتفع‌ترین قله کوه، برای اعلام سال جدید انجام می‌گرفت تا آغاز فصل کوچ و هدایت دام‌ها به پایین کوه را به دامداران اطلاع دهد.
براساس رسم سابق، شرکت‌کنندگان جشن، بر فراز بلندترین نقطه رفته و کوپه‌های آتش را (به تعداد فرد: یک، سه، پنج، هفت) برپا میکنند. در این جشن، چند مرد با کلاه و شولای گالشی (لباس بومی کوه‌نشینان گیلان) اطراف آتش می‌چرخند و با نوازنده‌های محلی و مردم سرود سال نو را در ستایش آتش و طلب خیر، نیکی و برکت به صورت جمعی می‌خوانند:
گروم گروم گروم بل (آتشی که با هیبت می‌سوزی)/ نوروز ما و نوروز بل (ماه نوروز و شعله‌ی بلند آتش)
نو سال ببی، سال سو (ای سال نو، روشنایی باشی)/ نو بدی خونه واشو (فراوانی ببخشی به خانه‌هایمان)
نوزا و بود و وابو (مانند گیاهان نورسته نعمت ببخشی)/ امئه روزی‌ئره واشو (برای رزق و روزی ما بارآور شوی)
مردم کوهستان بر این اعتقاد هستند که اگر دود آتش جشن نوروزبل به طرف کوهستان‌های جنوب (ییلاق) برود، زمستان خوبی در جلگه (قشلاق) خواهند داشت و اگر به طرف جلگه متمایل شود، زمستانی سخت و پربرفی در انتظارشان است.
از آن‌جا که آتش جزو عناصر چهارگانه طبیعت و عنصری مقدس است، گالشان، لباس‌های کهنه خود را به نیت پاکی و طلب خیر و نیکی در آتش می سوزانند و خود را برای سالی جدید و پربرکت آماده میکنند.
در پایان مراسم جشن نوروزبل و پس از مراسم آتش‌افروزی، مردم با دست‌های پُر، عکس‌های خاطره‌انگیز و دلی مالامال از شادیِ آغاز سال نوی گیلانی، به شهر خود باز می‌گردند.
بدون نظر