ایران ۴۰ هزار سال پیش را در «تیمره» ببینید

بزرگ ترین تابلوی نقاشی بشر بر روی سنگ های سترگ در منطقه تیمره قرار دارد

سرزمین بزرگ ایران زمین، یکی از پایگاه های تمدن بشری بوده است و میراث گران بهایی از ظرفیت های طبیعی، باستانی، فرهنگی و تاریخی را در جای جای این سرزمین پهناور ۴ فصل نهفته دارد. گزارش امروز سرویس ایرانگردی روزیاتو نگاهی دارد به تاریخ ۴۰ هزار ساله ایران که بر روی سنگ نگاره های تیمره می توان دید. خمین و گلپایگان، یکی از قطب های گردشگری ایران زمین را امروز با روزیاتو ببینید.

(تصویر یکی از سنگ نگاره های تیمره که انسان نخستین را مشغول شکار قوچ نشان می دهد)

از تیمره می گوییم؛ بزرگ ترین تابلوی نقاشی که بشر بر روی سنگ های سترگ در ۲۰ هزار قطعه خلق کرد. جشنواره ای فوق العاده از نقاشی بر روی سنگ که گویای یکی از پایگاه های تمدن بشری است. نقاشی هایی که هزاران سال پیش کشیده شده و امروزه، بخشی از هویت تاریخی و ملی ملت بزرگ ایران است. جشنواره ای از نقاشی های زیبا بر روی سنگ در منطقه تیمره، منطقه ای با تاریخ ۴۰ هزار ساله یکی از فرصت های گردشگری و باستانی ایران زمین محسوب می شود.

کهن ترین خط کشف شده در ایران نیز متعلق به سنگ نگاره های تیمره خمین است و همچنین یک سوم الگوی کتیبه های خطی و تصویری موجود در باغ کتیبه های کاخ نیاوران، متعلق به تیمره است. داستان سنگ نگاره های ایران، داستان بزرگ و جالبیست که برای کسب اطلاعات تخصصی در این باره پیشنهاد می کنیم به سایت iranrockart مراجعه کنید تا تفسیر سنگ نگاره های تیمره برای شما آسان شود.

(تصویر اشکال هندسی و شکار حیوانات توسط انسان در سنگ نگاره های تیمره)

سنگ نگاره چیست؟

به زبان ساده به هر تصویر و نگارشی بر روی سنگ، سنگ نگاره می گویند. به نظر غربی ها: اگر این نوشته ها یا نقاشی ها، برروی سنگ با رنگ یا امثال آن باشد به آنها «Pictographs» و اگر نقوش یا نوشته ها از طریق کنده کاری ها (حک یا حجاری مثبت یا منفی) بر روی سنگ ها انجام شده باشد به آنها «Petroglyphs.petrographs» اطلاق می شود.

(سنگ نگاره های ایران در ۱۶ قاب)

اغلب در درون غارهای قدیمی از نقاشی یا نوشته های با رنگ استفاده شده «Pictographs» که عموماً عمر آنها در برابر عوامل طبیعی بسیار کوتاه است و علت ماندگاری آنها از هزاران سال قبل تا کنون در دسترس نبودن و محفوظ بودن آنها در برابر عوامــــــل طبیعی بوده است. اما سنگ نگــــــــاره های کنده کـاری شده (Petroglyph) علاوه بر اینکه در غــــارها کشف شده اند، در محــــــوطه های باز و بیرون غـــار ها نیز وجود دارند. تعداد زیادی از سنگ نگاره های محیط های باز در برابر عوامل طبیعی مثل سرما، گرما، باد، باران و یخ زدگی از بین رفته و می روند.

سنگ نگاره های تیمره، یکی از سمبل Rock Art‌ در ایران زمین محسوب می شود که البته بازتاب زیادی در دنیا و سایت های علمی داشته است.

(تصویری از سنگ نگاره های تیمره انسان و سوار بر اسب)

سنگ نگاره های تیمره، جشنواره ۴۰ هزار ساله

سخن اول این که جشنواره سنگ نگاره های ایران، در سال های اخیر با تهدید رو به رو هست. موضوعی که سبب شد تا زنجیره انسانی نمادینی برای حمایت از سنگ نگاره های تیمره ایجاد شود. اما گویا روند تخریب که بخاطر فعالیت های معدنی و صنعتی انجام می شد، مدتی هست که متوقف شده است.

به گفته مدیر پژوهش و باستان شناسی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی، با فعالیت معدن کاران در دره قرقاب معروف به تیمره واقع درشهرستان خمین، منظر اولیه سنگ نگاره ها و بسیاری از نقوش حک شده بر دیواره دره ها و کوه های منطقه مخدوش و تخریب شده است. اسماعیل شراهی گفت: با فعالیت پنج معدن سنگ تراورتن، سنگ لاشه، سنگ مرمریت و سنگ گرانیت؛ ۲۰۰ سنگ نگاره و کتیبه با نقش های اصیل و بدیع در منطقه تیمره خمین بطور کلی ویران و نابود شده است.

(سنگ نگاره های تیمره و شکار حیوانان توسط انسان دوران نو سنگی)

خمین و گلپایگان برای ایران دوستان و طبیعت گردان، نام های آشنایی است. خمین و محلات و دلیجان و نراق و این حول و حوش، تاریخی عظیم و پر افتخار و ظرفیت های گردشگری و طبیعی و باستانی بسیاری دارند. حتی کسانی که علاقه ای به گردشگری ندارند، در مورد کباب و لبنیات گلپایگان و عرقیجات و عسل خمین بسیار شنیده و شاید لذت استفاده از آن ها را تجربه کرده باشند. حتما توصیه می کنیم که در تابستان داغ ۹۵، گشت و گذار در خمین و گلپایگان و محلات و قمصر را از دست ندهید؛ فرصت گردشگری که هم فال هست و هم تماشا. علاوه بر اینکه می توانید از فرصت های طبیعت گردی و گردشگری روستایی و باستانی آن ها استفاده کنید، می توانید سوغات خوشمزه ای را از این مناطق پر ظرفیت ایران، به ارمغان ببرید.

(سنگ نگاره های تیمره و شکار حیوانات)

در منطقه ای بین خمین و گلپایگان، تاریخی قرار گرفته که اسرار آن به بیش از ۴۰ هزار سال قبل باز می گردد. سنگ نگاره های تیمره، یکی از شگفتی های گردشگری در کشورمان محسوب می شود که سالانه هزاران نفر را که عاشق طبیعت گردی و تاریخ این مرز و بوم هستند به تیمره می کشاند؛ برای دیدن سنگ نوشته هایی که در دوران خیلی دور در قرن بیست و یکم برای ما تجلی می کند؛ سنگ نگاره هایی که بشر ۴۰ هزار سال پیش برای ارتباط با دیگران و شاید صحبت کردن با نسل پس از خود، بر روی سنگ های سترگ، هک کرد تا امروزه، یکی از افتخارهای تمدن بزرگ ایران و ظرفیت های گردشگری ایران زمین باشد.

(تصویر یکی از گردشگرانی که مشغول به عکس برداری از یکی از هزاران سنگ نگاره تیمره است)

سنگ نگاره های تیمره را یکی از کهن ترین آثار به جا مانده از روزگار چند ده هزار سال پیش بشر می دانند که خوشبختانه در سرزمین ایران در دسترس همگان است. خیلی ها گمان می کنند که کهن ترین منطقه در ایران را باید در تخت جمشید چند هزار سال پیش جست و جو کرد یا به موزه هنرهای باستان رفت و تاریخ ۸ هزار سال پیش را دید. در حالی که تیمره، موزه بدون سقف ایران، خود گواهی تاریخ است. گواهی از نوشته های بشر در ۴۰ هزار سال پیش بر روی سنگ های بزرگ که بی شماری آن ها، نشان دهنده پیشینیه تمدن در این منطقه دارد.

این سنگ نگاره های دورانی را بر ما هواید می کند که ابزار بشر، نه موشک بوده و نه قلم و نه چکش و نه هیج چیز دیگر. تنها ابزار بشر، استفاده از سنگ علیه سنگ بوده است و بس. تراشیدن سنگ با سنگ سبب شد تا انسان یاد بگیرد که می تواند با سنگ های نوک تیز، اشکالی را روی سنگ ها ایجاد کند و با این اشگال، بعدها روند شکل گیری خط و خطوط و زبان های مختلف فراهم شود.

از سنگ نگاره های کشف شده در تیمره می توان به این موضوع پی برد که انسان توانسته حیوانات اهلی را برای کارهای مختلف به کار گیرد و از آن ها استفاده کند. البته از سنگ نگاره ها، فقط در تیمره نداریم و در جای جای ایران پهناور، شاهد سنگ نگاره های جذاب هستیم. مانند بیرجند، خراسان، یزد و سیستان و بلوچستان و حتی اصفهان و لرستان و اراک و همدان. اما جشنواره سنگ نگاره های ایران که چشمان بسیاری را در داخل و خارج از کشور به سمت خود معطوف کرده است، سنگ نگاره های تیمره است که بیش از ۲۱ هزار قطعه را شامل شده است. تیمره را بهشت سنگ نگاره های ایران می دانند و تاریخ خط، زبان و نماد ها و آیین ها و حتی محیط اقلیمی را از منظر سنگ نگاره ها می توان مورد بررسی و مطالعه قرار داد.

بررسی برخی از سنگ نگاره های تیمره، خود نشان دهنده مسائل جذابی هست. مثلا در یکی از این سنگ نگاره ها، مردی را می بینیم که دست فرزندخود را گرفته و شکار یک مار را به او آموزش می دهد.

یا مثلا، مردان اسب سوار، شکار قوچ رفته اند. در سنگ‌نگاره‌های جدید، نشانه‌هایی از زبان های باستانی که بر پایه نمادنگاری و ایده نگاری است، دیده می‌شود.

گفته شده است که  برخی از حروف نگاری هایی که تاکنون کارشناسان معنی آنها را در نیافته‌اند، در آثار به‌دست‌آمده مشاهده شده‌است.  سنگ‌نگاره‌ها از لحاظ قدمت و تنوع نقوش در دوره‌های تاریخی ایران براستی بی‌نظیر است و سیر تکاملی خط مانند خط سطری، هندسی، پهلوی، عربی، فارسی و عبری در این سنگ‌نگاره‌ها وجود دارد.

(تصویری از سنگ نگاره بزرگ و شلوغ در تیمره که انسان را در حال رام کردن حیوانات و شکار آن ها نشان می دهد)

استاد دکتر مرتضی فرهادی در کتاب موزه هایی در باد تعداد سنگ نگاره های موجود در تنگ غرقاب قیدو و همچنین سرشاخه های رودخانه خمین و گلپایگان را بالغ بر ۲۵ تا ۳۰هزار عدد برآورد کرده است که عمده این نگاره ها مربوط به جانوران به ویژه بز کوهی و شکار آنان توسط انسان است و ابزار اصلی شکار انسان نیز، تیر و کمان و نیزه بوده است. با بررسی های صورت گرفته، تصاویر پستاندارانی همانند بزکوهی، قوچ، پلنگ، گرگ، گوزن، شیر، گراز، آهو، گورخر، شتر و پرندگانی همانند کبک، بوقلمون، هدهد و درنا، بیشترین نگاره ها این منطقه را تشکیل می دهد. شکار با چماق، کمند، چنگک، تصاویر شکارچیان سوار بر اسب، رقص های جادویی، زنان باردار و زایش آدمی، نبردهای پهلوانی و جنگ های تن به تن از دیگر تصاویر قابل توجه است.

(تصویری از سنگ نگاره های تیمره)

گفته شده که نقش هایی که از انسان بال دار در سنگ نگاره های متعددی در  تیمره مشاهده می کنیم، نشان دهنده علاقه و آرزوی انسان برای پرواز بوده است. علاقه ای که در دوران ما، به وقوع پیوست و مشخص نیست، آرزوی انسان امروزی، چه روزی به وقوع بپیوندد! از دیگر ویژگی های شگفت انگیز این منطقه شباهت این نقش ها با نقش های باستانی قاره های دیگر است زیرا نقش های متعددی که در هزاران سال پیش حکاکی شده اند در قاره هایی ایجاد شده که عمر کشف بعضی از آنها از ۵۰۰ سال فراتر نمی رود و آنقدر این نقوش شبیه یکدیگرند که گویی کار یک هنرمند واحد است.

راز های تیمره

تیمره راز های فراوانی در خود جای داده است که شناخت آن، پاسخ به پرسش های بی شمار ما درباره تاریخ و پیشینیان است. آن ها با این نقش ها و سنگ نگاره هایی که بر سنگ های سترگ نصب کرده اند، با ما صحبت می کنند. یکی از این نقش ها، انسان بالدار نقش اسرارآمیز دیگری است که در سنگ نگاره های کهن جهان پیدا شده است.

این نقش در تیمره به شکل انسانی با دست های گشوده و بسیار بزرگ و بال مانند پیدا شده است. این نقش احتمالا نمادی انتزاعی و سمبلیک است و نه نشان دهنده انسان پرنده. اما جالب اینجاست که چگونه برخی نقش های سنگ نگاره ای درست شبیه هم در قاره های مختلف جهان تصویر شده اند.

مشابه نقش انسان بالدار در تیمره نقش معروفی در پارک ملی یلواستون (Yellow stone National Park) ایالات متحده است که از بومیان سرخ پوست حدود ۱۰ هزار سال پیش به جا مانده است.

(تصویر  سنگ نگاره های قدیمی ترین پارک کلی جهان در یلو استون آمریکا)

یک سوال مهم

 امکان ارتباط و تبادل افکار میان اقوام بدوی دوران نو سنگی در فلات ایران و آمریکا وجود نداشته، پس چه گونه است که در سوی دیگر دنیا آن ها نیز نقش مشابهی را به تصویر کشیده اند؟

این تنها نمونه از این شباهت ها نیست. شکل هندسی و نمادهای دیگری نیز در سنگ نگاره های کاملا دور از هم تکرار شده اند. از آمریکا تا اروپا و آفریقا در نقاشی های غارها و در سنگ نگاره ها نقش دستی با پنجه پیدا شده است که اغلب به تعداد کنار هم نقش شده اند. این نقش در تیمره هم وجود دارد.

(تصویر سنگ نگاره هایی که در نامیبیا در آفریقا کشف شده است و تصویر زرافه و شیر را مشاهده می کنیم)

آیا این نمادی کهن از پیمان بستن است؟ بعضی محققان معتقدند این نمادهای یکسان در ذهن انسان پیش از تاریخ به همسانی ژنتیکی ذهن انسان و واکنش های آن به محیط اطراف بر می گردد و به تجارب و خاطراتی از نسل های قبل که در ضمیر ناخود آگاه انسان باقی می ماند. نقش هایی شبیه به انسان بالدار یا انسان های دیو پیکر و عظیم با شاخک هایی بر سر که در تیمره نیز وجود دارند، گاهی نشانه ملاقات هوشمندان فرا زمینی با انسان دانسته شده اند.

(آثاری که از بشر در دوران نو سنگی به دست آمده است)

اما متخصصان این رشته باور عمومی را نمی پذیرند. وقتی نقش ها را در قالب تصاویری انتزاعی و سمبلیک بدانیم شاید به جای تصور موجودات فضایی مفاهیمی اسطوره ای و نمادین از زندگی انسان دوران نو سنگی بیابیم.

بزرگ ترین جشنواره طبیعی روی سنگ ها را می توان در تیمره مشاهده کرد. تاریخی به قدمت ۴۰ هزار سال پیش که بزرگ ترین جشنواره نقاشی تاریخ بشریت را تشکیل می دهد. بسیاری از ایرانیان همان طور که هنوز بسیاری از موزه های کشور با آثاری تاریخی و فوق العاده (از موزه جواهرات ملی تا موزه ایران باستان یا موزه هنر های معاصر) را ندیده اند و از سوباتان و حیران و ماسوله چیز زیادی نمی دانند، از تیمره و گلپایگان هم بی اطلاع هستند.

به نظر می رسد، علاوه بر ارتقای فرهنگ عمومی برای حفظ میراث طبیعی و باستانی ایران زمین، می بایست ظرفیت های گردشگری کشور همواره در داخل و خارج از کشور تبلیغ و تشویق شود. به نظر می رسد برای شناساندن تمدن و فرهنگ و قدمت ایران به جهان، نگارخانه ای به وسعت یک شهر را که شهرداری تهران در خرداد ماه امسال در پایتخت راه اندخت، باید به پایتخت های مهم اروپا و آسیا و آمریکای شمالی هم برد تا دنیا روی بیلبورد بزرگ راه ها، تاریخ و تمدن شگرف ایران از تیمره تا تخت جمشید و از سوباتان تا نراق و کاشان و یزد را مشاهده کند.

راه اندازی پرتال های رسمی گردشگری ایران به چند زبان که بتوان درباره عناصر مهم گردشگری طبیعی، روستایی و باستانی ایران به کسب اطلاعات دقیق و تخصصی چند زبانه روی آورد، یکی از ابتدایی ترین درخواست ها در عصر گردشگری مجازی به شمار می رود.

این که درباره بزرگ ترین جشنواره نقاشی بشر که روی سنگ در ایران ایجاد شده است، فایل ویدئوی چند زبانه قوی در دسترس نیست، یک ضعف محسوب می شود. گردشگری خمین و گلپایگان را با تیمره می توان رونق داد و جهانی کرد. باید گردشگری مجازی را جدی گرفت و تیمره را در دنیا گردشگری مجازی به خوبی معرفی کرد.