تراژدی تور های لحظه آخری و ژانویه ۲۰۱۷

لزوم ضابطه مند شدن فعالیت تورهای لحظه آخری در گردشگری مجازی ایران

جولان کانال ها و وب سایت های ارائه دهنده خدمات گردشگری مجازی برای تورهای لحظه آخری به خصوص در ایام ژانویه در مقصد های محبوب گردشگری ایرانیان (مالزی، ترکیه، دبی، گرجستان، ارمنستان، اندونزی، قبرس، تایلند) افزایش یافته و هر روز، شاهد بمباران پیام های تبلیغاتی پیامکی و کانالی و مجازی درباره تورهای لحظه آخر هستیم.

گر چه دستورالعمل ارائه خدمات مسافرتی و گردشگری در فضای مجازی و شیوه نامه ایجاد سامانه بازاریابی و فروش خدمات گردشگری مجازی در تیر ۹۵ از سوی سازمان میراث فرهنگی اعلام شد، اما هم چنان، شاهد بی ضابطه بودن فعالیت تبلیغات گردشگری لحظه آخری به خصوص برای ژانویه در این عرصه هستیم.

در فضای مجازی، گردشگری مجازی به عنوان ابزار توسعه دهنده این صنعت در دو دهه اخیر، فضای پر رقابتی را تجربه می کند. برترین پرتال های مشاوره گردشگری که شبکه اجتماعی جهانگردان نیز محسوب می شوند، مانند تریپ ادوایزر، بوکینگ و لونلی پلنت، این روزها مملو از صدها هزار کامنت و پیشنهاد برای ژانویه ۲۰۱۷ رویایی است که گردشگران را به مقصد های مختلفی توصیه می کنند.

در گردشگری مجازی ایران نیز، سایت های مجاز و حتی غیر مجازی که در سامانه های قانونی و رسمی ثبت نشده اند، به معرفی تورها و فرصت های ثبت نام لحظه آخری مشغول شده و در آتمسفر ژانویه ۲۰۱۷، تلاش می کنند تا مخاطبان بیش تری را برای خدمات گردشگری خود در داخل و خارج از کشور جذب کنند.

معرفی تورهای لحظه آخری برای ژانویه ۲۰۱۷ میلادی، اکنون فضای جامعه اطلاعاتی کشور را تحت تاثیر قرار داده است به طوری که اکنون صدها صفحه اینستاگرامی و ده ها کانال تلگرامی، مشغول معرفی تورهای لحظه آخری خارجی و ژانویه گردی های برون مرزی به میلیون ها کاربر ایرانی این شبکه های پر مخاطب هستند.

برخی از کانال های معرف تورهای لحظه آخری به خصوص به مقصد های محبوب ژانویه بازهای گردشگر، بیش از صد هزار مخاطب دارد و برخی از کانال های که به قولی، آفر های خیلی ویژه ارائه می کنند و بعضاً، خدمات حرفه ای به نسبت گرانی هم در اختیار گردشگران دی ماه قرار می دهند، از حالا به دنبال بستن پکیج های خاص برای گردشگران خاص هستند.

گر چه تعطیلات ژانویه برای ایرانیان در داخل کشور، تفاوت های خاصی با دیگر ایام سال ندارد، اما به مدد شبکه های اجتماعی و گردشگری مجازی، بخشی از سبک زندگی دیجیتالی کاربران ایرانی در یک دهه اخیر با پدیده ای به نام ژانویه گردی همراه شده که در سال های اخیر نیز به واسطه افزایش شمار کاربران شبکه های اطلاع رسانی وب، روند صعودی را تجربه می کند.

تورهای گروهی ژانویه گردی که در فضای مجازی ایران در حال تبلیغ است، مفهومی کنار درگاه هایی است که به معرفی فرصت های گردشگری در تورهای لحظه آخری (last second) می پردازد. اما سوال اینجاست که تا چه اندازه این تبلیغ ها و آگهی های مجازی تلگرامی و اینستاگرامی و وب سایتی، با واقعیت هم خوانی دارد.

که آسان نمود اول، ولی . . . .

در بسیاری از کشورهای دنیا، تورهای لحظه آخری مخاطبان و مشتریان خاص خود را دارد. هم چون متخصصان بورس که علاقمندند خرید سهام مورد نظر خود را در بهترین شرایط و پایین ترین قیمت و بعضاً در لحظات پایانی زمان معاملاتی روزانه انجام دهند، برخی از گردشگران نیز هستند که گردشگران لحظه آخری نام دارند.

گردشگران لحظه آخری همیشه علاقمندند تا تور های گردشی داخلی و بین المللی را به هر مقصدی که باشد، با پایین ترین قیمت خریداری و لذت سفر را تجربه کنند. گردشگران لحظه آخری، معمولاً خود را برای شرایط گوناگون آماده می کنند و به نسبت دیگر گردشگران تورهای عادی با قیمت های مرسوم، گردشگران لوکس نیستند.

وقتی شما به قیمت بسیار پایین حاضر باشید خود را به مقصدی رسانده و از قابلیت ها و فرصت های مقصد استفاده کنید، مکان اقامت، کیفیت غذا و خدماتی که به شما در طول مسیر داده می شود، اولویت اول نخواهد بود.

در قاره اروپا نیز، برخی از تورهای گردشگری و بعضاً خطوط هوایی هستند که برخی از مقاصد گردشگری و سفر را با قیمت هایی بسیار نازل و تخفیف های بالا به مشتریان ارائه می کنند. این خدمات به نسبت بسته های متداول بدون تخفیف، معمولا با کیفیت نازل ارائه نمی شود و تنها، شیوه ها و تنوع ارائه خدمات متفاوت بوده تا بسته خدماتی، ارزان تر و اصطلاحاً مقرون به صرفه تر برای گردشگران حاصل شود.

تورهای لحظه آخری، به هر نیتی که توسط ارائه کننده گان خدمات ارائه می شود، نباید اصل کیفیت را فدای کمیت و رقم و ریال کند و در واقع، در فرهنگ گردشگری مقرون به صرفه (budget travel)، هیچ گاه شاهد فدا شدن کیفیت به واسطه کمیت نیستیم.

در صورتی که به واسطه تکمیل شدن و عملیاتی گشتن یک تور به مقصد کشورهای منطقه، تور لحظه آخر با حداقل خدمات ارائه شود و این خدمات به درستی و با شفافیت لازم به اطلاع گردشگران نرسد، تجربه گردشگری مطلوبی را در انتظار مسافرانی که قرار است از ایران خارج شوند، فراهم نمی کند.

وقتی این تجربه لذت بخش نباشد، نه تنها شهرت موسسه ارائه کننده تور لحظه آخر در نزد گردشگران کاهش می یابد، بلکه همین گردشگرانی که علاقمند به بازدید مقصد خارجی بودند، از سفر آینده به آن جا خودداری می کنند. چرا که خدمات مطلوبی را که انتظار آن را داشتند، دریافت نکردند.

ده ها پرتال ایرانی و ۸۳۰ هزار نتیجه جست و جو برای کلید واژه «تور لحظه آخر» در موتور های جست و جو نشان می دهد که مقوله گردشگری لحظه آخری در فضای جامعه اطلاعاتی کشور، پدیده ای پر مخاطب، اما با ضابطه مندی محدود است.

حاشیه سود در فعالیت های گردشگری به دلیل تنوع خدمات و مقاصد بین المللی و هم چنین نوع پورسانت ها و کمیسیون های محل های اقامتی و تفریحی مختلف، خیلی مشخص نیست و این یکی از مشکلاتی به شمار می رود که صنعت گردشگری ایران را تهدید می کند.

در بسیاری از سایت ها و انجمن های فارسی در اینترنت، تجربه های گردشگرانی که با تورهای لحظه آخر به مقصد کشورهای منطقه سفر کرده اند، ارائه شده است. برخی از این ها، نام موسسه و مرکز ارائه دهنده نامطلوب خدمات تورهای لحظه آخر را ذکر کرده اند که جای تامل دارد و قطعاً، فضای شبکه های اجتماعی کشور را با تناقض گویی های مختلف در این حوزه، رو به رو خواهد کرد.

لزوم ضابطه مند شدن تورهای لحظه آخری

بعضاً، متولی اصلی برگزاری برخی از تورهای لحظه آخر که در سایت ها و شبکه ها تبلیغ می کنند مشخص نیست و گردشگران و مسافران مجبور هستند که از واسطه های دست چندم غیر معتبر که صلاحیت ندارند، خرید را انجام دهند و اگر مشکلی هم ایجاد شود، کسی به طور قانونی و حقوقی، پاسخ گوی حقوق از دست رفته گردشگران نیست.

از طرفی، تورهای لحظه آخر، باید طبق قوانینی ایجاد و اجرا شود تا صنعت گردشگری و کسب و کار فعالان این رشته را در سراسر ایران با تهدید رو به رو نکند. درواقع، تورهای لحظه آخری باید فرصت آفرین باشد و نه تهدید زا و چالش ساز.

سیستم حراج محصولات و خدمات در هر بازاری، نیاز به ضابطه و ارکان های حقوقی و عملیاتی مشخصی دارد تا به عنوان یک عامل محرک در رونق کسب و کار باشد و مصرف کننده را به استفاده از کالاهای مختلف، ترغیب کند. این ترغیب، نباید به قصد سو استفاده از فضای ایجاد شده توسط فروشنده باشد.

رفتار نادرست برخی از فروشنده گان در سیستم حراج (مثلاً تورهای لحظه آخری)، می تواند فضای کسب و کار را مخدوش کرده و اعتماد را از مشتری سلب کند. این رفتار، نقش اصول تکریم مشتریان و ناقض حقوق مصرف کننده گان است.

به نظر می رسد، رشد تورهای لحظه آخری و افزایش قارچ گونه پرتال های ارائه کننده این خدمات در سراسر کشور، نیاز به ضابطه مند شدن بهینه و حرفه ای این خدمات صنعت گردشگری ایران را طلب می کند.

موضوعی که سال گذشته، مدیرکل میراث فرهنگی استان تهران را بر آن داشت تا طی بخش نامه ای، تبلیغات در سایت تورهای لحظه آخری ممنوع شود و فعالیت برخی از دفاتر و شرکت های خدمات مسافرتی و گردشگری را در پرتال Lastsecond.ir غیر منطقی و ناسالم اعلام کرد.

در بیستم تیر ماه سال ۹۴ نیز، بار دیگر اداره کل میراث فرهنگی استان تهران در بخشنامه ای به کلیه دفاتر خدمات مسافرتی و گردشگری، از آن ها خواست تا در فروش و تبلیغ تورهای چارتر، فول چارتر و گارانتی هتل، مستدل و مستدل تر رفتار کنند. پلیس فتا نیز در سال ۹۴، گزارش هایی مبنی بر دستگیری کلاهبرداران اینترنتی فعال در عرصه گردشگری تور لحظه آخر منتشر کرد که جای تامل دارد.

انبوه شکایات گردشگرانی که از کیفیت خدمات تورهای لحظه آخری ناراضی بودند، چنین واکنش حقوقی را در پی داشت. رییس هیات مدیره انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی تهران، چندی پیش اعلام کرد که تورهای لحظه آخری بدون ضابطه، تعادل بازار گردشگری و اقتصاد آن را با مشکل جدی رو به رو خواهد کرد.

اگر چه این ممنوعیت، شفاف شدن بهتر و بیشتر خدمات در تورهای لحظه آخر را سبب می شود، اما انبوه پیام های تبلیغاتی که هر روز روی گوشی موبایل ایرانیان در سراسر کشور درباره این نوع تورها ارسال می شود و تبلیغات صوتی و تصویری تلگرامی و فیس بوکی این نوع خدمات در چند سال اخیر، نشان می دهد که برای ساماندهی این حوزه ها، می بایست عزمی بیش از فعالیت سازمان میراث فرهنگی در دستور کار باشد.

چه باید کرد؟

برای ساماندهی اطلاع رسانی، برگزاری و مدیریت تورهای لحظه آخری و ضابطه مند شدن فعالیت های این عرصه و تکریم حقوق مشتریان، الزاماتی بهتر  است در دستور کار مسئولان دولتی و انتظامی کشور قرار بگیرد. اکنون، نقش شورای عالی فضای مجازی برای ورود به این عرصه مهم، در راستای سیاست گذاری، مهم تلقی می شود.

هم چنین، رفتار پلیس سایبر کشور برای برخورد با اختلال کننده گان فضای عرصه تورهای لحظه آخری، یک ضرورت غیر قابل انکار است که باید در نظر داشت. سازمان میراث فرهنگی به تنهایی در این مسیر پر چالش جدید، نمی تواند کاری از پیش ببرد و ماحصل، فضایی می شود که مشاهده می کنیم.

این که چرا باید به مسافری که اخیراً از ترکیه و امارات و مالزی و بالی و هند آمده است، انبوهی از پیامک های تبلیغاتی لحظه آخری ارسال شود، جای سوال دارد. در حالی که ایشان شاید تا سال ها، این مقاصد را در فهرست اولویت های گردشگری خود قرار ندهد و دنبال تور لحظه آخری این کشور ها نباشد.

صنعت گردشگری امروز ایران، یک فضای خیلی ضابطه مند و تخصص مدار نیست. ما هم الزامات مدیریتی قوی نیاز داریم و هم قوانین شفاف و موثر. این صنعت قرار است، جایگزین دلارهای نفتی شود و در عصر اقتصاد مقاومتی و دوران پسا تحریم، مرهمی بر درد های کشور باشد.‌ مخصوصا که افق گردشگری ۱۴۰۴ ایران نیز، توجه ویژه به این صنعت دارد.

این مرهم، باید درست انتخاب و تبیین شود تا خود، درد زا نباشد. صنعت گردشگری ما، ملغمه ای از فعالیت های سنتی و مجازی بوده که هر یک، مقتضیات خاص خود را دارد.

نباید فراموش کرد که چالش های خیلی کوچک در عرصه گردشگری ایران، می تواند فرصت های آینده را به دلیل کاهش اعتماد مصرف کننده گام سلب کند و این موضوع، تهدید جدی برای آینده صنعت رو به رشد گردشگری کشور خواهد بود.

توصیه های روزیاتویی

۱- پیشنهاد تشکیل کمیته گردشگری مجازی در سازمان میراث فرهنگی به عنوان تشکیلاتی جدید که قبلاً توسط روزیاتو ارائه شد، می تواند راهکاری برای توسعه فرهنگ گردشگری مجازی و تسهیل و تسریع فرآیند رفتاهای ضابطه مند در این عرصه پر مخاطب و فرصت آفرین باشد.

۲- اگر خواهان استفاده از تورهای لحظه آخری برای تعطیلات ژانویه ۲۰۱۷ میلادی هستید، از مراکز مجاز و رسمی ارائه خدمات استفاده کرده تا در سرما یا گرمای کشورهای شمال و جنوب ایران، دی ماه ۹۵ را با خاطره خوبی سپری کنید.

۳- گاهی اواقات، دریافت کارت های اعتباری ارزی برای خرید بلیط هواپیماهای خارجی و مکان های اقامتی در کشورهای مختلف دنیا، ارزان تر از خدماتیست که تورهای به اصطلاح لحظه آخری در اختیار گردشگران ایرانی ژانویه باز می دهند.

۴- حتی الامکان در تور های لحظه آخری، شرایط دقیق و جزئیات خدماتی که تور در مدت سفر در دی ماه به کشور مقصد ارائه می دهد را به صورت مکتوب دریافت کنید.

۵- مراقب کلاهبرداری هایی که به اسم دریافت تضمینی روادید شینگن برای تعطیلات ژانویه ۲۰۱۷ در کانال های تلگرامی و اینستاگرامی ارائه می شود باشید.

۶- هیچ سفارت خانه اروپایی و آسیایی در تهران یا نقاط دیگر کشور، برای ارائه خدمات روادید، نماینده حقیقی یا حقوقی ندارد. به این موضوع در خدمات تورهای لحظه آخری توجه کنید.

۷- اگر با تبلیغ تورهای لحظه آخری مشکوک در فضای مجازی رو به رو شدید، مراتب را در اسرع وقت به پلیس سایبر ایران اطلاع دهید تا از گمراهی کاربران جلوگیری شود.

۸- اگر خواهان استفاده از خدمات گردشگری مجازی اعم از لحظه آخری و غیر لحظه آخری از پرتال های داخلی هستید، به نماد اعتماد الکترونیک (enamad) توجه کنید.

به امید آن که ضابطه مند شدن فعالیت فروش خدمات گردشگری مجازی لحظه آخری در کشور، با قوانین و قواعدی در سطح استاندارد های بین المللی همراه شود و رونق صنعت گردشگری مجازی ایران در سال های آینده به ارمغان آورد.