گزارش روزیاتو از خانه تاریخی اختر چرخ ادب ایران زمین، پروین اعتصامی

به خانه پروین اعتصامی خوش آمدید

روزیاتو هم چون روال هفته های قبل، تلاش می کند تا در پاییز ۹۵، هموطنان عزیز را با مقصد های جالب گردشگری در تهران و مراکز استان ها آشنا کند تا علاوه بر موزه گردی ها و گالری گردی های پاییزی، گردشگری روستایی و تاریخی در کشورمان نیز هم چون پاساژ نوردی ها و آنتالیا گردی های این روزگار، رونق بیش تری بگیرد.

ما قبلا درباره تبریز، شهر اولین های ایران صحبت کردیم. تبریز، یکی از مقصد های فوق العاده جذاب و زیبای ایران چهار فصل بوده که عاشقان بسیاری در داخل و خارج از کشور دارد. تبریز و یزد، دو شهر فوق العاده و تاریخی ایران هستند. در سال ۲۰۱۸، تبریز به عنوان پایتخت هنری کشورهای جهان اسلامی انتخاب شده است و این انتخاب، مسئولیت تبریزی ها برای ارتقای صنعت گردشگری و فراهم کردن زیر ساخت های پذیرایی از مهمانان این دیار را در دو سال آینده افزایش می دهد.

چرا تبریز؟

تبریز به واسطه این که نخستین های ایران، از چاپ خانه و کودکستان تا سینما و کافی شاپ و رستوران، برای اولین بار در این دیار عرضه شد و به شهر های دیگر کشور سرایت کرد،‌ از اهمیت فوق العاده ای در تاریخ معاصر برخوردار است. هم چنین، تبریز، پایتخت مشروطه ملت ایران است و قیام مردم تبریز علیه حکومت پهلوی، سرمنشا بسیاری از رویدادهایی شد که به انقلاب اسلامی بهمن ۵۷ خورشیدی منتهی شد.

تبریز، فقط جای سیاسی نیست. تبریز جاییست که سوغاتش، آوازه خاص و عام و یک برند جهانیست. سوغات تبریز را می توان در بسیاری از کشور های دنیا به عنوان با کیفیت ترین و خوشمزه ترین سوغات ایران در مغازه های معتبر مشاهده کرد. در تبریز، محله مقصودیه، شانزلیزه ایران است. جایی که قدیمی ترین خانه های ایران در آن جا قرار دارد و به همین خاطر، تبریز را پایتخت خانه های قدیمی ایران می دانند.

در گفتارهای آینده درباره این محله تاریخی و نوستالژیک، بیش تر خواهیم گفت.

علاوه بر تبریز که صفت خاصی را در عرصه گردشگری یدک می کشد، یزد نیز وضعیت مشابهی  دارد. باستانی ترین شهر تاریخ که در ایران قرار دارد، شهر “ترین” ها نامیده می شود. بلند ترین، منحصر به فرد ترین، درختان و بادگیر ها و آب انبار ها و خیلی چیزهای دیگر را می توان در دیار قنات و قنوت و قناعت مشاهده نمود و لذت برد.

بنابراین اگر در نیمه دوم سال ۹۵،‌ قصد گردشگری در ایران زیبا را دارید، اگر به تبریز و یزد سفر نکرده اید، دیار ترین ها و سرزمین اولین های ایران را فراموش نکنید.

صحبت از تبریز شد. در تبریز، نام ها و مکان ها، یادآور تاریخ هستند. یادآور بخشی از تاریخ معاصر پر فراز و نشیب کشوری که میراث دار تاریخ و فرهنگ و ادب کهنی چند هزار ساله بوده و دیار آذربایجان، همواره از جمله قلمرو های تاثیر گذار در فرهنگ، سیاست، هنر و معماری و ادب این مرز و بوم به شمار می آمده است.

تبریز، هم دیار خانه های قدیمی است، هم یکی از پایتخت های معماری و شکوه هنر ایرانی اسلامی که الهام بخشی معماری اصفهان و دیگر نقاط کشور نیز به شمار می رود. معماری در تبریز، شما را با دنیایی از ظرافت ها و زیبایی ها آشنا می کند که شاید نمونه اش را در هیچ جای این مرز و بوم نتوانید مشاهده کنید.

اگر درباره الهام بخشی معماری و هنر تبریز به دنبال منبعی هستید، نوشته های مرحوم استاد پیر نیا را به خواننده گان فرهنگ دوست روزیاتو توصیه می کنیم که مورد مطالعه و بررسی قرار دهند. حتما پیش از سفر به شهر اولین های ایران، کتاب هایی درباره تاریخ و فرهنگ و هنر تبریز را مطالعه کنید که فرصت بهتری برای آشنایی قوی تری از هنر و فرهنگ این مرز و بوم پیدا خواهید کرد.

درباره تبریز، سلسله مقالاتی درباره خانه های این دیار ارائه کرده ایم که بد نیست مشاهده کنید. یکی از خانه های قدیمی و معروف تبریز که با استقبال گردشگران داخلی و خارجی نیز مواجه شده است، خانه اختر چرخ ادب، مرحوم پروین اعتصامی است.

اختر چرخ ادب که بود؟

پیش از صحبت درباره ظرافت های خانه پروین اعتصامی، سخن را با معرفی این چهره ادبی سرشناس تاریخ ادبیات معاصر کشورمان آغاز می کنیم. درباره پروین، در دوران مدرسه، گفتار های نغز و شیرین بسیاری خواندیم اما دیوان او، هم چون دیوار سایر شاعران معاصر کشور، خیلی مورد توجه نسل جوان قرار نگرفته است که امیدواریم فرهنگ دوستان از اشعار این چهره فرهیخته کشور در شبکه های اجتماعی بیش تر استفاده کنند.

تبریز، دیار فرهنگ دوستان و نام آوران ادبیات و فرهنگ و سیاست ایران زمین است. یکی از آن ها، فردی به نام درخشنده اعتصامی است که در ۲۵ اسفند ۱۲۸۵ چشم به جهان گشود و متاسفانه عمرش کوتاه بود و ۳۵ سال بعد، در ۱۵ فروردین ۱۳۲۰، چشم از جهان فرو بست.

پروین از جمله شهروندان ایران بود که عمر کوتاهش، ثمرات فروانی داشت و برخی او را معروف ترین شاعره معاصر ایران می دانند. وی فرزند یوسف اعتصامی آشتیبانی و اختر شوری بخشایشی بود. وی از کودکی،‌ زبان های فارسی و انگلیسی و عربی را نزد والدینش فرا گرفت و جالب است که بدانید، به واسطه شهرت پدرش، توانست در محضر اساتیدی هم چون دهخدا و ملک الشعرای بهار، اصول سرودن و تصنیف را بیاموزد.

پدر پروین، خود شاعر و از ادیبان روزگار بود و کارهای ترجمه بسیاری انجام داد. فعالیت های ادبی پدر پروین تاثیر زیادی بر ورود او به دنیای شعر و شاعری داشت و به همین خاطر، پروین بر خلاف هم سن های خودش، وارد دنیای حرفه ای شعر و شاعری شد.

از پروین در ایران بیش تر در ۲۵ اسفند که در تقویم رسمی کشور، روز بزرگداشت پروین اعتصامی است. سخن به میان می آید. تنها اثر چاپ شده از پروین،‌ دیوان شعر اوست که شامل ۶۰۶ شعر در قالب مثنوی، قطعه و قصیده است.

یکی از دلایل شهرت پروین، به کار بردن سبک شعره مناظره در سروده هایش است و پیش از انتشار دیوان او، بخش هایی از اشعارش در مجله بهار و منتخبات آثار هشترودی و امثال الحکم علامه دهخدا منتشر می شد.

پروین، استاد اشعار مناظره ای است و مضامین و معانی اشعارش، به مقولاتی از جمله دلبستگی به پدر، استعداد و شوق فراوان در اموختن دانش، روحیه ظلم ستیزی و مخالفت با ستم و ستمگران دلالت دارد. در دیوان پروین اعتصامی، بیش از ۷۰ نوع شعر در قالب مناظره دیده می شود که پروین با مهارت تمام، از نبوغ خود بهره می گیرد و از زبان اشیا وحیوانات و گیاهان، مناظره هایی برای ارائه مفاهیم نغز و بدیع و اموزنده استفاده می کند.

پروین را استاد شخصیت پردازی و تخیل و تمثیل در ادبیات معاصر می دانند.

این که خاک سیهش بالین است          اختر چرخ ادب پروین است
گرچه جز تلخی از ایام ندید                  هرچه خواهی سخنش شیرین است
صاحب آنهمه گفتار امروز                     سائل فاتحه و یاسین است
دوستان به که ز وی یاد کنید                دل بی دوست دلی غمگین است
خاک در دیده بسی جان فرساست        سنگ برسینه، بسی سنگین است
بینید این بستر و عبرت گیرد                هرکه را چشم حقیقت بین است
هر که باشی و ز هرجا برسی                 آخرین منزل هستی این است
آدمی هرچه توانگر باشد                      چو بدین نقطه رسد مسکین است
اندر آنجا که قضا حمله کند                  چاره تسلیم و ادب تمکین است

محمدعلی مجاهدی شعرهای پروین را شعرهایی عفیف می‌داند و بیان می‌کند: شعر پروین شعر عروسکی و ویترینی نیست؛ بلکه چه به لحاظ ساختاری و چه به لحاظ لفظی فاخر و متین است. هنر پروین در این است که هم متانت لفظ را رعایت کرده و هم فخامت معنا را، و همین ویژگی شعرهای او را در زمره ماندگارترین آثار شعر فارسی قرار داده است. پروین در غزل و مثنوی و قطعه از سبک عراقی و در چکامه‌سرایی از سبک خراسانی پیروی می‌کند.

گشتی در خانه اختر چرخ ادب

در تبریز، محفل اولین های ایران و دیار خانه های قدیمی ایران زمین، خانه اختر چرخ ادب، متولد تبریز و افتخار ادب اذربایجانی ها، یکی از خانه های تاریخی است که نه در محله معروف مقصودیه، بلکه در خیابان عباسی واقع شده است. اگر به تبریز رفتید، خیابان عباسی، جنب مسجد میرآقا و کوی ساوجلاغی را فراموش نکنید. در ان جا، بخشی از فرهنگ و ادب ایران را می توان جست و جو کرد.

خانه پروین اعتصامی در سال ۱۳۸۵ به عنوان یکی از آثار ملی کشور ثبت شد و امروزه،‌یکی از مقصد های گردشگری این دیار به شمار می رود. وقتی به سمت کوچه بروید، تابلوی بزرگی از دور، گویی شما را به نظاره نشسته است. تابلویی که رویش نوشته شده است: خانه پروین اعتصامی (۱۲۸۵-۱۳۲۰).

این جا مکانیست که پروین، زمان کودکی خود را در آن جا سپری کرد و قدمتش به اوایل دوره پهلوی اول باز می گردد. خانه دو طبقه ای که در محله ششگلان تبریز قرار دارد و حیاطی بزرگ و باغچه های با صفایش، روزگاری، روزگاران پروین ادب ایران بود.

ساختمان، معماری آجری دارد و مجسمه ای از پروین اعتصامی، در ابتدای پله ها، مخاطبان را به انتظار می کشد. گویی به آن ها می گوید که داخل شوید تا با هم از پله ها بالا رفته و به داخل ساختمان برویم.

این خانه از دو طبقه و یک زیر زمین تشکیل شده است. بسیاری از خانه های قدیمی تبریزی ها، دارای زیر زمین بوده که در واقع برای شب نشینی های تابستانی از آن استفاده می شد و معمولا هم از حوضی بزرگ هشت ضلعی، آبی در آن جا جریان داشته است.

در طبقه نخست خانه،‌ دو اتاق و یک سالن با دو وردی شرقی و غربی ، منظر خلوت و دلنشینی را تشکیل می دهد. در طبقه بالا، سه اتاق که یکی از آن ها به آب انبار قدیمی راه دارد مشاهده می شود و یک تنور پخت نان که اتفاقا در جریان مرمت خانه در چند سال اخیر از دل خاک بیرون آمده است.

همان طور که در دیگر خانه های قدیمی با معماری زیبای و خاص تبریزی مشاهده می کنیم، زیر زمین خانه پروین اعتصامی دارای خوض خانه بوده سقفش کلیل آذری است و پنچ اتاق گهواره ای در ان قرار دارد.

خانه دارای حیاط وسیع و دلبازی در مساحتی به وسعت ۹۰۰ متر است که شاید همین فضای دلگشا و رمانتیک باشد که طبع شعر و ذوق هنری اختر چرخ ادب را به سر ذوق آورده است. این خانه یک هزار و سیصد متری، چند سالی است که محل عرضه و فروش آثار صنایع دستی و ادبی استان آذربایجان شرقی شده و مخاطبان زیادی را به خود تجربه کرده است.

در بخش جنوبی حیاط، مجسمه ای سفید رنگ از پروین اعتصامی دیده می شود که در میان فضای سبز حیاط، دلربایی می کند.

آن چه بیش از همه در خانه دلگشا و نوستالژیک پروین اعتصامی، نظر ها را به خود جلب می کند، اجر کاری زیبا و شیک و ساده بنا است که امروزه در خانه های مدرن عصر مدرن، جایگاهی ندارند. پنجره های چوبی خانه نیز، یادآور ارسی ها و پنجره های چوبی در خانه های قدیمی و تاریخی محله مقصودیه تبریز است که بازدید از ان را نیز به مخاطبان این خانه توصیه می کنیم.

در دیوار سمت راست خانه، تصاویری از بزرگان ادب و فرهنگ تبریز نیز به چشم می خورد که در تصویر زیر، عکسی از بازار تبریز، مسقف ترین بازار ایران و یکی از آثار ملی کشور به چشم می خورد.

در داخل خانه، بر دیوار ها، اشعار و تصاویر از اختر چرخ ادب مشاهده می کنیم که نمونه اش را در قطعه شعری که به دست خط پروین برای سنگ مزارش انتخاب شده است، می بینیم.

در بخشی از دیوار خانه، متن نامه های قدیمی هم به چشم می خورد که نمونه اش را در زیر مشاهده می کنید. نامه فرمانداری قم درباره دفن پروین اعتصامی در سال ۱۳۲۰.

در این خانه آثار زیبایی در داخل کمد هایی شیشه ای قرار گرفته که درتصویر زیر مشاهده می کنید.

در یکی از دیوار های طبقه نخست خانه،‌ قطعه شعری به دست خط مرحوم پروین اعتصامی برخورد می کنیم که برای از دست دادن پدر سرود.

مشاهده حیاط دلگشای خانه کودکی پروین از داخل طبقه نخست خانه نیز دیدنی است که در تصویر پایین مشاهده می کنید.

ورودی زیر زمین خانه پروین نیز دارای چنین وضعی است که یادآور زیر زمین همه خانه های قدیمی تبریز است.

خانه پروین تا کنون با بازدید مقامات و گردشگران بسیاری همراه شده است که برای همه بازدید کننده گان، مجسمه پروین در ورودی پله های خانه،‌جالب توجه به نظر می رسد.

معماری داخلی خانه پروین اعتصامی نیز هم چون نمای بیرونی، جالب توجه بوده که البته در سال های اخیر بار ها مورد مرمت قرار گرفته است.

تصویر زیر، نشان می دهد که در خانه پروین، موسیقی سنتی ایرانی هم رواج داشته است.

تصویر زیر مرمت خانه پروین اعتصامی را نشان می دهد.

چند توصیه

۱- همان طور که همواره در سرویس گردشگری روزیاتو تاکید می کنید و این جا هم تکرار می شود، خانه پروین اعتصامی و کلیه آثار ملی ایران، اثر ملی بود و حفاظت و صیانت از آن، وظیفه آحاد مردم است. اگر به خانه پروین رفتید، از دست زدن به آثار و دیوار ها خودداری کنید.

۲- از مسئولان گردشگری تبریز انتظار می رود برای افزایش میزان بازدید از این خانه فرهنگی و تاریخی، پرتال اینترنتی چند زبانه برای ان راه اندازی کنند.

۳- اطلاع رسانی برنامه های این خانه در شبکه های اجتماعی تصویری و ویدئویی داخلی خالی از لطف نیست.

۴- خانه پروین اعتصامی و خانه شهریار در تبریز و دیگر خانه های قدیمی تبریز، یکی از برترین مقصد های گردشگری در ایران هستند. معرفی بهینه آن ها به گردشگران داخلی و خارجی در قالب اطلاع رسانی مجازی توصیه می شود.

۵- خانه پروین اعتصامی بنا به گفته گردشگران، کتیبه ها و بروشور هایی برای اطلاع رسانی چند زبانه در اختیار ندارد. امیدواریم چین ظرفیت های اطلاع رسانی با توجه به این که تبریز یک شهر گردشگری بین المللی ایران است، مورد توجه مسئولان موزه قرار بگیرد

۶- تبریز ۲۰۱۸، یکی از به یاد ماندنی ترین سال ها برای دیار مشروطه و اولین های ایران خواهد بود. در ستاد تبریز ۲۰۱۸، می بایست برای افزایش سطح گردشگر و استفاده از ظرفیت خانه های قدیمی تبریز از جمله خانه پروین اعتصامی، کارهای گسترده ای در دستور کار فعالان و مقامات قرار بگیرد.

[ منابع: خبرگزاری فارس، خبرگزاری مهر، خبرگزاری ایسنا ]