گشتی در شاهکارهای غول پیکر «ریچارد سرا»؛ مجسمه های عجیب یکصد تنی

هنر چیدمان و مجسمه سازی، یکی از جذاب ترین هنرهای معاصر بوده که به جای گالری ها، در نگارخانه هایی به وسعت یک شهر قرار گرفته و در معرض دید عموم شهروندان قرار می گیرد. هنر چیدمان، کمکی به مبلمان شهری بوده و فضای جذاب و جالبی را در دید رهگذران قرار می دهد.

حتما در گذر از میدان ها یا برخی از خیابان ها در ایران و سایر کشورهای جهان، با المان های غول پیکری مواجه شدید که وسط پارک یا میدان یا خیابانی قرار گرفته اند و مفهومی خاص را به مخاطب منتقل می کنند. نمونه چنین چیدمان های غول پیکری را اکنون در بسیاری از خیابان ها و بزرگراه ها در پایتخت و بسیاری از شهرهای جهان می توان مشاهده کرد.

خلاقیتی که هنر چیدمان از خود به جای می گذارد، در نظر عموم که برداشت حرفه ای از آثار و مکاتب هنری ندارند، جالب توجه بوده و به همین خاطر، یکی از ابزارهای توسعه گردشگری شهری و بین المللی را می توان توجه به هنر چیدمان در ابر شهرهای امروزی دانست.

پیش تر در گزارشی درباره لوک جرام، یکی از فعالان عرصه چیدمان در بریتانیا صحبت کردیم و در گزارش امروز، نگاهی خواهیم داشت به مجسمه ها غول پیکری که ریچارد سرای آمریکایی، طراحی و در نقاط مختلف جهان نصب کرده است.

با ما همراه باشید.

ریچارد سرا کیست؟

یکی از نام هایی که در دنیای هنر معاصر می توان از آن بسیار گفت و شنید، ریچارد سرا، مجسمه ساز شهیر آمریکایی است که آثارش در عرصه چیدمان، در بسیاری از گالری های شرق و غرب دنیا در معرض دید عاشقان گالری گردی قرار گرفته است.

این هنرمند هفتاد و هفت ساله نیویورکی، با کوهی از آهن و فولاد کار می کند و آثارش را باید با جرتقیل حمل کرد. استایل او در مجسمه سازی Minimalism (خلاصه گرایی در فرم با تاکید بر محتوا) بوده و عاشق جنبش Process است. جنبش فرآیند یعنی اینکه از مرحله طراحی تا فرم دهی و ساخت و نصب و حمل و خیلی مسائل دیگر تا محصول نهایی، هنرمند، نقش خلاقانه و فعال دارد.

در واقع در هنر فرآیند (process art)، ارائه یک مفهوم با استفاده از مواد ناپایدار و ثبت آن با استفاده از فنون عکاسی صورت می گیرد.

ریچارد سرا مجسمه ساز آمریکایی در سال ۱۹۳۲ میلادی در شهر سان فرانسیسکو  ایالات متحده متولد شد. هنردوستان او را علاوه بر مجسمه های عظیمش با ویدئوآرت video art هایش هم می شناسند.

آثار سرا معمولاً از جنس ورقه های بزرگ فولاد هستند که در هر فضا و مکانی که قرار می گیرند همه را مجذوب عظمت، تاثیرگذاری و در عین حال طرح های ساده خود می کنند. آثار سرا، از نظر وزن، حجم و ابعاد، شگفت انگیز بوده و نظر اکثر مخاطبان و رهگذران را به خود جلب می کند.

عشق به فولاد

در سال ۲۰۰۰ او سازه «چارلی بروان» را ساخت که مجسمه ای ۶۰ فوتی است که وزن تقریبی ۳۰ تن دارد. سرا برای آغاز کردن فرآیند اکسیداسیون ترتیبی داد تا آبپاش های آبیاری چمن ها در ساعت هایی از روز آب را مستقیماً روی ورقه های فولادی سازه اش بپاشند. این چهار ورقه فولادی از آلمان به امریکا منتقل شده بودند.

در مصاحبه ای که سایت art21 با وی به بهانه ی خلق اثر Charlie Brown او منتشر کرده بود سرا در مورد علاقه مندی های اولیه خود می گوید:
“وقتی تازه شروع به کار کرده بودم چیزی که خیلی خیلی برای من اهمیت داشت دست و پنجه نرم کردن با مراحل کار بود: لوله کردن، تا کردن، بریدن، آویختن، پیچاندن و …

وقتی با این روش کار می کنید چیزی که اتفاق می افتد، این است که شما با روح چیزهایی که کار می کنید ارتباط ندارید و به تصویر نهایی اثر فکر نمی کنید.

این روش موقعیتی را فراهم می آورد که همگام با حرکات بدن در زمان کار با اجسام و ساخت آنها پیش بروید و این شما را از هر گونه تفکر استعاره ای و تصورات ذهنی جدا می کند. ولی همچنان که کار گسترده تر می شود و لازم می شود که دور کار خود قدم بزنم، یا از میان آن عبور کنم، با تاثیراتی که کار روی من می گذارد درگیر می شوم.

بنابراین، گذشت زمان در جریان مراحل کار و حرکت در کنار مجسمه بسیار مهم است چرا که با چیزی که سر و کار داشته ام باید برخورد کنم؛ اینکه کسی که از میان این قطعات عبور می کند و چه احساس می کند و چگونه شرایط جسمی خود را با اجسام دیگر منطبق می سازد.

بنابراین هر چه کار بزرگ تر می شود چیزهای دیگری اهمیت می یابند که بیشتر مربوط به روح و روان است حتی در کارهایی که روند شکل گیری کار مهم بوده.
بنابراین من در مورد کارهای مارپیچی و بیضی شکل خود می توانم بگویم تاثیر بیشتری بر کسانی می گذارد که از کنار یا از میان آن عبور می کنند حداقل احساسی که من در هنگام ساخت این قطعات دارم چنین است که وقتی کار آشکار می شود احساس می کنم کار در حال پیش رفتن مداوم است.

سرا امروز در نیویورک و نوا اسکاتیا زندگی می کند.آثار ابتدایی ریچارد سرا اغلب فرم های آبستره و پردازش شده ای بود که از سرب مذاب ساخته می شد. او این ماده مذاب را پیش از سرد شدن، روی دیوار استودیو یا گالری ای می پاشید که محلی برای نمایش آثارش به حساب می آمد.

این قطره های بزرگ سربی که هر کدام شکل نامنظم و غریبی به خود می گرفتند در سال های آغازین فعالیت هنری ریچارد سرا شناسنامه حرفه ای او به شمار می آمدند. با این حال سرا بیشتر به خاطر سازه های مینی مالیستی اش از لوله ها و صفحه های فلزی به شهرت رسیده است که در زیر نمونه ای از آن را در محیط باز و گالری مشاهده می کنید.

در واقع هنر چیدمان (Installation art) تلاشی است تا یک مفهوم در حجم و اندازه بزرگ، با جشنواره ای از طرح و رنگ با پولاد سخت، در معرض دید عموم قرار بگیرد تا دیدگاه و فلسفه ای که هنرمند در خلق اثر در ذهن داشته است را منعکس کند.

ریچارد سرا  در بین سال های ۱۹۵۷ میلادی و ۱۹۶۱، در دو دانشگاه برکلی و سانتاباربارا، ادبیات انگلیسی خواند و سپس برای تحصیل در رشته هنرهای زیبا به دانشگاه Yale رفت.

در همین سال ها بود که سرا برای تامین مخارج زندگی و هزینه تحصیلش به ناچار در یک کارگاه تهیه ورقه های فولادی برای مصارف صنعتی استخدام شد. تاثیر این سال ها را می توان به وضوح در آثار سال های بعدی ریچارد سرا آن هم در قالب حجم های معروفش مشاهده کرد.  شغلی که سبب شد تا سرا، یکی از مجسمه سازان بزرگ معاصر این کشور شده و آثارش، خیلی ها را شیفته خود نماید.

آثار ریچارد معمولاً اینستالیشن هایی اند که در محل سوار می شوند. مراحل ساختن آنها فرآیندهایی طولانی، دشوار و پررفت و آمدند که از روز نخست تا انتها، توجه تمام رهگذران را به خود جلب می کنند. دنیایی از برشکاری و خم کاری و جوشکاری تا رنگ آمیزی و امثالهم، کارگاه صنعتی با طعم هنر و خلاقیت است که سرای در معرض دید مخاطبان و رهگذران قرار می دهد.

در سال ۱۹۸۱ میلادی، ریچارد سرا اثری به نام «کمان یا قوس خمیده» ساخت؛

کمانی با ارتفاع ۳۵ متر که قوسی ملایم دارد و جنسش از فولاد نرم است و در فدرال پلازا در شهر نیویورک قرار گرفته است. از همان اولین روز نصب این اثر بحث و جدل ها پیرامون آن آغاز شد.

کارگرانی که در این محوطه کار می کردند، می گفتند نصب این کمان عظیم فولادی، مسیر هرروزه آنها برای رسیدن به محل کارشان را طولانی تر کرده و به همین دلیل باید از آنجا برداشته شود.

در سال ۱۹۸۵ یک نظرسنجی عمومی در این باره برگزار شد که نتیجه اش خروج اثر از آن محل بود. پس از تمام این اتفاقات ریچارد سرا با حرکت دادن اثر شدیداً مخالفت کرد. او در یک مصاحبه مطبوعاتی به این تصمیم تاخت و گفت: «جابه جا کردن اثری که چنین با محیطش درهم تنیده شده، هیچ فرقی با تخریب آن با یک بولدوزر بزرگ ندارد.»

در نهایت اثر اکنون در آن محل نگهداری می شود.

عشق به طبیعت

نکته جالب توجه درباره آثار این مجسمه ساز معروف این است که وی شمار زیادی از آثار غول پیکر خود را با هزینه خود ساخته و بعدها آنها را در مکان هایی برای بازدید عموم قرار داده است؛ آثاری که امروز در بسیاری از شهرهای جهان به بخشی از زندگی روزمره شهروندان تبدیل شده است.

این ورقه های تودرتوی فلزی بر نمادی از سنگینی بار زندگی، بخشایندگی طبیعت و ماهیت مواد تاکید می کنند.بسیاری از آثار ریچارد سرا درست پیش از نمایش عمومی دستخوش تغییرات طبیعی تسریع شده می شوند. بعضی دیگر هم با توجه به ماهیت فلزی شان، بخش های نهایی ساخت را پس از نصب در محل به تدریج پشت سر می گذارند. این هم بخشی دیگر از جذابیت کارهای ریچارد سراست؛

او به طبیعت احترام می گذارد و در روند آن خللی ایجاد نمی کند. آثار فولادی سرا پیش از نصب یا انتقال به نمایشگاه مراحل ابتدایی اکسیداسیون را طی می کنند تا رنگ شان کمی ثابت شود. اما پس از ۸ تا ۱۰ سال پتینه روی آنها به یک رنگ محدود می شود؛ رنگی که تا آخر عمر اثر با آن خواهد ماند.

مجسمه ای ۱۰۰ تنی

حدود ۱۰ سال پیش بود که یک مجسمه آهنی ۱۰۰ تنی به نام تداخل ۱۱ در محوطه باز موزه معروف هنرهای مدرن نیویورک نصب و در معرض دید میلیون ها بازدید کننده سالانه قرار گرفت. این مجسمه عظیم، توسط ریچارد سرا ساخته و در محیطی نصب شد. این هنرمند آمریکایی، این اثر معروف را در نمایشگاهی با عنوان ریچارد سرای در ۴۰ سال به نمایش عمومی در آورد.

این مجسمه از ورقه های عظیم فلزی ساخته شده که برای نصب آن، از جرثقیل های بزرگ استفاده شده است. جالب است که برای نصب آن، برخی از خیابان های شهر آسمانخراش های آمریکا برای مدتی بسته شد. این مجسمه ساز مینیمالیست آمریکایی، این بار نیز قدرت خود در کنار هم قرار دادن ورقه های بزرگ فلزی را به رخ کشید که در جنبش پراسِس فعال است.

سرا را می توان به جرات در میان معدود هنرمندانی قرار داد که حتی به خاطر آثار ساخته نشده شان هم به شهرت می رسند.  در سال ۲۰۰۲ قرار شد سرا اینستالیشنی مشابه آنچه سرانجام به تکه های فلز تبدیل شد در یکی از معدود فضاهای سبز دانشگاه فنی کالیفرنیا بسازد. این اثر ورقه های فولادی زیگزاگی شکل بود و به نام بردار های مورب معروف شد.

به محض اینکه روسای دانشگاه این خبر را با دانشجویان و اساتید دانشگاه در میان گذاشتند با موجی از اعتراض روبه رو شدند که آثار سرا را «تقلیدی خودپسندانه» از آثار پیشین اش می خواند و آن را با ارزش های والای دانشگاه در تضاد قرار می داد. اثر در نهایت هرگز ساخته نشد اما احتمالاً همان قدر که ساخته شدنش برای سرا تبلیغات به پا می کرد، ساخته نشدنش هم خالی از توجه رسانه ها و هنردوستان نبود.