آیین های نوروزی اردبیلی ها: سرزمین چشمه های بهشتی

سالانه ۵ میلیون گردشگری از استان اردبیل دیدن می کنند

نوروز اردبیل ، همچون آیین های نوروزی در ۳۰ استان دیگر ایران، جذاب و دیدنی است و به دلیل طبیعت بکر و شگفت انگیز این خطه از ایران هزار رنگ به خصوص در ایام نوروز، میتواند گزینه شماره ۱ برای سفر هموطنان به دیار چشمه های بهشتی باشد. جایی با سوغات خوشمزه و طبیعتی بهشتی و مردمانی خونگرم و مهمان نواز که با ۱۵۰۰ اثر تاریخی و ۱۱۰ چشمه آب گرم و سرد، مقصد گردشگری سلامت و SPA ایران به شمار می رود.

نوروز اردبیل را میتوان با نوای تکم چی شناخت. نوای «تکم‌چی» بشارت نوروز می‌دهد براساس آئین‌های باستانی با زمزمه تولد دوباره بهار، مردم اردبیل با تشریفات، آئین‌ها و آداب و رسوم خاصی به استقبال سال نو و بهار می‌روند که این هم آوازی با نوای نشاط آفرین «تکم چی‌ها» بشارت داده می‌شود. یکی از رسوم کهن در اردبیل رسم اهدای توتک و دلکه به کودکان بوده است و با وجود این‌که امکانات رفاهی مردم بیشتر شده است سنن گذشته به‌علت درون مایه غنی هنوز برای افراد تداعی‌کننده خیر و شادی است.

در گزارش  امروز سرویس گردشگری روزیاتو، نگاهی داریم به آیین ها و سنت های جالب اردبیلی ها تا با برنامه های این خطه، در روزهای پایانی سال آشنا شویم.

با ما همراه باشید.

اردبیل: دیار شگفتی ها

مقصد گردشگری سلامت، گردشگری تاریخی، گردشگری طبیعی و گردشگری ورزش در شمال غرب ایران، حتما سرزمین چشمه های بهشتی، دیار عارفان و خطه دلیر مردان اردبیل بوده که آوازه ظرفیت های گردشگری و تاریخی آن، شهره خاص و عام در داخل و خارج از کشور است.

اگر چه اردبیل در ایام نوروز و حتی تابستان که یکی از بهترین آب و هوای کشور را در گرمای سوزان مناطق کویری کشور در اختیار گردشگران قرار می دهد، آن طور که شایسته و بایسته ظرفیت های گردشگری این استان توانمند است با استقبال هموطنان و گردشگران بین المللی همراه نمی شود، اما با تغییر ذائقه سفر مسافران نوروزی و فرهنگ سازی بهینه مسئولان گردشگری و مدیریت شهری، میتوان اردبیل را در فهرست ۵ مقصد گردشگری فوق العاده نوروزی جای داد. البته، توسعه زیر ساخت های توریستی این استان نیز باید در عصر ایران ۱۴۰۰ با شتاب بیش تری دنبال کرد.

هفته ها و ماه ها برای تماشای بخشی از تاریخ و طبیعت بی نظیر استان اردبیل نیاز است تا بتوان بخشی از ۱۵۰۰ ابنیه تاریخی و باستانی و صدها ظرفیت طبیعت گردی استان را به نظاره نشست و قدرت جادویی نقاش طبیعت را در بوم شگرف اردبیلی ها احساس کرد.

وجود بیش از ۱۵۰۰ اثر تاریخی بصورت محوطه ها، تپه ها، پل ها، بناها و قلعه ها در جای جای استان از جمله محوطه تاریخی پیرازمیان در مشکین شهر ، گیلوان در شاهرود خلخال، تپه تاریخی نادر اصلاندوز و آناهیتا در سرعین، پل پردیس در شهرستان کوثر و هفت چشمه در اردبیل، بقاع شیخ صفی الدین اردبیلی و شیخ جبرائیل و مجموعه بزرگ بازار تاریخی اردبیل و قلعه های اولتان در پارس آباد، قهقهه در مشکین شهر و قیزقلعه در بیله سوار موید این امر است.

آیین های نوروزی اردبیلی ها: از بایرامی آیی تا بایراملیق

بررسی ها نشان می دهد که عید نوروز در اردبیل به اعیادی با نام های همچون “بایرامی آیی”، “ایل بایرامی” و در میان برخی از طوایف به “امیرالمومنین(ع) بایرامی” شهرت دارد. یکی از اولین آداب و رسوم عید نوروز که از اوایل اسفندماه و یا اواسط این ماه که معمولا به بایرام آیی در بین اهالی خطه اردبیل معروف است آغاز می شود، غبارر وبی منازل یا خانه تکانی است که این امر بنا به ذائقه و سلیقه هر یک از افراد متفاوت بوده است.

در این رسم زنان و مادران خانه با غبارروبی و شست و شوی وسایل منازل خود عید را آغاز و خود را برای این ماه آماده می کنند که این رسم را به معنی پشت سر گذاشتن کهولت، کسالت، تنبلی و هرچه غم و اندوه است می دانند و با این کار خود را برای آغاز سالی نو و پر از خیر و برکت و همراه با شادمانی آماده می کنند.

از آداب و رسوم ویژه عید نوروز که در استان اردبیل و خطه آذربایجان رواج دارد و از گذشتگان در این عید باستانی به نمایش گذاشته شده است می ‌توان به دادن عیدی (بایراملیق) و سکه سال نو (ایل سکه سی) اشاره داشت. بایراملیق یا عیدی، در واقع هدیه ‌ای است که افراد به مناسبت فرا رسیدن عید به همدیگر می ‌دهند و معمولا این هدیه از طرف بزرگترها به کوچکترها داده می ‌شود و تاریخی کهن در میان اردبیلی ها دارد. 

البته در اردبیل و منطقه آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی، این هدیه می ‌تواند یک تخم مرغ رنگ شده عید باشد یا یک لباس و یا اسکناس تازه تا نخورده که بنا به سلیقه افراد در مناطق مختلف متفاوت است، اما اسکناس نو و یا پول، متداول‌ ترین نوع بایراملیق در استان اردبیل است که افراد به همدیگر می دهند.

هم چون رسومی که در بسیاری از خانواده ها در دیگر استان های کشور نیز رایج است، پدر خانواده اسکناس ‌های نویی را در میان صفحات قرآن کریم نگهداری می کند و بعد از لحظه تحویل سال نو به اعضای خانواده هدیه می دهد و دادن عیدی به تازه عروس ‌ها و تازه دامادها و نامزدهای جوان از اهمیت فراوانی در این خطه برخوردار است.

 دادن «ایل سکه سی» یا «سکه سال» رسم دیگری است که در نزد مردم دیار آذربایجان به مناسبت عید نوروز متداول است و معمولا برخی افراد که به داشتن دستی با برکت و یا به اصطلاح آذری ‌ها دستی سبک مشهورند با آغاز سال نو به دوستان و آشنایان «ایل سکه سی» می ‌دهند تا با دریافت نخستین پول سال از چنین دست مبارکی سالی پر رونق و خوب از لحاظ اقتصادی داشته باشند. برگزاری مراسم عروسی در نوروز هم آیین خاص خود را دارد که در ۴۶ دقیقه در ویدیوی زیر تماشا کنید. 

فردی که «ایل سکه سی» را می ‌دهد ممکن است پیرمردی ۹۰ ساله باشد و یا کودکی شش ساله. هیچ تفاوتی ندارد بلکه ملاک برکت دست است. اگر در خانواده اردبیلی ها، نو عروس باشد، برخی از خانواده ها عادت دارند به مناسبت نوروز، خونچه به نو عروس داده و این رسم در اردبیل و آذربایجان متداول است و در این مواقع خانواده داماد با هدایایی ویژه نوعروس و یا کسانی که تازه نامزد شده اند به خانه عروس رفته و با کمی آجیل، شیرینی، و دیگر تنقلاتی که هدیه خود را تزئین می کنند خونچه خود را به نوعروس می دهند.

آیین تکم خوانی

طبق یک آیین و سنت دیرین تکم که عروسکی سنتی و با پیشینه تاریخی بسیار است در چند روز مانده به عید نوروز بر دستان تکم‌ چی ‌ها در کوی و برزن اردبیل نوید بهار را می دهد. تکم خوانی آیینی است به قدمت نوروز و یادگاری از آداب و رسوم نوروز که همواره در سرزمین آذربایجان به عنوان آیینی ماندگار و منحصر به فرد مورد توجه مردم این خطه بوده و با روش مخصوص توسط تکم گردان ها به اجرا گذاشته می شده است.

این آیین سالیان دراز با آداب و رسوم کهن مردم آذربایجان و به ویژه استان اردبیل عجین بوده و همه ساله با فرا رسیدن عید نوروز، مردم به انتظار تکمچی می نشستند و انتظار داشتند که تکم چی، سمبل نشاط بهاری، آنها را برای استقبال از بهار آماده سازد و اگر چه این روزها شاهد کمرنگ شدن این آئین در درازای سالیان متمادی هستیم اما امروزه نیز می توان گوشه ای از این رسم به یادگار مانده از پدرانمان را در کوچه های برخی روستاها به وفور شاهد بود.

آئین چهارشنبه سوری در اردبیل

بطور کلی فرهنگ مردم را باید در درون زندگی مردم و از لابه لای باورهای آن ها جستجو کرد، از آنجا که چهارشنبه سوری از آئین های دیرینه ایرانیان است جدای اینکه امروزه آنچه در شهرهای بزرگ ایران در این شب انجام می گیرد بیشتر به جنگ و نزاع شبیه است تا سور و شادی، اما جشن چهارشنبه آخر سال اردبیلی ها متفاوت تر از دیگر استان ها برگزار می شود.

جشن «سور» از گذشته بسیار دور در ایران مرسوم بوده ‌است که جشنی ملی و مردمی است و «چهارشنبه سوری» نام گرفته ‌است که این روز را می توان طلایه‌دار نوروز معرفی کرد. در گذشته در ایران در پایان هر ماه جشن و پای‌ کوبی با نام سور مرسوم بوده ‌است و از سوی دیگر چهارشنبه نزد اعراب «یوم الارباع» خوانده می‌ شد و از روزهای شوم و نحس به شمار می‌ رفت و مردم این سرزمین در گذشته بر این باور بودند که روزهای نحس و شوم را باید با عیش و شادمانی گذراند تا شیاطین و اجنه فرصت رخنه در وجود آدمیان را نیابند.

چهارشنبه سوری در استان اردبیل و خطه آذربایجان از اهمیت و جایگاه ویژه در بین مردم این سرزمین برخوردار است و مردم از چند روزی مانده به عید نوروز با توجه به اینکه تمامی کارهای منازل خود اعم از غبارروبی، شست و رفت انجام داده اند با برگزاری جشنی که گاه کوچک و گاهی بزرگ و به مثال مهمانی درباریان انجام می شود به استقبال عید نوروز می‌ روند که این روز در اردبیل آداب و آئین مخصوص خود را دارد.

 در این روز مردم اردبیل در حیاط و یا کوچه های محل و کوی و برزن خود آتشی روشن می کنند و آن را نماد روشنایی، تکاپو و تلاش و به رغم دور هم بودن هیزم آتش آن را نماد دورهم بودن اعضای یک خانواده و در نهایت دور شدن از بلاها و شیاطین معنا می کنند و به رغم منطبق شدن این جشن با عقاید مردم سرزمین عرب این بیت فردوسی را دلیل توجه به فروغ و روشن کردن‌ آتش می دانند:

“نگویی که آتش پرستان بَدند، پرستندگان پاک یزدان بُدند” .

از دیگر رسوم رایج در بین مردم آذربایجان و به تبع آن استان اردبیل در روز چهارشنبه سوری می توان به تهیه آجیل و شیرینی مخصوص این روز اشاره کرد که آجیل مخصوص این روز شور و شیرین، مانند آجیل عادی مشگل گشاست، یعنی علاوه بر مواد اصلی بو داده شور و شیرین، مانند آجیل، برگه هلو و زردآلو ، قیسی، کشمش سبز، مویز، باسلـق، پسته و بادام، فندق بو نداده، نقل، شکر، پنیر، و مغز گردو هم اضافه می کنند.

اگر قصد سفر به استان اردبیل در نوروز ۹۷ دارید، پیش از سفر، فرصت های گردشگری و اقامتی استان را از طریق اداره کل گردشگری و میراث فرهنگی و صنایع دستی استان اردبیل جویا شوید که راهنمای خوبی برای سفر به سرزمین شگفتی های طبیعی شمال غرب ایران است. تصاویر خود را از نوروز گردی های ۹۷ اردبیل از طریق کانال های روزیاتو در شبکه های اجتماعی ارسال کنید.