دیداری نزدیک از کره ماه با آثار چیدمان «لوک جرام»

داستان ماه نوردی به روایت یک هنرمند خلاق انگلیسی

«لوک جرام»، از معروف ترین هنرمندان هنر چیدمان (Installation art) بوده و کارهایش بازتاب های گسترده ای در جهان داشته و نظرات بسیاری را به خود جلب کرده است.

وی تلاش می کند با ساخت اشیایی از جنس­ های گوناگون مانند کریستال یا چوب، انسان را با چالش ­هایی که در زندگی با آن روبروست، آشنا کند و خلاقیت هنری خود را در خدمت آگاهی و شناخت انسان از طبیعت قرار داده است. اشکالی که این هنرمند انگلیسی در یک دهه اخیر در خیابان­ ها و موزه­ های مطرح جهان به نمایش گذاشته، صدها میلیون نفر از ساکنان کره زمین را با واقعیت های علمی و چالش های امروز بشر آشنا کرده.

یکی از کارهای خلاقانه جرام، پروژه ماه (Moon project) نام دارد که امروز نگاهی داریم به آثار او در این عرصه.

لوک جرام کیست؟

لوک جرام، هنرمند انگلیسی متولد شهر بریستول انگلیس است که در عرض ۱۹ سال اخیر، کارهای هنری وی در عرصه چیدمان، با استقبال جهانی همراه شده است. وی مجسمه ها و چیدمان های غول پیکر که سازه های بزرگی هستند را طراحی و نصب می کند. این هنرمند چیدمان ساز، تصورات و ادراک خود از هستی را در قالب اشیاء در معرض دید مخاطبان قرار می دهد.

به همین خاطر،‌ دانش میان رشته ­ای، یعنی از فیزیک تا شیمی و بیولوژی و ژن و طراحی و معماری و سینما و حتی کشاورزی، در افزایش دید و معرفت هنرمندان چیدمان نقش اساسی دارد. چرا که هنر چیدمان، تا حدودی الهام از طبیعت است. به همین خاطر، لوک جرام جوان، از جنگ لهای لاپلند تا صحرای سینا را سفر کرده تا بخشی از واقعیت­ های جهان هستی را از نزدیک حس کند.

حس واقعیت­ ها، از جنگل و بیابان و قطب و روستا و دریا، سبب می شود تا ایده ­های ناب در ذهن هنرمند شکل گرفته و بتواند با خلاقیت هنری خود، آنها را از فکر به جسم مبدل کرده و در معرض نمایش عمومی قرار دهد.

جهانگردی های این هنرمند انگلیسی از اروپا تا آفریقا و آسیا سبب شده تا آثاری که وی خلق می کند، دستاوردهای ژرف و شگرفی باشد که تحسین بر انگیز و پر مخاطب است.

کتاب جالب هنر در ذهن که توسط انتشارات Watershed اخیرا منتشر شد، گوشه­ هایی از سفرهای لوک جرام به نقاط مختلف دنیا برای دریافت ایده و ایده یابی های فرصت آفرین و جذاب را روایت می کند.

لوک در سال ۱۹۹۷ میلادی از مدرسه هنر Cardiff دانش آموخته شد و ۴ سال بعد، بورسیه هنری معتبر NESTA را دریافت کرد. پروژه معروف ارکستر آسمانی (Sky Orchestra) که بازتاب جهانی پیدا کرد، محصول پروژه خلاقانه لوک در مدت فعالیت سه ساله در این بورسیه هنری بود.

حرام، بخاطر پروژه پیانو (Play Me, I’m Yours) به شهرت جهانی دست یافت. او ۱۳۰۰ پیانو واقعی را در ۴۶ شهر جهان در مکان­ های عمومی قرار دارد و از مردم خواست تا هر جور که دوست دارند، پشت کیبوردهای پیانو قرار گرفته و مشغول نواختن شوند. از نیویورک تا بارسلون، این پیانوها در خیابان ها نصب شد و منجر به پیانو زدن صدها هزار شهروند جهان در مکان های عمومی شد. تجرب ه­ای که خیلی ها حتی تصور انجامش را در خانه هم نداشتند.

جرام، جشنوراه های هنری متعددی را از دستاوردهای خلاقانه و تاثیرگذارش در عرصه چیدمان، در معرض نمایش قرار داده است که از جمله می توان به جشنواره سیدنی، جشنواره لندن ۲۰۱۰، گالری هلر نیویورک، سن خوزه ۲۰۱۰، لیووپول ۲۰۰۹ اشاره کرد.

جدیدترین آثار لوک جرام را می توان در درگاه اختصاصی او در این نشانی مشاهده نمود. جرام اکنون در بریستول با همسرش shelina و دو فرزندش زندگی می کند. لوک جرام در ماه ­های آینده میلادی، برنامه شلوغی دارد که از آن جمله می توان به پروژه موزه ماه در جشنواره برایتون انگلیس، پروژه Treasured City در مرکز هنرهای بصری انگلیس و باغ هریسون در این کشور اشاره کرد که در آینده به آن­ها خواهیم پرداخت.

گر چه وی در سنین خردسالی با مشکل کور رنگی مواجه شد، اما تلاش کرد تا در نشان دادن تصویر واقعی از دنیای پیرامون به انسان­ ها، صلح و دوستی و همزیستی مسالمت آمیز را ترویج کند.

یکی از پروژه­ های لوک جرام، پروژه ماه است که بازتاب جهانی پیدا کرد و از چیدمان ­های مطرح یک دهه اخیر به شمار می رود.

داستان پروژه ماه: وقتی کره ماه به زمین آمد

مفهوم کره ماه، از سال ۲۰۰۱ میلادی در ذهن این هنرمند خلاق انگلیسی شکل گرفت و او به این فکر افتاد که چگونه کره ماه، کره ایی که با چشمان غیر مسلح از نقاط مختلف کره زمین توسط انسان ها قابل مشاهده است را روی کره زمین، قابل لمس کند. تصاویر ۵.۵ گیگابایتی از کره ماه که توسط مرکز ستاره شناسی NASA  در سال ۲۰۱۰ میلادی گرفته شده بود، برای طراحی و ساخت عناصر چیدمان لوک مورد استفاده قرار گرفت.

وی در درگاه اختصاصی، درباره این پروژه توضیح داد. پروژه ماه لوک جرام، در موزه ­ها و نگارخانه ­های مختلف دنیا به نمایش در آمده و برخی از آثار نیز در فضای عمومی در معرض دید علاقمندان به هنر چیدمان قرار گرفت که بلژیک، فرانسه، انگلیس و آمریکا از آن جمله هستند.

نگاه کردن به سطح کره ماه از زمین، همواره برای بشر با سوالات بی شماری تا قرن بیستم همراه بود تا به رازهای خلقت در کره ماه، نزدیک ترین قمر منظومه شمسی به کره زمین پی ببرند. پروژه ماه لوک جرام به صورت یک تور بین المللی در قاره اروپا اجرا می شود تا ساکنان این قاره، با این کره نزدیک به کره زمین بیشتر آشنا شوند.

آن هم با جادوی هنر چیدمان و با خلاقیت لوک جرام. کره ماه، ‌همان کره جنجالی بود که در دهه شصت میلادی، ناسا مدعی شد که فضانوردانش توانستند به عنوان نخستین انسان، پا بر روی این کره گذاشته و آرزوی دیرینه سفر انسان به کره ماه را رنگ واقعیت بخشند.  ادعایی که بعدها در کتاب ها و مقالاتی، مورد سوال قرار گرفت.

لوک توانست بر اساس تصاویری که ناسا در اختیارش قرار داد، ماکت بزرگی از کره ماه را طراحی کند. ماکتی که قطرش هفت متر بود و روزلوشن ۱۲۰ دی پی آی سبب می شد تا بیننده، درک خوبی  از نقاط ریز و درشت کره ماه که از زمین قایل مشاهده است، داشته باشد.

ماکتی که لوک طراحی کرده بود، هر پانزده سانتی مترش، معادل پنج کیلومتر در سطح کره ماه بود. ماکتی از هلیوم و هوا که در نقاط مختلف دنیا به نمایش در می آید.

نمایش این کره ماه هفت متری فانتزی در خیابان­ های مختلف جهان سبب شد تا مردم، باورها و تصوراتی که درباره کره ماه داشتند را اکنون با کره ماه بزرگ جرام، مقایسه کرده و آن را در کره زمین، به راحتی لمس و مشاهده کنند.

نزدیک شدن مردم به ماه و شکل گیری رابطه جدید بین مردم عصر مدرن با این جرم آسمانی جذاب، هدف اصلی پروژه موزه ماه لوک جرام عنوان شده است. در کشورهای مختلف کره زمین، ماه به شیوه ­های مختلف دیده نمی شود. اما نوع برداشت مردم از این جرم آسمانی،‌ متفاوت است.

نزدیکی کره ماه به زمین، به خصوص در جاهایی که آلودگی کم تری دارد سبب می شود تا آن بخش از کره ماه که نیمه پنهانش است را مشاهده کرده و فرورفتگی ها مختلف آن را از پنجره اتاق یا بر بام خانه شاهد باشیم. اکنون که تصویر هابل و ماهواره­ های فضایی، تصاویر گوناگونی از کره ماه را به زمین مخابره کرده اند و تحلیل های علمی دانشمندان عصر نجوم و فضا را شاهد هستیم، فهم ماه برای ما راحت تر شده است.

یکی از مکان­ هایی که پروژه ماه لوک جرام در آنجا به اجرا در آمد، جشن بالونی به نام Fiesta است که هر ساله در شهر بریستول انگلیس برپا می شود. شهری که زادگاه لوک بوده و او توانست به کمک همکارانش، ماکت ماه را در این جشنواره به نمایش بگذارد.

مردم زیر این ماکت بزرگ می نشستند و با هدفون، موسیقی الهام گرفته از کره ماه را که توسط آهنگسازی معروف ساخته شده بود را گوش می کردند.

علاوه بر این جشنواره، جشنواره Lkes Alive که در شهر کندال انگلیس برگزار شد، اگوست ۲۰۱۶ میلادی را به روزی فراموش نشدنی برای اهالی این شهر تبدیل کرد. لیکز لایو در واقع جشنواره هنری است که هر ساله برگزار می شود و در آن، مردم و مسئولان به دنبال کشف و نمایش چیزهای عجیب و جدید هستند.

ماکت عظیم و نورانی کره ماه لوک جرام در کلیسای سنت توماس نصب شد و در کلیسا، موسیقی های مختلفی با تم عرفانی برای برقراری ارتباط مخاطبان با این جرم فانتری پخش شد.

اجرای موسیقی، شعر خوانی و برگزاری کنفرانس های علمی و کارگاه­ های بحث و تبادل نظر درباره کره ماه، از جمله رویدادهایی است که در این محفل هنری و علمی برگزار شد.

ارکستر کامراتای منچستر با حضور یکی از شاعران محلی این شهر، برنامه­ های موسیقی مختلفی با حضور ماکت لوک برگزار کردند که البته ستاره شناسان انجمن ستاره شناسی کندال نیز در حاشیه مراسم به سخنرانی پرداختند.

یکی از آثار ویلیام وردزورس، حضور ماه کامل است که از طبیعت، الهام بسیار گرفت و به همین خاطر، او را شعر طبیعت می دانند. وی درباره کره ماه، اشعاری سروده بود و به همین خاطر، بخشی از شعر او در این مراسم خوانده شد.

فرانسه، مقصد گردشگری شماره یک اروپا، یکی از مکان­ هایی بود که پروژه موزه ماه لوک جرام در آن به نمایش در آمد. اوایل سپتامبر ۲۰۱۶ میلادی، شهر مارسی فرانسه که از مقصدهای گردشگری شلوغ این کشور به شمار می آید، میزبان ماکت هفت متری لوک جرام شد.

در منطقه ای به نام لوکس دو پابلیک که آن را با مرکز ملی آفرینش های هنری شهر می شناسند، پروژه موزه ماه به نمایش در آمد اما با اجرایی خاص. هجده هنرمند از یازده کشور اروپایی، در برگزاری این مراسم با جرام همکاری کردند.

برای فرانسوی ها، کره ماه، در آثار هنر هفتم آنها، جرمی شناخته شده است. اوایل قرن بیستم میلادی بود که فیلمی صامت از جرج یس با اقتباس از داستان های علمی تخیلی ژول ورن به نمایش در آمد و اتفاقا در فهرست فیلم­ های شناخته شده قرن بیستم به شمار می رود.

گروهی فضانورد که به کره ماه سفر می کند و از طریق یک کپسول فضایی، به گردش در این کره اسرار آمیز پرداخته و از قضا، توسط ساکنان کره ماه تعقیب می شوند. بنابراین، ماه در کشور فرانسه و میان فرانسوی ها و حتی در ادبیات داستانی این کشور، جایگاه خاصی داشته به و همین خاطر، مقصد گردشگری ماکت بزرگ جرام در سرزمین لوور و ایفل شد.

یکی از مکان های جالبی که پروژه موزه ماه لوک جرام در آنجا به نمایش عمومی در آمد، یکی از استخرهای اروپا بود. این پروژه به نام عصری با کره ماه نام گذاری شده بود و یکی از رمانتیک ترین اجراها و نمایش های لوک جرام در سال های اخیر به شمار می رود.

در این پروژه ماکت ماه هفت متری جرام، حدود ۲ متر بالاتر از سطح آب استخر معلق شده و نورهایی از سطح کره ماه جرام و استخر، در فضا ساطع می شد.

آب استخر، با نور ماه منعکس و روشن و خاموش می شد که البته تصویر آن را در بالا مشاهده می کنید. این فضای جالب، وقتی با موسیقی ترکیب بندی شده از قطعاتی الهام بخش از ماه همراه می شود، یک شنای رویایی را برای شناگران به ارمغان می آورد. هم چنین، شناگران می توانستند بخش های جنوبی کره ماه که از سطح زمین قابل مشاهده نیست را در شنای خود، مشاهده نمایند.

دیدن نادیدنی های ماه درهنگام شنا، یکی از موقعیت­ های نوستالژیک است که جرام می خواست آن را برای برخی از شهروندان فرانسوی به نمایش در آورد.

جشنواره هنری Oortreders در بلژیک، مقصد ماه اکتبر پروژه موزه ماه لوک جرام در اروپا بود. اورتریدز، واژه­ای الهام گرفته از ادبیات آفریقاست و به معنی متجاوز است. اما در زبان آلمانی به نام هدفون است. این جشنواره در مناطق خالی از سکنه برگزار می شود و یکی از مراسم عجیب در این کشور کوچک اروپایی به شمار می رود.

شهر داملهوف بلژیک، یکی از مقصدهایی است که هنرمندان میان رشته ای با تخصص های مختلف،‌ دور هم جمع می شوند تا برنامه ای واحد را در موضوعی مشخص برگزار کنند. امسال، موضوع صدا، عنوان جشنواره اورتردرز بود. این مقوله به شرکت کنندگان در مراسم کمک می کرد تا در مورد صدا و فراتر رفتن آن از محدودیت هایش، اطلاعات بیشتری کسب کنند.

در آخر هم شاید بد نباشد در مورد هنر چیدمان بیشتر بدانیم.

داستان چیدمان: هنری نوظهور

هنر چیدمان یا اصطلاحا هنر اینستالیشن، بهره برداری از عناصر مختلف برای بیان تجربه هنرمند از فضا به شمار می رود. از طریق هنر چیدمان، هنرمند تلاش دارد تا نظر و تصور و درک خود را از واقعیت­ های جهان هستی، در اختیار مخاطبش قرار دهد. بدون آنکه عکسی در کار باشد یا نقشی کشیده شود.

از جمله خصوصیات هنر چیدمان، فعال سازی یک محیط یا یک مفهوم با برخوردهای ظاهرا هنری بود که سبب می شود اثر و مفهوم مورد نظر، ارزش هنری پیدا کند. هر چیزی می­ تواند در هنر چیدمان، مورد استفاده هنرمند خلاق قرار بگیرد.

مثل مواد و اشیاء زندگی روزمره و حتی آنچه که در طبیعت مشاهده می کنیم. هنر چیدمان، لزوما در نگارخانه­ های هنری در معرض دید بازدید کنندگان قرار نمی گیرد، بلکه ممکن است در فضای عمومی نیز به اجرا در آید. برخی از چیدمان­ ها، برای فضای خاصی طراحی می شود و برخی نیز، برای فضاهای عمومی.

مانند هر هنر دیگری، تصورات سیاسی و اجتماعی و استعداد هنرمند در خلق آثار و دستاوردهای هنری، در عرصه چیدمان سازی تاثیر گذار است. یکی از قابلیت­ های هنر چیدمان آن است که برای فهم آن، نگاه هنری یا سواد رسان ه­ای خاصی مورد نیاز نیست.

گفته شده که این سبک هنری از دهه هفتاد قرن بیستم میلادی به طور جدی به نگارخانه­ های معتبر جهان از جمله نگارخانه واحد ۷ لندن وارد شد و از آن زمان، دستاوردهای هنرمندان چیدمان ساز را با آبجکت ­هایی در موزه­ ها و مراکز پر رفت و آمد کلانشهرهای غربی شاهد هستیم.