قاتلان نامحسوس، کشتارهای دسته‌جمعی؛ با کشنده‌ترین بیماری‌های عفونی قرن اخیر آشنا شوید

ویروس‌ها چندین هویت متفاوت دارند، بعضی از آنها ساده هستند و یک بیماری قابل درمان را سبب می‌شوند اما برخی دیگر چنان خطرناکند که می‌توانند یک انسان سالم را از پای درآورند. به همین خاطر می‌توان آنها را قاتلان نامحسوسی نامید که بی‌صدا به کشتارهای دسته‌جمعی در گوشه و کنار جهان می‌پردازند و سالانه افراد زیادی را به کام مرگ می‌فرستند.

ویروس ها تقریبا یک هزارم باکتری ها هستند و باکتری ها نیز ده ها مرتبه از اکثر سلول های بدن انسان کوچک تر هستند. حالا تصور کنید ویروسی که هزاران برابر از سلول بدن انسان کوچک تر است، می تواند طی عملیاتی ساده، همه چیز را تحت کنترل گرفته و نابودگری عظیم باشد.

در این راستا، در ادامه این مقاله شما را با کشنده‌ترین بیماری‌های عفونی قرن اخیر آشنا می‌کنیم که قربانیان زیادی داشته‌اند و شمار زیادی از مردم را از پای در آورده‌اند. همراهمان باشید.

سندروم تنفسی خاورمیانه (MERS)

بیماری موسوم به سندروم تنفسیِ خاورمیانه یا مِرس (MERS) یک بیماری تنفسی است که به وسیله یک ویروسِ کورونای جدید که آن را MERS‐CoV نامیده اند به وجود آمده است. این بیماری نخستین بار در سال ۲۰۱۲ در عربستان سعودی گزارش شد. کورونا یک خانواده بزرگ ویروسی است که بیماری هایی از سرماخوردگی تا سارس را شامل می شود.

این بیماری تاکنون در کشورهای اُردن و یمن (در خاورمیانه)، فرانسه، آلمان، یونان، ایتالیا و بریتانیا (در اروپا)؛ تونس و مصر (در آفریقا) ؛ چین، مالزی، کره جنوبی و فیلیپین (در آسیا) و ایالاتِ متحده آمریکا دیده شده است.

نشانه های این بیماری می تواند شاملِ تب، سرفه و تنگیِ نفس باشد. همچنین سینه پهلو و ناراحتی های گوارشی نیز در مواردی گزارش شده اند. این ویروس در افرادی که دچار ضعف مزاجی هستند بیماری شدیدتری ایجاد می کند اما ممکن است برخی از مبتلایان به این ویروس عوارضِ بیماری را از خود نشان ندهند.

هنوز بروشنی مشخص نیست که این ویروس چگونه انتقال پیدا می کند. این ویروس میان دام و انسان مشترک است و گمان می رود که افراد از طریق تماس مستقیم یا غیرمستقیم با شترهای سواری در خاورمیانه به آن مبتلا شده باشند. به نظر می رسد که در برخی موارد، این ویروس از فرد مبتلا به افراد دیگر منتقل شده باشد.

سندرم حاد تنفسی (SARS)

سندروم مزمن تنفسی، نوعی بیماری ویروسی واگیردار است که توسط کرونوویروس ها ایجاد می شود. این ویروس می تواند بیمار را به نوعی سینه‌پلهو کشنده برساند، بین انسان و حیوان مشترک است و حدود ده درصد مرگ و میر دارد.

در نوامبر سال ۲۰۰۲ میلادی، ویروس SARS در چین و هنگ کنگ منتشر شد و تا سال ۲۰۰۳ میلادی به ۳۷ کشور مختلف جهان رسید. به موجب این انتشار، حدود ۸۲۷۳ نفر به آن مبتلا و ۷۷۵ نفر جان خود را از دست دادند.

علائم اولیه سارس شبیه آنفلوآنزا است، یعنی با تب، خستگی، بدن درد، سرفه و گلودرد همراه است. بیماری معمولاً با تب بالای ۳۸ درجه سانتیگراد شروع می‌شود. سپس علائم تنفسی مانند تنگی نفس و دشواری تنفس تشدید می‌شود.

پس از ۷-۳ روز بیمار دچار سرفه های خشک و بدون خلط می‌شود که می‌تواند پیشرفت کرده و منجر به اشکالات تنفسی و کمبود اکسیژن در خون شود. در ۱۰ تا ۲۰ درصد موارد، بیماران به تهویه مکانیکی نیاز پیدا می‌کنند.

آنتی بیوتیک در درمان این بیماری سودی ندارد اما داروهای تب بر، اکسیژن کمکی و … مفیدند.

آنفولانزای خوکی (SWINE FLU)

آنفولانزای خوکی نیز از دیگر بیماری های عفونی قرن اخیر است که شماری از انسان‌ها به واسطه آن جان خود را از دست داده اند. به طور کلی میزان مرگ و میر ناشی از این بیماری کمتر از یک درصد بوده و درافرادی که بیماری زمینه‌ای مانند ناراحتی قلبی، کلیوی و مزمن ریوی داشته اند، مرگ و میر شایع‌تر است.

در سال ۲۰۰۹ میلادی، دو نوع بیماری ویروسی جهانی کشف شدند که H1N1 نوع دوم در خود داشتند. این ویروس از خوک به انسان منتقل شده است.

خوشبختانه این ویروس چندان رایج نبود و فقط افرادی که در تماس مستقیم با خوک ها بودند، در خطر ابتلا به آن قرار داشتند. در سال ۲۰۱۰ میلادی سازمان سلامت جهانی رسما اعلام کرد این بیماری به طور کلی در جهان ریشه‌کن شده است.

خوک ممکن است به ویروس آنفولانزای انسانی و سایر حیوانات و حتی پرندگان مبتلا شود و در بدن آن شیفت آنتی ژنیک و یا دگرگونی ژنتیک در جهت ایجاد ویروس جدید رخ دهد. در سال ۲۰۰۹ بود که ویروس آنفولانزای خوکی با زیرگروه H۱N۱ نوع A. آنفولانزا شناخته شده است.

علایم این بیماری شامل علایم شامل تب، سرفه، گلودرد، بدن درد، سردرد، خستگی و لرز است.

آنفولانزای مرغی (BIRD FLU)

آنفولانزای مرغی نیز نوعی دیگر از بیماری های ویروسی قرن ۲۱ است که از پرندگان به انسان منتقل می شود. این بیماری کاملا کشنده و مهلک است. ویروس H5N1 از سال ۲۰۰۳ میلادی  در آسیا منتشر شد و تا سال ۲۰۰۶ میلادی وارد اروپا، خاورمیانه و آفریقا شد. در سال ۲۰۱۲ میلادی، چین دومین دوره مرگ و میر مردم خود را به صورت رسمی اعلام کرد.

از زمان ظهور بیماری آنفولانزای مرغی در سال ۱۹۹۷ میلادی در هنگ کنگ تا سال ۲۰۰۶، حدود دویست میلیون پرنده و چند صد نفر انسان، جان خود را از دست دادند. این بیماری از طریق تماس با مدفوع، خون، ترشحات تازه‌ی مجاری تنفسی پرندگان بیمار و محیط زیست آلوده منتقل می‌شود.

تب، سرفه، گلودرد، درد عضلات، احساس کسالت، عفونت چشم و ریه‌ها، تنگی نفس، خلط خونی و اسهال از علایم تب مرغی در انسان است.

آنفلوانزا بیشترین خطر را معمولاً برای کودکان کم سن و همچنین افراد مسن دارد. البته تا حد زیادی این مسئله بستگی به وجود ایمنی نسبت به آنفلوانزا در جوامع مختلف دارد. برای مثال آنفلوانزای ۱۹۱۸ برای جوانان کشنده تر بود.

در پاسخ به این سوال که آیا ممکن است به علت خوردن مرغ وجوجه به آنفلوانزای مرغی مبتلا شویم؟ باید بگوییم اگر گوشت به خوبی پخته شود، خیر. پختن باعث مرگ ویروس در مرغ، گوشت و تخم مرغ می‌شود. ویروس آنفلوانزای مرغی در گوشت خام مرغ های آلوده زنده می‌ماند.

جنون گاوی (MAD COW DISEASE)

جنون گاوی یک بیماری عصبی تحلیل‌دهنده مغز و کشنده در انسان است که در اثر نوعی پروتئین به نام پریون‌ ایجاد می‌شود. بیماری جنون گاوی از طریق مصرف گوشت آلوده یا تماس با مغز یا هورمون‌های فرد آلوده، (حین کالبدشکافی یا عمل جراحی) منتقل می‌شود. همچنین، مطالعات جدید ثابت کرده، پروتئین‌هایی که باعث بروز جنون گاوی می‌شوند، در خون فرد مبتلا باقی می‌مانند و در صورت ورود به جریان خون فرد دیگر، منتقل می‌شوند.

جنون گاوی، سبب بروز حفره های میکروسکوپی شبیه به اسفنج در مغز می‌شود و با مشکلاتی از قبیل اختلال در حرکت و دید، کاهش حافظه و تغییر خلق و خو همراه است. حدود ۹۰ درصد از مبتلایان یک سال پس از مشاهده علایم جان خود را از دست می‌دهند.

در اکتبر سال ۲۰۰۹ میلادی، ۱۶۶ کشته در انگلستان و ۴۴ کشته در دیگر نقاط جهان گزارش شده بود.

دوره نهفتگی بیماری در انسان بسیار طولانی و بیش از ۵ سال‌ است. در حال حاضر برای این بیماری درمان مؤثری وجود ندارد و تمرکز پزشکان بر کاهش درد و علائم است.بیماری بدون بهبودی بوده و در همه موارد کشنده است.

ایدز / سندرم نقص ایمنی اکتسابی (HIV/ AIDS)

ایدز، یا سندرم نقص ایمنی اکتسابی، نوعی بیماری است که در دستگاه ایمنی و توسط ویروس نقص ایمنی (HIV) ایجاد می‌شود.

بیماری ناشی از ویروس HIV دارای سه مرحله اصلی است. در مرحله اول (عفونت حاد) فرد ممکن است برای مدت کوتاهی بیماری شبه آنفلوآنزایی را تجربه کند. به همین دلیل معمولاً این بیماری تا یک دوره طولانی بدون هیچ علائمی دنبال می‌شود که به این مرحله از بیماری، دوره نهفتگی گفته می‌شود.

هر چقدر که بیماری پیشرفت یابد، تداخل بیشتری با دستگاه ایمنی بدن پیدا می‌کند و باعث می‌شود که افراد به عفونت‌هایی مانند عفونت فرصت‌طلب و تومور دچار شوند، البته معمولاً در افرادی که دستگاه ایمنی آنها به خوبی عمل می‌کند تاثیرگذار نیست.

بیشتر بخوانید: آنچه احتمالا درباره ایدز نمی دانید ؛ گزارش یک بیماری تابو شده

ابتلا به HIV می تواند به ابتلا به ایدز منجر شود. ویروس HIV از طریق مایعات بدن همچون خون، منی، مایع واژینال یا شیر سینه منتقل می شود.

UNAIDS اعلام کرده است از سال ۲۰۰۱ میلادی، تعداد مبتلاها به HIV در میان کودکان حدود ۵۲ درصد و در میان بزرگسالان ۳۳ درصد کاهش یافته است.

در ایران، نیمی از مبتلایان به اچ آی وی،‌ در گروه سنی ۲۱ تا ۳۵ سال قرار دارند و با توجه به فوت برخی از مبتلایان، ۲۴ هزار و ۳۶۱ نفر مبتلا به ایدز در کشور شناسایی و زنده هستند. طبق اعلام مسئولان، قریب به ۷۰ درصد مبتلایان به ایدز از طریق اعتیاد تزریقی، ۱۸ درصد از طریق انتقال جنسی و حدود ۱.۵ درصد از طریق مادر به کودک منتقل شده است.

بیشتر بخوانید: کشورهایی که بیشترین آمار مبتلایان به بیماری ایدز را در دنیا دارند

تب دنگی (DENGUE FEVER)

عامل تب دانگ نوعی ویروس است که از طریق پشه به انسان منتقل می شود. تب دنگی به عنوان «تب استخوان شکن» نیز شناخته می‌شود، چرا که به دلیل درد شدید حاصل از آن بیمار تصور می‌کند استخوان‌هایش در حال شکستن هستند.

این بیماری در صورت عدم درمان می تواند کشنده باشد. تب دنگ بیشتر در مناطق توریستی به خصوص در پورتوریکه ،هاوایی ، کشورهای امریکای لاتین ، جزایر اقیانوس آرام و جنوب شرقی آسیا شیوع دارد. ابتلا به این ویروس طی بارداری عوارض جبران ناپذیری در پی دارد زیرا این ویروس می تواند از مادر به جنین منتقل شده و باعث مرگ دخل رحمی ، وزن کم هنگام تولد و زایمان زوردس شود.

برخی نشانه‌های تب دنگی عبارتند از تب، سردرد، حساسیت‌های پوستی مشابه سرخک و درد در ماهیچه‌ها و مفاصل. ممکن است تب دنگی در تعداد کمی از بیماران به یکی از دو گونه خطرناک و کشنده تبدیل شود. گونه اول تب هموراژیک دنگی است که باعث خونریزی، ترشح مایعات به بیرون از عروق خونی (رگ‌های حامل خون) و کاهش پلاکت‌های خون (عامل لخته شدن خون) می‌شود. گونه دوم سندروم شوک دنگی است که باعث افت فشار شدید می‌شود. ویروس دنگی ۴ نوع متفاوت دارد.

اگر فردی به یک نوع از ویروس‌ها مبتلا شود، تا آخر عمر به آن نوع ویروس مصونیت دارد. اگر چه، در برابر سه گونه دیگر فقط تا مدت محدودی مصونیت دارد. اگر بعدها به یکی از سه نوع دیگر این ویروس مبتلا شود، ممکن است مشکلاتی جدی برای او ایجاد شود.

مالاریا (MALARIA)

بیماری مالاریا، یکی از بیماری‌های انگلیِ کشنده است که از طریق نیش پشه‌ی آنوفل منتقل می‌شود. وقتی این پشه، شما را نیش می‌زند، انگل مالاریا وارد گردش خون می‌شود. اولین جایی که انگل مالاریا شروع به تکثیر می‌کند، سلول‌های کبد است. طی ۴۸ تا ۷۲ ساعت، انگل مالاریا، به دلیل تراکم بالا، سلول‌های کبدی را پاره می‌کند و وارد خون می‌شود تا در گلبول‌های قرمز خون نیز تکثیر شود.

بعد از تکثیر در سلول‌های خونی و تراکم آنها، گلبول‌های قرمز خون نیز پاره و تعداد انگل‌ها در خون، بیشتر و بیشتر می‌شود. روند آلوده ‌کردن سلول‌های خونی ادامه دارد تا اینکه علائم مالاریا هر ۳ روز یک‌بار تکرار می‌شود.

تب یکی از علائم مالاریاست که با پاره شدن گلبول‌های قرمز خون، بروز می‌کند. در زمانی که انگل‌ها وارد گلبول‌های جدید می‌شوند، تب قطع می‌شود؛ یعنی بیمار ۲ روز تب ندارد و روز سوم همزمان با پاره شدن مجدد گلبول‌های جدید که براثر تراکم بیش از حد انگل مالاریا روی می‌دهد، دوباره تب می‌کند.

مالاریا مهم‌ترین بیماری انگلی و یکی از معضلات سلامتی شمار زیادی از کشورها بخصوص کشورهای مناطق گرمسیری است. این بیماری به صورت عفونت حاد در بیشتر موارد وخیم و گاهی طولانی و با ویژگیهای تب متناوب و لرز، کم‌خونی و بزرگی طحال و گاه با ویژگی‌های ساده یا کشنده دیگر خودنمایی می‌کند.

اهمیت این بیماری به خاطر شیوع زیاد و مرگ‌ومیر قابل توجه‌است. بیماری مالاریا با نام های دیگری چون پالودیسم، تب و لرز، تب نوبه و تب متناوب نامیده می‌شود.

وَبا (CHOLERA)

تولید و تجمع باکتری ویبریو کلرا در روده انسان، نوعی بیماری اسهالیحاد را به نام وبا ایجاد می کند که در اکثر موارد باعث از دست رفتن سریع آب و املاح بدن می شود و در صورت درمان نشدن، باعث شوک و سرانجام مرگ می شود.

این بیماری در گذشته در ایران به نام مرگامرگی خوانده می‌شده‌است. این باکتری با نوشیدن آب آلوده یا خوردن ماهی نپخته یا خوردن صدف‌ها وارد بدن می‌شود.

در ایران بیشترین راه انتقال وبا، سبزی‌های آلوده‌است. سبزی‌هایی که در هنگام کاشته شدن با کود انسانی (پساب) تغذیه می‌شوند دارای بیشترین آلودگی هستند. وبا در طول تاریخ هفت بار همه‌گیری جهان‌گستر داشته‌است. در قرن نوزدهم چندین بار در اروپا همه‌گیر شد اما امروزه وبا بیشتر در کشورهای جهان سوم به علت وضعیت ناسالم و غیر بهداشتی آب های آشامیدنی دیده می‌شود.

وبا در استان هایی مانند سیستان و بلوچستان که شرایط بهداشتی و دسترسی به آب آشامیدنی بهداشتی کمتر دارند، شیوع بیشتری دارد. این ویروس در هر سال جان حدود یکصدهزار انسان را می گیرد.

مهمترین راه پیشگیری از این بیماری پرهیز از مصرف آب آشامیدنی غیربهداشتی، شستن مرتب دستان با صابون و پرهیز از مصرف غذاهایی که در شرایط غیراستاندارد نگهداری می شود است. با رعایت این موارد به خصوص در مسافرت ها می توان از ابتلا به وبا تا حد زیادی در امان بود.

تب ابولا (EBOLA VIRUS)

تب ابولا نوعی بیماری عفونی است که با تب و خونریزی داخلی همراه است و به واسطه تماس با مایعات بدن فرد مبتلا منتقل می شود. این بیماری تا ۹۰ درصد خطر مرگ دارد و در کشورهای آفریقایی بیش از بقیه دنیا کشته داشته است.

ویروس ابولا نخستین بار در سال ۱۹۷۶ شناسایی شد. در آن زمان حدود حدود ۳۰۰ نفر به این ویروس مبتلا شدند و ۸۰ درصد مبتلایان به بیماری ابولا جان باختند. اما شیوع بیماری در سال ۲۰۱۳ در چهار کشور غرب آفریقا که جان یازده هزار نفر را گرفت. در خلال سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶ میلادی نیز با انتشار مجدد این ویروس که از گینه شروع شد و به سیرالئون، لیبریا و نیجریه گسترش یافت، حدود ۴۰۰ نفر جان خود را از دست دادند.

ابولا اغلب به شکل یک آنفلوآنزای ناگهانی شروع می‌شود و با احساس خستگی، تب، ضعف، کاهش اشتها، درد عضلانی، درد مفاصل، سردرد و گلودرد همراه است. البته ممکن است پس از مدتی، تنگی نفس و درد قفسه سینه همراه با تورم، سردرد و گیجی نیز روی دهد.

اغلب مبتلایان روی سطح پوست خود بخش‌های قرمز  با برجستگی کوچک مشاهده می‌کنند که ممکن است بین ۵ تا ۷ روز وجود داشته باشند. این قرمزی‌ها نشانه توسعه بیماری هستند.

تب ابولا معمولا بالای ۳۸٫۳ درجه سانتی‌گراد است و با عارضه‌هایی همچون استفراغ، اسهال و درد شکم همراه است.

بعضا مشاهده شده ۵ تا ۷ روز پس از بروز اولین علائم، بیمار با خون‌ریزی داخلی (دستگاه گوارشی) و خارجی مواجه شود. همه افراد آلوده نشانه‌هایی از لخته شدن خون در بدن خود را دارند.

سیاه زخم یا آنتراکس (ANTHRAX)

بیماری شاربن (Charbon) که با نام‌های متفاوتی از جمله بیماری سیاه زخم ، تب طحال و اولسر سیبریایی هم شناخته می شود، یکی از مهم‌ترین بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوانات است که توسط باکتری باسیلوس آنتراسیس ایجاد می‌شود.

این بیماری از سه طریق منتقل می شود:

• پوستی: از راه تماس و دستکاری مواد آلوده دامی (پشم، پوست، گوشت، پودر استخوان خام و غیره) مبتلا می‌شود. میکروب از راه خراش‌های کوچک پوست وارد بدن انسان می‌شود.
• تنفسی: انتقال تنفسی توسط گرد و غبار آلوده به ندرت دیده می‌شود (در کارخانه‌های پشم بافی و پشم شویی)
• گوارشی: انتقال از راه خوراکی توسط گوشت خام یا نیم پز، شیر خام و غیره ممکن است. انتقال از فرد به فرد بسیار نادر است.

دوره نهفتگی بیماری حدود ۷ روز پس از تماس است. تعداد ۸ هزار تا ۵۰ هزار میکروارگانیسم برای آلودگی از راه تنفسی لازم است. باکتری به دلیل داشتن کپسول در برابر سیستم ایمنی بدن مقاوم است و با ترشح سم (توکسین) موجب بروز علایم می‌شود.

سیاه زخم معمولا با ایجاد جوش بی‌درد در محل ورود میکروب آغاز می‌شود که به سرعت گسترش می‌یابد و به قرحه‌ای که اطراف آن را تاول‌های کوچک احاطه کرده‌اند منجر می‌شود و به نکروز قرمز تیره و سیاه رنگی تبدیل می‌شود. این ضایعه قطر ۱ تا ۳ سانتیمتری دارد.

علایم سیاه زخم یا آنتراکس تب، سرفه‌ی خشک، احساس ناراحتی در پشت جناغ سینه و نهایتا تنگی نفس حاد، تعریق و سیانوز. پرده جنب ریه هم درگیر می‌شود و پس از آن تجمع مایع خونی در فضای پلور ( فضای بین دو پرده جنب) روی می‌دهد. بیماری به سرعت پیشرفت می کند و در عرض ۲۴ تا ۳۶ ساعت شوک، افت دمای بدن و مرگ رخ می‌دهد.