ظرف های سفالی، یکی از قدیمی‌ترین ساخته‌های آدمی است. انسان‌های اولیه از آن زمان که به فکر ذخیرهٔ آب و غذا افتادند و به خاصیت چسبندگی و شکل گیری گل رس پی بردند ظرفهای سفالی را به شکل های گوناگون ساختند. با گذشت زمان و گسترش زندگی، سفال گری هم تکامل یافت. انسان‌های آفریننده با دستهای شان بر ظرفهای گلی نقش و نگارهایی کشیدند و آنها را با رنگ های گوناگون آراستند. هم اینک در نقاطی از ایران از جمله در: مند گناباد، لالجین همدان، میبد یزد، شهرضای اصفهان، زنوز آذربایجان، کلپورگان سیستان و بلوچستان، جویبار مازندران و سیاهکل گیلان ظروف سفالین تهیه می‌شود. تولید وسایل و محصولات سفال و سرامیک در هر یک از نقاط نامبرده با اختلافی اندک در نوع مواد اولیه، رنگ و طرح تهیه می‌شود و به همین دلیل محصولات هر ناحیه به خوبی قابل تشخیص از فراورده‌های سایر نقاط است.
(کارگاه های سفال گری و شیوه چیدمان سفال ها در کارگاهی در لالجین استان همدان)
در ایران قدمت سفالینه‌ها به بیش از ۱۰٬۰۰۰ سال می‌رسد. قدیمی ترین چرخ سفال گری و کوره پخت سفال در جهان در شوش یافت شده است. همچنین قدیمی‌ترین ظروف سفالی منقوش مربوط به ایران است. برای دیدن بخشی از ظرفیت های صنایع دستی ایران زمین، بایستی به موزه آبگینه تهران بروید که ده ها نمونه از سفال های باستانی کشور در آن جا در معرض دید علاقمندان قرار گرفته است.
لالجین کجاست؟
لالجین، پایتخت سفال ایران، برای ما ایرانی ها، همان اندازه ناشناخته است، که شهر سوخته (بهشت باستان شناسان جهان) زابل، سوباتان (بهشت اردیبهشت ایران) تالش و مازیچال مازندران و تخت سلیمان غریب است! شغل بیشتر مردم این شهر سفالگری و بعد از آن کشاورزی است. لالجین اکنون یکی از مقصد های گردشگری به خصوص در ایام نوروز در استان تاریخی همدان است. قرار است در ۲۸ مرداد، جشن انتخاب لالجین به عنوان شهر جهانی سفال برگزار شود.
این شهر به عنوان مرکز سفال ایران معرفی شده و رتبه اول صادرات سفال را در کشور به خود اختصاص داده است. وقتی وارد شهر می شوید، میدان بزرگی وجود دارد که در ان، مردی سفال گر که نماد مردمان سفال گر این خطه به نظر می رسد، بر روی سنگی ایستاده و سفالی در دست دارد. چند سفال آبی رنگ زیبا که یکی کوزه بزرگ دهانه تنگ است، در کنار این مجسمه خود نمایی می کند که منظره جالبی برای تازه واردان به شهر برای عکاسی خلق می کند.
هنر سفالگری نسل به نسل به مردم شهر لالجین رسیده و سفالگری، هنر آبا و اجدادی مردم این شهر است و برخلاف سفال‌های چینی که اکنون در بازار ایران فراوان شده‌اند، سفال های تولیدی این منطقه از کیفیت و اصالت بسیاری برخوردارند و هنوز هم مردم لالجین برای ساخت سفال از چرخ های دستی استفاده می کنند.
(نسل جوان لالجینی ها هم چنان یادگار و میراث پدرانشان را دنبال می کنند تا صنایع دستی لالجین، جهانی شود)
لالِجینْ (لاله‌جینْ) یکی از شهرهای شمالی استان همدان است که در بخش لالجین شهرستان بهار واقع شده‌است. برپایهٔ سرشماری سال ۱۳۸۵ خورشیدی، لالجین جمعیتی بالغ بر ۱۴٬۷۲۴ نفر را در خود جای داده و به عنوان دومین شهر شهرستان بهار شناخته می‌شود. لالجین در ادبیات گفتاری مردم استان همدان اغلب به‌صورت «لَلین» و «لالون» تلفظ می‌شود . لالجین در ۵ کیلومتری بهار و ۱۵کیلومتری همدان قرار گرفته است.
هنر صنایع دستی و سفال گری مردمان این خطه، سابقه ای چند هزار ساله دارد و حتی گفته شده که چنگیز خان مغول را در حیرت هنر سفال گری لالجینی ها قرار داد و دستور دارد که از هنرمندان لالجینی، هنر سفال گری آموخته شود.
(هنر مینا کاری لالجینی ها هم شهره خاص و عام است)
اواسط سال گذشته بود که معاون صنایع دستی میراث فرهنگی همدان از پیشنهاد لالجین به عنوان شهر خلاق برای ثبت در میراث جهانی یونسکو خبر داد.
لالجینی ها، مواد ساخت سفال را خودشان تهیه می کنند . شهر کوچک لالجین با ۱۵ هزار نفر جمعیت و داشتن ۸۵۰ کارگاه سفالگری و ۲۵۰ فروشگاه عرضه محصولات سفال، بیش از ۲۰ درصد صادرات استان همدان را به خود اختصاص داده است.
(کاسه های سفالی در یکی از خانه های لالجینی ها که با تولیدانبوه، آماده عرضه به بازار مرکزی شهر است)
(حمل کوزه های گلی کوچک که با تولید انبوه بر روی سینی های مخصوصی در بیرون کارگاه سفال گری قرار داده شده تا بسته بندی شود)
البته سیستم بسته بندی خوبی برای حفاظت و برند سازی سفال لالجینی ها در دسترس نیست و به نظر می رسد، برای توسعه و تجاری سازی حرفه ای صنایع دستی تاریخی و خوش ذوق لالجینی ها، فعالان صنایع دستی و میراث فرهنگی کشور باید به میدان بیایند.
(نحوه بسته بندی ساده سفال ها در یکی از کارگاه های سفال گری در شهر لالجین همدان)
(تصویری از انواع مختلف سفال های رنگین لالجین ها)
آن چه سفال لالجین را تهدید می کند . .
مدتی است که استاندارد گرایی در تولیدات لالجینی های خوش ذوق و عاشق صنایع دستی را در کانون توجه مسئولان قرار داده است.
به دلیل کاهش هزینه‌ها در ترکیبات رنگ سفال همیشه از سرب استفاده می‌شود، اما با گران شدن سوخت‌هایی مانند نفت و گاز که در کوره‌ها استفاده می‌شود به کار بردن سرب در رنگ سفال لعاب‌دار افزایش یافته است. یک کارشناس فرهنگی در این باره می‌گوید: برای پخت یک سفال معمولی در کوره‌ها حدود ۱۰۰۰ تا ۱۳۰۰ درجه حرارت لازم است اما بیشتر سفالگران به دلیل گرانی سوخت حرارت کمتری در حدود ۷۰۰ تا ۸۰۰ درجه وارد می‌کنند که باعث می‌شود سمومی که در رنگ‌ها وجود دارند از بین نروند.
علاوه بر این خود سرب یک ماده سمی است و اگر در ترکیب رنگ بیش از حد استفاده شود برای سلامتی مصرف‌کننده بسیار خطرناک است. پس باید بدانیم کاهش هزینه‌های تولید ظروف لعاب‌دار به قیمت به خطر افتادن سلامتی افراد تمام می‌شود.
یکی از دلایل صادر نشدن سفال لالجین به اروپا همین مسئله سمی بودن است. اتحادیه اروپا به دلیل سمی بودن ظروف لعاب‌دار لالجین از وارد کردن آن خودداری می‌کند.
چند نکته مهم درباره لالجین
۱-مشکل برداشت بی‌رویه از خاک لالجین، موضوع زیست محیطی است که باید به آن توجه شود. با برداشت بی‌رویه از خاک لالجین عملا این خاک باارزش به زباله و پسماند تبدیل می‌شود. در حالی که از همین پسماندهای سفال می‌توان ماده‌ای به نام «شاموت» تولید کرد که در فرآورده‌های صنایع نسوز کاربرد زیادی دارد.
۲-لالجین به عنوان پایتخت سفال جهان، می تواند یکی از مقصد های گردشگری بی نظیر داخلی و خارجی باشد. برای لالجین می بایست برند سازی حرفه ای صورت گرفته و برای تاثیرگذار محصولاتش در بازار های جهانی،تجاری سازی تخصصی در دستور کار کارآفرینان قرار بگیرد.
۳-لالجین می بایست سایت رسمی گردشگری و پرتال رسمی اطلاع رسانی چند زبانه و چند رسانه ای در فضای مجازی داشته باشد تا دنیا با زبان های مختلف، گوشه هایی از هنر تاریخی و باستانی مردمان این خطه از ایران سرافراز را بهتر درک کنند.
بدون نظر