به حمام ۶۰۰ ساله سمنان خوش آمدید

گشتی جذاب در حمام تاریخی پهنه سمنان

روزیاتو در چند ماه اخیر، تلاش کرده تا بخش های کم تر شناخته شده ایران را در قالب گزارشات مصور، مورد واکاوی قرار داده و مقصد های گردشگری جالبی را به اطلاع مخاطبان ایران دوست خود برساند.

برای همین،‌ اگر شما از امروز مخاطب این سرویس شدید، پیشنهاد می کنیم تا گشت و گذار ما به:

بهشت باستانی شناسی ایران، پایتخت سفال ایران، پایتخت سنگ های قیمتی ایران، مرموز ترین بیابان ایران، تاریخی ترین شهر ایران، ییلاقی ترین مناطق ایران، کوهرنگ هزار رنگ، موزه میراث روستایی گیلان، اسرار آمیز ترین جزیره ایران، کپرهای قلعه گنج کرمان، دنیای گردشگری زیر زمینی ایران، شهر زیر زمینی نوش آباد، باغ های جهانی ایران، گران ترین خانه تهران، ماسوله و آلاشت را مشاهده کنید و از برترین مقصد های گردشگری طبیعی و تاریخی ایران در پاییز و زمستان ۹۵ لذت ببرید.

یکی از استان های کم تر شناخته شده ایران برای هموطنان و هم چنین گردشگران خارجی، که اتفاقا هم جذابیت های طبیعی دارد و هم باستانی و از ظرفیت های ناب در عرصه سنت های ایرانی مانند غذاها و انواع نان ها برخوردار بوده، استان سمنان در ۲۱۶ کیلومتری شهر تهران است.

این استان به واسطه عدم اطلاع رسانی مطلوب ظرفیت های ممتاز گردشگری، نتوانسته آن گونه که شایسته و بایسته این استان است، خود را در زمره مقصد های گردشگری ایرانیان قرار دهد که امیدواریم مسئولان گردشگری کشور به ویژه فعالان گردشگری این استان، تلاش هایی برای برند سازی مقصد های گردشگری خود انجام دهند.

در سمنان،‌ جایی  مرموز به نام ریگ جن وجود دارد که بیابانی پهناور  و خالی از سکنه بوده و به واسطه باتلاق ها و آسمان شب جذابش،‌ می تواند یکی از مقصد های گردشگری شما در پاییز ۹۵ باشد.

امروز درباره یکی از جذابیت های این استان توانمند صحبت می کنیم. جایی که در ۲ دهه اخیر،‌ زادگاه روسای جمهور اخیر کشورمان (محمود احمدی نژاد و حسن روحانی) بوده و خطه شخصیت پروری هم چون دیگر نقاط کشور مانند اصفهان و یزد  و مازندران است.

اگر به سمنان رفتید، سراغ موزه گرمابه پهنه این شهر را بگیرید که قدمتش، بیش از ۶۰۰ سال برآورد شده است. قدمتی به اندازه قدمت کشور سوئد در شمال اروپا! جایی که شما می توانید بخشی از تاریخ این مرز و بوم را مشاهده کرده و با رسم و رسوم و سنت های سمنانی ها آشنا شوید.

سمنان کجاست؟

شاید شما با موقعیت مکانی سمنان آشناییت نداشته باشید.

سمنان یکی از شهرهای ایران، مرکز استان سمنان و شهرستان سمنان است. این شهر در جنوب رشته کوه البرز و شمال دشت کویر در راه تهران به خراسان قرار گرفته  و  آب و هوای خشک و معتدل دارد. سمنان شهر درختان کهن است، جایی که گفته می شود درختان را جهاز دخترانش می کنند و قدمتی برخی از درختان سمنان، به قدمت تاریخ ایران زمین است.

کهنسال ترین درخت استان سمنان است با دو هزار و ۵۰۰ سال قدمت در شهر دیباج از توابع بخش مرکزی این شهرستان قرار دارد

این شهر از سوی خاور با شهرهای دامغان شاهرود، از شمال به درجزین، مهدی شهر و شهمیرزاد و از باختر با سرخه همسایه است.. همچنین فاصله آن تا تهران ۲۱۶ کیلومتر است و به راه آهن سراسری تهران_مشهد، متصل است. جمعیت شهرستان سمنان بر اساس نتایج سرشماری سال ۱۳۹۰ خورشیدی، برابر بر ۱۸۲٬۲۶۰ نفر که با این آمار، نود و پنجمین شهرستان بزرگ ایران است.

شهر سمنان با ۱۵۳٬۶۸۰ نفر جمعیت، اولین شهر استان به شمار می رود. جالب است که بدانید، هم چون کردستان که زبان کردی دارند، در سمنان نیز، زبانی به نام سمنانی وجود دارد.

درباره آثار تاریخی و گردشگری سمنان در سرویس گردشگری  روزیاتو بیش تر خواهید خواند.

حال پیش از گشتی در حمام تاریخی سمنان، ابتدا کمی درباره حمام های تاریخی ایران بدانیم.

حمام های تاریخی ایران

ایران، دارای حمام های تاریخی بسیاریست که در جای جای این سرزمین پهناور چهار فصل، هم چون آب انبارها و مساجد و بازار های قدیمی، به چشم می خورد. حمام ها، بخشی از فرهنگ کهن  و آیین و رسم و رسوم مردمان این سرزمین را عیان می کند و تاریخی دارد به قدمت تاریخ ایران زمین.

در فرهنگ عامه، حمام یا همان گرمابه یه به قولی bathroom، مکانی است برای شست و شوی سر و صورت و البته خزینه هایی در برخی از حمام ها وجود داشت که هم چون استخری، مردم برای نظافت کل بدن از آن استفاده می کردند.

واژه گرمابه مرکب از دو کلمه گرم و آبه به معنی مکانی است که دارای آب گرم باشد؛ مانند سردابه (ساختمان سرد)، گورابه (قبرستان یا مقبره). حمام در تمام شهرها و روستاهای ایران در کنار مساجد به صورت زوجی (زنانه و مردانه) ساخته شده و قبل از اذان صبح باز می‌شدند.

هر حمام دارای سردخانه، گرمخانه، محل شستشوی بدن، خزینه، محل نشستن و لباس پوشیدن و….. بوده است. حمام ها در زیرزمین ساخته می‌شده‌اند تا اولاً از سرمای زمستان محفوظ باشند و ثانیاً آب سطحی جاری در جوی‌ها بتواند در بالاترین مخزن آن جاری شود.

معمولا حمام های تاریخی ایران را با دکوراسیون داخلی و معماری جالبی مشاهده می کنیم که با کاشی های معرق، هفت رنگ و کاشی های خشتی که بر روی آن تصاویر انسانی منقش می شد‌، زینت کاری می گشت و برای همین، فضای داخلی حمام های تاریخی ایران، نظر عاشقان هنر را به خود جلب می کند.

حمام ها،‌ معمولا کنار بازار ها و خیابان های اصلی ساخته می شد تا دسترسی مردم به آن آسان بوده و در بخش پر رفت و آمد شهر مورد استفاده مردم قرار می گرفت. حمام های سنتی ایرانیان، معمولا ورودی مردانه و زنان داشته که به رختکن منتهی می شد و در رختکن نیز، صندوق دار حمام استقرار داشت.

(حمام چهار فصل اراک)

این رختکن به اتاقی راه پیدا می کرد که ان را اتاق سرد یا بیت اول نامیده و دارای حوض های آب و هوای گرمی بود که از طریقه لوله های سفالی که انتقال حرارت خوبی دارند،‌ به بخش های مختلف حمام منتقل می گشت.

در حمام های قدیمی،‌ اتاقی به نام بیت الحراره یا حجره داغ تعبیه می شد که در وسط آن،‌حوضی پر از آب گرم بود و آبی داغ داشت. کف این قسمت نیز با سنگ مرمر پوشیده شده بود تا نظافت آن آسان باشد.

همواره سقف اتاق های حمام، به حالت گنبدی شگل داشته و دارای نور گیر هایی بود که به وسیله دریچه هایی شیشه ای بسته می شد تا فقط تور آقتاب به داخل حمام بتابد و از ورود هوای سرد به حمام جلوگیری شود.

باید توجه داشت که درواقع در طراحی و ساخت حمام‌ها از آجر، سنگ و مرمر استفاده می‌کردند، زیرا این مواد به خوبی در مقابل آب مقاومت می‌کنند. در پشت حمام گرم خانه ‌ای وجود داشت که آب را در دیگ ‌های بزرگ مسی به جوش می‌آورد. آب جوش و بخار از گرمخانه و از طریق شبکه ‌ای از لوله‌ های سفالی به قسمت ‌های مختلف حمام توزیع می‌ شد. این گرم خانه معمولا دارای یک در پشتی بود که از طریق آن سوخت مورد نیاز گرم خانه به آن می‌رسید.

حمام های تاریخی ایران، ده ها مورد را شامل می شود که از آن جمله می توان به حمام وکیل الملک، حمام فین کاشان، حمام شهر قدیمی کیش، حمام بهار، حمام گلشن تهران، حمام گلشن لاهیجان، حمام خان یزد، حمام قاشی، حمام کردشت و حمام گنج علی خان اشاره کرد.

جالب است که بدانید که حمام های قدیمی، شاغلینی داشت که بد نیست با آن ها آشنا شویم:

(دلاک)

تونتاب که در واقع فردی بود که وظیفه گرم کردن حمام را بر عهده داشت و کارهای تمییز کاری انجام می داد. دلاک، که شناخته شده ترین نام برای ماست، با کیسه به پشت مردان و زنان می آمد و با شست و شوی افراد، امر معاش می کرد. مشتمالچی نیز همان طور که از نامش پیدا بود، اشخاص را به گفته امروزی ها، ماساژ می داد.

حمامی هم مالک حمام بود و مدیریت حمام را بر عهده داشت و معمولا از چهره های شناخته شده شهر بود چرا که مردم برای شست و شو هر هفته به آن جا می آمدند. پادو نیز که نام شناخته شده دیگریست و کار سازماندهی حمام را بر عهده داشت و کفش دار و لنگ پهن کن حمام نیز از جمله وظایفش به شمار می آمد.

اکنون سری به حمام تاریخی سمنان می زنیم.

گشتی در موزه گرمابه پهنه

گرمابه تاریخی پهنه که یکی از گرمابه های تاریخی این مرز و بوم به شمار می رود،‌ در کنار راسته بازار قدیم شهر واقع شده است و به استناد کتیبه سر در ان، در عصر زعامت میرزا ابوالقاسم خان بابر،  سلطان دوره تیموری و با مدیریت خواجه غیاث الدین محمد بن تاج الدیم بهرام سمنانی که از وزاری معروف آن زمان بود،‌ ساخته شد.

یکی از مورخان دوره قاجار (محمد صنیع الدوله)، پیش از یک صد سال پیش از این حمام دیدن کرد و یافته های خود را در کنابی به نام مطلع الشمس، منتشر نمود که اتفاقا اطلاعات کتیبه سر در این موزه نیز از محتویات آن کتاب اقتباس شده است.

این بنا در سال ۱۳۵۵ به فهرست آثار ملی  کشور اضافه شد و از اواخر جنگ تحمیلی نیز،‌ کار بازسازی اساسی آن در دستور کار سازمان میراث فرهنگی قرار گرفت. این بنا در سال ۱۳۷۳ تبدیل به موزه شد و ده ها هزار نفر تا کنون از آن بازدید کرده اند.

بنایی به وسعت ۱ هزار متر مربع که در شمال غرب پهنه احداث شده و دارای دو ورودی زنانه و مردانه است. کاشی کاری های زیبایی که در ورودی بخش مردانه این گرمابه تاریخی وجود دارد، نگاه گردشگران تیز بین را به خود جذب می کند.

همان طور که اشاره کردیم،  سقف اکثر گرمابه‌های قدیمی گنبدی شکل بوده است. قسمت بالای گنبدی معمولاً چند روزنه تعبیه می‌شده که با بکارگیری شیشه‌های خاص محدب نقش نورگیر را ایفا می کردند. تمام حمام‌ها در چهار دیواری پایین‌تر از سطح کوچه‌ها قرار می‌گرفته بنابراین از آنجا که در این شکل از طراحی امکان گرفتن نور از دیوارها وجود نداشته، از نور خورشید که از سقف به حمام تابیده می‌شده استفاده می‌شده است.

مجموعه کاشی کاری های زیبای این حمام تاریخی سمنانی، توسط عمل زین العابدین سمنان، معمار عصر تیموری انجام شده است و البته سقف این گرمابه نیز از گنبدی زیبا تشکیل شده که حرفه ای های گردشگری را به یاد  گنبد های زیبای بازار تاریخی تبریز و کاشان می اندازد. حوضخانه که با کاشی کاری های زیبایی آراسته شده  ، از جمله بخش های دیدنی این حمام ۶۰۰ ساله است.

(حوض خانه در وسط موزه گرمابه تاریخی پهنه سمنان)

در بخش مردانه موزه، دو صفه مشاهده می شود که از سه طرف کاشی کاری های جالبی در آن انجام شده و در بالای در ، همان طور که در تصویر زیر مشاهده می کنید، کتیبه ای از کاشی به رنگ سفید بر زمینه لاجوردی وجود دارد. در بالای آن، ‌علامت شیر و خورشید قرار گرفته و با کاشی های زرد رنگ در دو لچک، به صورت یک نیم طراحی شده است.

همان طور که می بینید، ‌در دو طرف، دو سرباز قاجار کاشی کاری شده و جمله عمل زین العابدین سمنانی سنه ۱۳۳۰ به چشم می خورد.

یکی از آثار قابل ملاحظه ای که در این حمام تاریخی مشاهده می شود، اسکلت ۴ هزار ساله ای است که حاصل از کاوش های باستان شناسی در تپه حصار دامغان بوده و گفته شده که مربوط به یک زن بار دار است.

(اسکت ۴۰۰۰ ساله کشف شده در تپه های سمنان در موزه تاریخی پهنه)

این اسکلت به شکلی کاملا دست نخورده از محل حفاری به این موزه منتقل شد و در کنار آن، اشیاء و لوازمی قابل مشاهده است که در هنگام مرگ متوفی، پیش آن قرار دادند و در واقع شیوه تدفین در هزاره دوم پیش از میلاد را در بخش فلات مرکزی ایران نشان می دهد.

مکعب شیشه ای که این اسکلت در آن جای گرفته، از بخش های جالب توجه موزه به شمار می رود. علاوه بر این،  کاوش های باستان شناسی که توسط پژوهشگاه باستان شناسی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری انجام شده است، در ویترین های دیگری در کنار این اسکلت ۴ هزار ساله به چشم می خورد.

سفال های خاکستری مربوط به هزاره دوم پیش از میلاد که متعلق به تپه حصار سمنان است، در کنار این اسکلت جای گرفته و شامل کاسه و آبریز و ظروف آیینی کهن تلقی می شود. آثار سفالینی که در موزه مشاهده خواهید کرد، اکثرا مربوط به ظروف بدست آمده از منطه کوه خطیر سمنان است که به هزاره پیش از میلاد باز می گردد.

(ویترین نمایش سفال های کشف شده در استان سمنان در موزه پهنه)

نور گیر های متعددی که در گرمابه وجود دارد‌. جشنواره ای از نور را در این فضای تاریخی جلوه گر کرده و آن را زیبا تر نموده است. جالب است که بدانید بخشی از موزه گرمابه سمنان، به محلی برای نمایش آثار کشف شده حاصل از کاوش های فصول گوناگون باستان شناسی در استان سمنان نیز تبدیل شده و شما می توانید این آثار را در موزه ببینید.

(آثاز به نمایش درآمده متعلق به دوره اسلامی در موزه پهنه سمنان)

تپه حصار دامغان، خطیر کوه و تپه خندق،‌ از جمله جاهایی هستند که کاوش های باستان شناسی متعددی در آن جا انجام و آثاری با قدمت چند هزار سال از آن جا کشف شده است و می توان بخشی از تاریخ کهن سمنان را در آن ها مشاهده نمود.

(تصویر ظروف دست ساز سفالی با یک هزار سال قدمت در موزه پهنه سمنان)

اگر به موزه گرمابه رفتید، هشتی ورودی و رختکن و گرم خانه و خزانه های آب سرد و گرم را حتما مشاهده کنید.

یکی دیگر از بخش های جذاب موزه،‌ بخش نمایش آثار کشف شده از دوران اسلامی است که ظروف لعابدار و سفال های اکتشاف شده از حفاری های تپه های تاریخی این استان تاریخی را نمایان می کند.

(ویترین های عمودی موزه محلی برای نمایش آثار کشف شده تاریخی سمنان)

گرمابه تاریخی و دیدنی پهنه، بخش مردم شناسی هم دارد که در ان می توان به بخش هایی از سبک زندگی و سنن و رسوم سمنانی ها در طول تاریخ پی برد.

در انتهای موزه و در یک هشتی جالب، این موزه در دسترس شما خواهد بود. جایی که شما را با زیور آلات زنان عشایر سمنان آشنا کرده و در کنارش، ابزار آلاتی که سمنانی ها برای روشنایی خانه از آن استفاده می کردند،‌به نمایش در آمده است.

از جمله قسمت های جذاب این بخش،‌ وسایل پیش گویی سمنانی ها بوده که رمل مهره های شانس از آن جمله است. ابزار آلات استعمال دخانیات مثل چپق و دسته چپق در این بخش قابل مشاهده خواهد بود.

رویداد های موزه

در این موزه تا کنون چندین رویداد فرهنگی و هنری برگزار شده است. در خرداد ۹۵، نمایشگاه تذهیب و نقوش سنتی که ۲۰ اثر تذهیب مربوط به دانشجویان دانشکده هنر دانشگاه سمنان را به تصویر می کشید، در این موزه رونمایی شد.

نمایشگاه عکس باستان شهر نیز که به نمایش آثار عکاس جوان کشورمان سهیلا شمس الدین در خرداد امسال اختصاص داشت، عکس های تاریخی استان سمنان را که کار این هنرمند بود را در معرض دید علاقمندان قرار داد.

اگر به این موزه بروید، احتمال این که با نمایشگاهی مواجه شوید، زیاد است.

سخنی با مسئولان

۱- راه اندازی پرتالی اختصاصی برای معرفی چند زبانه و چند رسانه این موزه ارزشمند و تاریخی استان سمنان که بخشی از هویت ملی ایرانیان است، الزامی تصور می شود.

۲- معرفی تصاویر و بخش های مختلف این موزه در شبکه های اجتماعی، ظرفیت سازی خوبی برای جذب گردشگران سمنانی و خارج استان است.

۳- آثار به نمایش در آمده در موزه بهتر است که به صورت جامع و با اطلاعات فنی دقیق،‌ به اطلاع علاقمندان به باستان شناسی و آثار باستانی و هنر این سرزمین قرار بگیرد.

۴- رویداد هایی که در طول سال در این حمام تاریخی برگزار می شود، از طریق پرتال های خبری سمنان اطلاع رسانی شود و در سایت اداره کل گردشگری سمنان نیز بازتاب پیدا کند.

۵- مسئولان موزه تلاش کنند تا با همکاری موسسات گردشگری سمنان، این مقصد گردشگری را در فهرست ۵ مقصد گردشگری اول استان جای گذاری کنند.

۶- در داخل شهر سمنان، تابلو هایی به زبان های مختلف جهت راهنمایی گردشگران داخلی و بین المللی جهت بازدید از این موزه تاریخی ۶۰۰ ساله با آثار چند هزار ساله اش، نصب شود.

[ منابع: میراث سمنان، ایسنا، خبرگزاری آنا، خبرگزاری ایرنا ، همشهری آنلاین ]