برخلاف خواب‌های رایج که به‌نظر می‌رسد محدودیتی در بازنمایی صحنه‌ها و رویدادها ندارند، پژوهش‌های جدید نشان می‌دهد رؤیاها در واقع نمی‌توانند برخی عناصر مهم زندگی مدرن را بازسازی کنند. همین مسئله مجموعه‌ای از چیزهایی را که در خواب نمی‌بینیم به یکی از موضوعات اصلی تحقیقات علوم اعصاب و خواب تبدیل کرده است؛ از تلفن‌همراه گرفته تا متن، عدد، بو، مزه و حتی انعکاس چهره خودمان در آینه.
چیزهایی که در خواب ظاهر نمی‌شوند
یافته‌ها نشان می‌دهد رؤیا ساختاری تکاملی دارد و به همین دلیل از نمایش دقیق بسیاری از جزئیات دنیای امروز بازمی‌ماند. در ادامه برخی از مهم‌ترین چیزهایی که در خواب نمی‌بینیم آمده است.
۱. تلفن همراه
گرچه رؤیاها معمولاً بازتابی از تجربه‌های روزمره هستند، داده‌ها نشان می‌دهد که تلفن همراه تقریباً هیچ‌گاه در خواب ظاهر نمی‌شود. تحلیل ۱۶ هزار رؤیای گزارش‌شده نشان می‌دهد که تلفن همراه تنها در حدود ۳.۵۵ درصد از رؤیاهای زنان و ۲.۶۹ درصد از رؤیاهای مردان حضور دارد. این میزان در مقایسه با فناوری‌هایی مانند خودرو بسیار ناچیز است؛ در حالی‌که زمان استفاده از تلفن‌همراه در زندگی امروز بسیار بیشتر از خودرو است.
دانشمندان علت این غیبت را در ماهیت تکاملی رؤیا جست‌وجو می‌کنند. مطابق فرضیه «شبیه‌سازی تهدید»، رؤیاها نقش مکانیسم دفاعی را دارند و مغز در خلال خواب، تهدیدهای احتمالی را شبیه‌سازی می‌کند. به همین دلیل، محتوای مرتبط با زندگی مدرن، مانند تلفن‌همراه، در رؤیا حضور بسیار کمرنگی دارد.
بر اساس یافته‌های پژوهشگران، انسان‌ها طی تاریخ تکاملی خود بیشتر با خطراتی مانند طوفان، حمله حیوانات و مواجهه با مارها روبه‌رو بوده‌اند. بنابراین این موارد در رؤیاها بیش‌ازحد نمایان می‌شوند. در مقابل، تلفن‌همراه تنها مدت بسیار کوتاهی در زندگی بشر وجود داشته و ذهن انسان هنوز آن را به‌عنوان عنصری بقا‌محور در رؤیا بازنمایی نمی‌کند.
۲. نوشتار و متن
یکی از عجیب‌ترین ویژگی‌های رؤیا ناتوانی مغز در بازتولید متن قابل‌خواندن است. افراد در گزارش‌های خود معمولاً بیان می‌کنند که نوشته‌ها در رؤیا یا قابل‌خواندن نیستند یا به نمادهای بی‌معنی تبدیل می‌شوند. حتی زمانی‌که فرد تصور می‌کند متن را می‌خواند، جزئیات واقعی متن پس از بیداری در ذهن نمی‌ماند.
پژوهشگران توضیح می‌دهند که این پدیده به‌دلیل کاهش فعالیت بخش‌های زبانی مغز در مرحله خواب REM است؛ مرحله‌ای که بخش عمده رؤیاها در آن رخ می‌دهد. نواحی مغزی مرتبط با پردازش متن و زبان در حالت خواب فعال نیستند، در نتیجه مغز توانایی لازم برای رمزگشایی و نمایش دقیق واژه‌ها را ندارد.
برخی نویسندگان یا شاعران گاه گزارش کرده‌اند که قادر بوده‌اند متن‌های کوتاهی را در خواب بخوانند. این موضوع ممکن است به فعال‌تر بودن شبکه‌های زبانی مغز آن‌ها مرتبط باشد. با این حال، متن همچنان یک نمونه مهم از چیزهایی است که در خواب نمی‌بینیم یا بسیار غیرشفاف می‌بینیم.
۳. اعداد
اعداد، معادلات یا حتی صفحه ساعت نیز معمولاً در رؤیا دچار اعوجاج می‌شوند. اگر فردی ساعت یا عددی را در خواب ببیند، معمولاً واضح، ثابت یا قابل‌خواندن نیست. اعداد تغییر می‌کنند، جابه‌جا می‌شوند یا هنگام نگاه دوباره کاملاً به شکل دیگری دیده می‌شوند.
این ناپایداری ناشی از تفاوت بنیادی میان ادراک بیداری و رؤیا است. در زمان بیداری، مغز برای ساخت تصویر ثابت از جهان، به ورودی‌های دقیق محیط وابسته است. اما رؤیا صحنه را بدون ورودی واقعی و صرفاً از طریق تولید درونی می‌سازد. همین امر باعث می‌شود جزئیات دقیق ـ مانند عدد ـ ثبات کافی نداشته باشند.
۴. بو و مزه
بیشتر افراد ممکن است در رؤیا خود را در حال غذا خوردن ببینند، اما میزان کمی از رؤیاها شامل تجربه واقعی طعم یا بو هستند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که تنها حدود یک درصد از مردان و اندکی بیش از یک درصد از زنان در خواب تجربه بویایی گزارش کرده‌اند.
این مسئله دو توضیح احتمالی دارد؛ نخست، شبکه عصبی مسئول پردازش بو به مراحل اولیه تکامل انسان تعلق دارد و ارتباط چندانی با شبکه‌های دیداری و شنیداری ندارد. این عدم‌هم‌پوشانی باعث می‌شود اطلاعات بویایی کمتر وارد ساختار رؤیا شود.
دوم، در زندگی روزمره توجه انسان بیشتر به محرک‌های بصری و شنیداری معطوف است، بنابراین حس بویایی و چشایی در خواب نیز ارزش روایی کمتری برای مغز دارد و به‌طور طبیعی کمتر بازنمایی می‌شود.
۵. بازتاب چهره در آینه
بسیاری بر این باورند که نمی‌توان در خواب در آینه نگاه کرد، اما پژوهش‌ها نشان می‌دهد که این تصور درست نیست. با این حال، مسئله مهم این است که بازتاب چهره در خواب تقریباً هیچ‌گاه مطابق ظاهر واقعی فرد نیست. افراد در رؤیا چهره خود را دگرگون، مخدوش، پیرتر، جوان‌تر یا حتی به شکل فردی دیگر مشاهده می‌کنند.
برخی از افراد از دیدن این تصویر عجیب شوکه می‌شوند و برخی دیگر بدون شگفتی آن را می‌پذیرند. علت دقیق این پدیده مشخص نیست، اما پژوهشگران معتقدند که مغز در حالت خواب قادر به بازسازی دقیق و پایدار جزئیات چهره نیست. همان‌گونه که متن و عدد نمی‌توانند در خواب پایدار باشند، چهره نیز به‌دلیل پیچیدگی زیاد، در حالت رؤیا به‌صورت ناپایدار و دگرگون ظاهر می‌شود.
بدون نظر