اجداد گربه ها از کجا آمده اند و چگونه در سرتاسر جهان پراکنده شدند؟

تاریخچه چند هزار ساله همراهی انسان و گربه

مطالعات جدید بر روی DNA گربه ها نشان می دهد، گونه اهلی این حیوان از نسل گربه سانانی هستند که توسط کشاورزان و دریانوردان باستان و البته وایکینگ ها در اروپا و سرتاسر جهان پراکنده شدند.

پایگاه اینترنتی MNN در گزارشی مفصل درباره تاریخچه این حیوان نوشت: گربه ها بی تردید یکی از محبوب ترین حیوانات خانگی جهان هستند و رقابتی تنگاتنگ با سگ ها برای تبدیل شدن به بهترین دوست انسان دارند. در حالی که ما اطلاعات بسیاری درباره تاریخ ۴۰ هزار ساله دوستی خود با سگ ها داریم، خاستگاه گربه های اهلی امروزی همچنان به شکل معما باقی مانده است.

پیش از آنکه گربه ها جای خود را به عنوان یکی از سوژه های بامزه اینترنتی باز کنند، تلاشی چند ده هزار ساله را برای خو گرفتن و حل شدن در فرهنگ ما انسان ها پشت سر گذاشته اند؛ و امروز به لطف مطالعات DNA و ژنتیک گربه سانان، تاریخ همزیستی باستانی انسان با این شکارچیان باهوش کمی روشن تر شده است.

البته دانشمندان همچنان نتوانسته اند پاسخی دقیق در خصوص چگونگی اهلی شدن گربه ها بیابند زیرا همین گربه های اهلی بسیاری از ویژگی های ظاهری و رفتاری گونه های وحشی خود را حفظ کرده اند. به همین دلیل است که برخی محققان از واژه “نیمه اهلی” برای گربه ها استفاده می کنند.

MNN در گزارشی دیگر با اشاره به اینکه گربه ها معمولا بیش از سگ ها غریزه های طبیعی  و مهارت های شکار خود را حفظ می کنند، می نویسد: این ویژگی موجب شده است این حیوانات نیاز بسیار کمی به حمایت انسان ها داشته باشند. به بیان دیگر اگرچه گربه ها با انسان مهربانند اما یکی از ویژگی های ستودنی آنها گوشه گیر بودن شان است زیرا این حیوانات نیاز چندانی به ما ندارند.

اریا گیل از موسسه مطالعات ژنتیک ژاک مونو پاریس که سرپرستی تحقیقات جدید بر روی DNA گربه ها را بر عهده داشته، با اشاره به اینکه تحقیقات ژنتیک حیوانی تا پیش از این بیشتر بر روی سگ ها متمرکز بوده، گفت: متاسفانه اطلاعات ما درباره گربه ها بسیار اندک است، ما از تاریخ گربه های باستان بی اطلاعیم، نمی دانیم خاستگاهشان کجا بوده  و حتی نمی دانستیم چگونه پراکنده شده اند.

اما گیل و همکارانش در تلاش برای تغییر روند پیشین، DNA میتوکندری ۲۰۹ گربه باستانی را مورد بررسی قرار دادند. نتیجه این تحقیق که در سمپوزیوم بین المللی باستان شناسی بیو مولکولی به میزبانی دانشگاه آکسفورد انگلیس ارائه شد، نشان می دهد این نمونه های DNA از ۳۰ سایت باستان شناسی در سرتاسر اروپا، خاورمیانه و آفریقا جمع آوری شده اند و قدمت آنها بین بین ۳۰۰ تا ۱۵ هزار سال است. دوره ای که دربرگیرنده پایان عصر کشاورزی و آغاز انقلاب صنعتی است.

این تحقیق نشان می دهد بطور تاریخی آنچه برای انسان مهم و مطلوب بوده، برای گربه ها هم همین شرایط را داشته. برای مثال دو پیشرفت بزرگ انسان باستان یعنی کشاورزی و دریانوردی موجب شد، گربه بتواند جای خود را در بین انسان ها همسو با تحولات موجود باز کند.

گیل در گفتگو با یکی از شبکه های تلویزیونی استرالیا نیز تاکید کرد: ما برای اولین بار متوجه شدیم که در دوران پیش از تاریخ، در خاور نزدیک و دوران باستان در مصر، گربه ها همواره در سفرها و اکتشافات همراه انسان بوده اند. در واقع اجداد گربه های اهلی امروزی در سرتاسر جهان همراه انسان ها بوده اند.

بر اساس تحقیقات گذشته، ما همچنان ایده هایی مبهم در مورد زمان دقیق تلاش انسان برای رام کردن گربه ها در ذهن داریم. در سال ۲۰۰۴ باستان شناسان گزارش دادند در داخل قبر یک انسان باستان در قبرس با قدمتی نزدیک به ۹۵۰۰ سال، بقایای گربه ای را پیدا کرده اند که نشان می دهد گربه در دوره کشاورزی نیز همراهی خوب برای انسان محسوب می شده است. در واقع اجداد ما از خوی شکار گربه برای در امان ماندن از تهدید جوندگان برای محصولاتشان بهره می بردند.

ما همچنین می دانستیم که گربه ها در مصر باستان از جایگاه ویژه ای برخوردار بودند، بطوریکه بر اساس مطالعات صورت گرفته، از نردیک به ۶ هزارسال پیش این حیوان در مصر اهلی می شده است. نمونه های بسیاری از گربه های اهلی مومیایی در مصر کشف شده اند. اما هنوز یک شکاف تاریخی در مورد روابط انسان و گربه و جود داشت، موضوعی که الهام بخش گیل و دو همکارش برای کنکاش بیشتر در تاریخ گشت.

نتیجه تحقیقات DNA میتوکندری ۲۰۹ گربه در عهد باستان نشان می دهد، این گونه از حیوانات طی دو دوره زمانی پراکنده شده اند. موج اول مصادف است با شکل گیری دهکده های کشاورزی در خورمیانه. جایی که با ازدیاد جوندگان محصولات کشاورزی همچون موش، اجداد گربه های اهلی امروزی در کنار انسان ها به زندگی و تولید مثل می پرداختند تا انسان  با کمک آنها تهدید جوندگان را مرتفع سازد.

موج بعدی پراکندگی گربه ها اما هزاران سال بعد آغاز شد. جایی که زادگان گربه های اهلی شده در مصر باستان پا به آفریقا و اوراسیا گذاشتند. مطالعه DNA گربه های مومیایی شده در مصر باستان با نمونه های یافت شده در بلغارستان، ترکیه و کشورهای زیر صحرا مطابقت دارد.

پایگاه اینترنتی MNN در ادامه گزارش خود می نویسد: البته پراکندگی سریع گربه ها ارتباط بسیار نزدیکی با سفرهای دریایی و کشتی های تجاری داشته است. بر اساس یافته های جدید دریانوردان نیز همچون کشاورزان از افزایش تعداد موش در کشتی های خود رنج می بردند. در چنین شرایطی چه گزینه ای بهتر از یک نابودگر طبیعی به نام گربه می توانست مفید باشد.

گیل و همکارانش در نهایت با مطالعه مقبره وایکینگ های باستان در شمال آلمان و بقای DNA گربه های موجود در آنها متوجه مطابقت ژنتیکی این نمونه های مربوط به قرون ۸ و ۱۱ با نمونه های معاصر شدند.

شواهد دیگری دایر بر دوستی و همراهی گربه و وایکینگ ها وجود دارد. جِس مارتنز از موزه تاریخ فرهنگی در اسلو در گفتگو با پایگاه اینترنتی ساینس نوردیک با بیان اینکه گربه یکی از نمادهای اسطوره شناسی نورس (اساطیر نورس یا اساطیر نوردیک به اسطوره‌های مردم اسکاندیناوی گفته می‌شود) محسوب می شوند، افزود: “فرییا” (Freja) الهه عشق دو گربه داشت که کالسکه اش را می کشیدند.

وی اضافه کرد: بر اساس داستان های اساطیری زمانی که “تور” (یا Thor محبوب‌ترین ایزد در اساطیر اسکاندیناوی، ایزد قدرتمند آذرخش، توفان و تندر، پسر اودین و یورد) از اوتگارد بازدید کرد، سعی کرد یکی از این گربه های غول پیکر نورس را بلند کند. گربه ناگهان تبدیل به ماری بزرگ شد که حتی تور هم نتوانست آنرا از زمین بلند کند.

کریتن گرگرسِن یکی دیگر از کارشناسان موزه تاریخ فرهنگ اسلو در گفتگو با ساینس نوردیک با اشاره به این نکته که بسیاری از انسان های دوره وایکینگ ها از پوست گربه به عنوان لباس استفاده می کرده اند، اضافه کرد: بنابراین می توان گفت در آن دوره، نگهداری از گربه به عنوان حیوانی اهلی رایج بوده است. با توجه به اندازه این گربه ها با قطعیت می توان گفت که آنها حیواناتی اهلی بوده اند.

وی افزود: نشانه هایی باستانی در خصوص وجود گربه های اهلی در گرینلند (گرینلَند نام ناحیه ای خودگردان با قدمتی تاریخی در دانمارک) وجود دارد که بی شک توسط کشتی های تجاری به این منطقه آورده شده اند.

با توجه به تمایل شدید وایکنگ ها برای تصرف سرزمین های جدید، می توان گفت این قوم باستانی نقشی کلیدی در پراکندگی گربه های اهلی در سرتاسر اروپا ایفا کرده اند. در واقع همزیستی و همراهی واکینگ ها و گربه ها بسیار بیش از تصور پیشین ما، در هم تنیده می نماید.

البته این پراکندگی بسیار شدید گربه ها توسط انسان دردسرهایی نیز به همراه داشته است. گربه هایی که در کشتی های غربی نگهداری می شدند، با ورود انسان به جزیره های دور افتاده،  عامل انقراض بسیاری از گونه های پرندگان محسوب می شوند. یکی از تازه ترین تحقیق ها نشان می دهد گربه ها به تنهایی عامل انقراض ۶۰ گونه جانوری بوده اند و بقای ۴۳۰ گونه دیگر را تهدید می کنند.

بنابراین می توان گفت اگرچه گربه ها برای زندگی به ما نیاز ندارند، اما گربه های ولگرد تهدید جدی برای بقای پرندگان و دیگر گونه های حیاط وحش محسوب می شوند. تردیدی نیست گربه ها از نخسین روزهای شکل گیری تمدن بشری همراه انسان بودند و اگر کمک و همراهی انسان ها نبود، به هیچ وجه شرایط فعلی را نداشتند. شاید در برخی موارد تنها کاری که لازم است برای آنها انجام دهیم، تامین یک سرپناه کوچک در گوشه حیاط خانه باشد.