سفر به «دربند» روسیه، ایرانی ترین شهر سرزمین تزارها

گشتی در تنها شهر شیعه نشین روسیه که خود را ایرانی می دانند

آثار تمدن بزرگ پارسی و تاثیر آن بر سرزمین های مختلف، در جای جای کره خاکی دیده می شود و اکنون با جادوی فناوری اطلاعات در عرصه گردشگری، زوایایی از این شکوه پارسی، بیش از پیش بر شهروندان دهکده جهانی، آشکار شده است.

روایت تاثیر فرهنگ، زبان، ادبیات و تمدن ایران و ایرانیان در قاره سبز، مثنوی هفتاد من کاغذ است و هجوم دانشجویان و محققان شرق و غرب برای یادگیری زبان و ادب پارسی در چند دهه اخیر، خود دلیلی بر افزایش درک جهانی از واقعیت های تمدنی الهام بخش در تاریخ بشر بوده که اکنون، هشتاد میلیون ایرانی، وارثان آن به شمار می روند.

روسیه، سرزمین شگفت انگیز “اولین” ها، یکی از جاهایی قلمداد می شود که هم به فرهنگ ایران مدیون است و هم تاثیر زیادی بر فرهنگ و تاریخ این مرز و بوم داشته است. روابط رسمی سیاسی و اقتصادی ایران با روسیه، بیش از ۵۱۵ سال قدمت مستند و مستدل دارد که تقریبا با کم تر کشوری در دنیا، چنین ارتباطات ساختار یافته ای مشاهده می گردد.

شناخت ما ایرانی ها از روسیه و شهروندانش با وجود فاصله نزدیک ایران با این کشور، خیلی زیاد نیست. شاید برای بعضی ها، شناخت روسیه در شاهکارهای ادبی و موزیسین های به نام و دانشمندان مطرح خلاصه شود یا در تابلوهایی که تزارها، به شاهان ایران در چند قرن پیش اهدا کردند و در نگین کاخ های ایران (کاخ گلستان) در معرض دیدعموم قرار گرفته،  قابل تفسیر باشد.

در گزارش امروز سرویس گردشگری روزیاتو، با شهری در روسیه آشنا می شویم که می توان رد پای ایران و ایرانی را در آنجا مشاهده کرد و با ایرانی ترین شهر سرزمین تزارها را در این اقلیم شیعه نشین کشور پهناور روسیه آشنا شد.

جایی که به پیشنهاد ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه، سال ۲۰۱۵ در این کشور، سال دربند نامیده شد و ۱.۸ میلیارد روبل برای برگزاری جشن دو هزارمین سالگرد تاسیس دربند هزینه شد و این افتخاری برای قدیمی ترین شهر روسیه است که توسط قباد ایرانی بنا گردید.

شهری که نامی آشنا برای تهرانی ها دارد.

در گزارش “دربند” گردی ما همراه باشید. اما اول، ویدیوی ۴ دقیقه ای زیر را که شما را به سفری به دربند روسیه می برد، مشاهده کنید.

از “دربند” تا “ دربند”

این عنوان جالبی می تواند برای یک مستند گردشگری باشد. مستندی که اگر توسط یک مستند ساز خلاق و ماجراجو ساخته شود، دو تاریخ از دو اقلیم شگفت انگیز ایران و روسیه را در معرض دید علاقمندان مستندهای تاریخی قرار می دهد.

 “دربند”  اول، خبر از یک مقصد گردشگری در شمال پایتخت ۲۳۰ ساله ایران می دهد که در تابستان و زمستان، مقصد هیجان انگیزی  برای اهالی کوه و کوهنوردی و طبیعت گردی است که این روزها نیز، با رستوران های مدرن، پاتوق شبانه تهرانی های خوش نشین شمال شهری به نظر می رسد.

“دربند” دوم، جایی چند هزار کیلومتر دور تر از دربند اول است. سرزمینی که بوی ایران و ایرانی می دهد و یکی از مقصدهای ناشناخته برای ایرانیان در سرزمین سرد تزار ها به شمار می رود. دربند روسیه، یکی از قدیمی ترین شهرهای روسیه و به عبارتی، تنها منطقه شیعه نشین این کشور است.

تلفظ این کلمه DERBENT  به صورت دِربِنت است و دربند نیز گفته می شود. مرکز دربند یا دِربِنت، در حاشیه بزرگ ترین دریاچه جهان (خزر) قرار دارد که جنوبی ترین قسمت فدراسیون روسیه هم به شمار می رود. این شهر، در فهرست شهرهای مهم جمهوری داغستان بوده و قریب به یکصد هزار نفر در آن زندگی می کنند.

درباره تاریخ این شهر گفته شده است که توسط قیاد بکم ساسانی، تجدید بنا شد و پسرش (انوشیروان) با احداث دیوار دفاعی، سبب استحکام شهر شد.

در سال بیست و دو هجری قمری یعنی بیش از ۱۴۰۰ سال پیش، توسط جنگجویان عرب فتح شد و تاریخی پر فراز و نشیب را تجربه نمود.

شاه عباس صفوی، یکی از کسانی بود که آن را تصرف کرد و نادرشاه افشار نیز که کوه نور و دریای نور را مدیون لشکرکشی هایش به سرزمین شگفت انگیز هندوستان هستیم، آن را از ترکان باز ستاند.

معاهده ننگین ترکمانچای فتحعلی شاه قاجار در سال ۱۸۲۸ میلادی سبب شد تا دربند، از ایران جدا شود و همچون ایروان و نخجوان و بسیاری از شهرهای دیگر، تحت مالکیت روس ها قرار بگیرد.

دربند، شهری ساحلی با قدمت چند هزار ساله بوده که نزدیکی با ایران، سبب الهام بخشی از فرهنگ و تمدن سرزمین پارس شده است. شهری در دشت ساحلی باریک که در میان کوه های بزرگ قفقاز و دریای خزر ، محصور شده است.

اگر به باکو، پایتخت دیدنی آذربایجانی ها سفر کنید که این روزها در کنار تفلیس،، مقصد شماره یک گردشگری هموطنان به جای استانبول شده است، پس از طی دویست و بیست کیلومتر، به دربند روسیه می رسیم.

این شهر تاریخی، از طریق راه آهن نیز به باکو متصل می شود و البته صنایع مختلفی از جمله کشاورزی و نساجی و منابع گاز در آن فعال است.

روسیه، کشور چند صد میلیونی پهناور آسیا-اروپا، مسلمانان زیادی را در خود جای داده است، اما دربند، یک مقصد گردشگری و دیدنی مملو از مسلمانان شیعه مذهب است. در برخی از متون، از دربند به عنوان دروازه ورود اسلام به منطقه قفقاز و روسیه یاد شده که به همین خاطر، آثاری از تمدن اسلامی در جای جای این شهر به چشم می خورد.

مساجد دربند

مساجد تاریخی این شهر، یکی از مواردی است که نشانه هایی از تمدن اسلامی و ایرانی را می توان در معماری آن مشاهده کرد. موزه میرزا محمد تقی قمری دربندی، بخشی از تاریخ و فرهنگ این شهر را روایت می کند.

دربند را باید یادگاری از ایران باستان در اقلیم تزارها دانست. این شهر، تا قرن چهارم میلادی یعنی حدود ۱۶۰۰ سال پیش، بخشی از منطقه آلبانیا در قفقاز بود و همان طور که در بالا اشاره کردیم، به دستور خسرو انوشیروان برای حفاظت از مرزهای شمالی ایران در برابر مهاجمین و بومی ساختن منطقه توسط ایرانیان، دیواری مرتفع برای آن ساخته شد.

از اواخر قرن پنجم میلادی بود که نام فارسی دربند بر روی آن نهاده شد و چند هزار خانوار ایرانی در آن منطقه ساکن شدند.

دربند امروزی، از محله های مختلفی تشکیل شده است که همگی درون یک حصار قرار گرفته اند. «نارین قلعه»، حصاری است که این حصار بزرگ از آن جا آغاز و تا لب دریا ادامه پیدا می کند. به هر حال، تاریخ ۲ هزار ساله دربند که یادگار تمدن کهن ایرانیان در سرزمین سرد تزار ها به شمار می رود، ناگفته های شنیدنی بسیار دارد که در آینده به آن اشاره خواهیم کرد.

زبان پارسی در دربند روسیه

نشانه های زبان پارسی فقط در شهرهای ترکیه خودنمایی نمی کند یا در ریشه های زبان سوئدی. در این شهر زیبای روسیه نیز، ما شاید نشانه هایی از زبان و ادب پارسیان هستیم. بیش از ۳۰ کتیبه بر روی دیوارهای نارین قلعه دربند وجود دارد که به زبان پهلوی نوشته شده و از ارزش تاریخی بسیار برخوردارند.

در این کتیبه ها، می توان شیوه و تاریخ ساخت قلعه بزرگ را مشاهده کرد. حتی در روستاهای دربند، آثاری از زبان پهلوی رویت شده است. «جالقان» و «می تافی»، دو روستایی است که در چند فرسخی دربند قرار داردند و هنوز آثاری از زبان پهلوی با وجود تاثیر گذازی زبان روس، در گویش مردمان این دیار مشاهده می شود.

زبان فارسی دری نیز در کنار زبان پهلوی، در کتیبه های شهر، خودنمایی می کند. کتیبه های فارسی دری، مربوط به دوران صفویه و قاجاریه هستند که در جای جای شهر دیده می شود. محله های هفت گانه دربند روسیه، دارای مساجدی منحصر به فرد هستند که هر یک، کتیبه تاریخی مجزا دارد. مسجد جمعه، همشهری،‌ توبه، شیر و خورشید و مسجد ایرانیان، از جمله مساجد این دیار است.

جالب است که بدانید، در قبرستان های این شهر، آثاری از زبان و ادب پارسی مشاهده می شود. دو قبرستان به نام های «چهل تن» و «مومنین» وجود دارد که از احترام خاصی در میان مردم برخوردار بوده و در بین اهالی جمهوری داغستان و چچن، مقصد گردشگری مذهبی مورد احترام است. آنها بر این باور هستند که چهل تن، مقبره ای متعلق به شهیدانی است که در حمله نخست مسلمانان به این منطقه، جان خود را از دست دادند.

بر روی برخی از قبرهای این گورستان، کتیبه هایی به زبان فارسی دیده می شود و همانطور که گفتیم، مقبره «قمری دربندی»، شاعر نامدار فارسی وترکی زبان نیز در آنجا قرار دارد.

هویت ایرانی را فقط در کتیبه ها و تمدن این منطقه یا گویش مردمانش خلاصه نمی شود، بلکه نام های فارسی برخی از اهالی منطقه، که از نام های ایرانی برداشت کرده اند، بخشی از این هویت را جلوه گر می کند.

نام شهر نیز هویت فارسی دارد که به دلیل تنگ و باریک بودن، به آن دربند گفته می شود و البته قلعه تاریخی نارین قلعه نیز، که معنای انار می دهد، ریشه در زبان پارسی دارد.

یادگاری ساسانیان در دربند روسیه

دربند، منطقه ای استراتژیک بود و به همین خاطر، در راستای ارتقای پدافند عامل شهر، دیوار بزرگی در اطرافش کشیده شده است. دربند به عنوان گلوگاه قفقاز، در طول تاریخ، مقصد اقوام زیادی بوده که به این منطقه خوش آب و هوا سفر کرده اند.

به همین خاطر، اکنون درصد زیادی از جمعیت این شهر را مهاجران تشکیل می دهند. البته آنچه که امروزه از دیوار تاریخی شهر به یادگار مانده است، نشان گر این واقعیت است که استحکامات دربند، دیوار سنگی بسیار بلندی در زمان خسرو انوشیروان (بیست و دومین پادشاه ساسانی ) بوده که به طول چهل کیلومتر و به ارتفاع ۱۸ متر ساخته شد.

این دیوار عظیم، ۳۰ برج نگهبانی  و ۳ دروازه بزرگ داشت که یکی از آن ها، رو به دریا باز می شد.

دربند را تنها شهر روسیه می دانند که ظرف ۲ هزار سال پیش تا به امروز، هویت تاریخی و باستانی خود را حفظ کرده است و به همین خاطر در سال ۲۰۰۶ میلادی، به فهرست میراث جهانی یونسکو اضافه شد.

دلیل ثبت این شهر در میراث یونسکو در دو معیار مهم خلاصه می شود: یکی اینکه نمادی از تمدن ساسانیان است و دیگری، کارکرد دفاعی این شهر و حصارش است که در تعداد کمی از قلعه های جهان، قابل مشاهده خواهد بود.

ایرانیان دربند

دربند، گر چه مقصد گردشگری جذاب و شناخته شده ای برای هموطنان در زمان سفر به سرزمین بی ویزای تزارها نیست، اما، پژوهش هایی که در سال های اخیر انجام شده، بیانگر این واقعیت است که مردم این دیار، خود را ایرانی می دانند. کتیبه مظفر الدین شاه قاجار که قدمتی صد ساله دارد، در این شهر مشاهده می شود.

بر اساس سرشماری صورت گرفته در سال ۲۰۱۰ میلادی، ترکیب قومیتی دربندی ها مشخص شد. بر همین اساس، بیش از ۴۰ هزار نفر از مردم دربند، لزگی بوده اند. قریب به ۳۹ هزار نفر، آذری و بیش از ۱۸ هزار نفر، تبرسرانی.

جالب است که بدانید، کم تر از ۵ هزار نفر از مردمان دربند، از اقوام روس هستند.

راهنمای گردش به دربند

۱- دربند روسیه، یکی از مقصدهای گردشگری هیجانی برای نوروز ۹۶ است که شما را با بخشی از  تاریخ و تمدن بزرگ ایران در سرزمین تزارها آشنا می کند.

۲- برای سفر به روسیه، از درگاه سفارت ایران در روسیه و سفارت روسیه در تهران استفاده کنید.

۳- سایت های گردشگری، برای آگاهی از فرصت های گردشگری و اقامت در این شهر ایرانی روسیه، توصیه می شود.

۴- بوکینگ دات کام، یکی از مطرح ترین درگاه های پیدا کردن مکان های اقامت ارزان است که برای دربند نیز، فرصتهای اقامتی ارزان قیمت پیشنهاد می کند.

۵- اگر قصد سفر  به دربند روسیه داشتید، از ده ها توصیه تریپ ادوایزری ها هم استفاده کنید.