شعله ابدی «یانار داغ»؛ چگونه آذربایجان به سرزمین آتش های چهار هزار ساله تبدیل شد؟

آلیوا راحیلا می گوید: «این آتش به مدت ۴.۰۰۰ سال سوخت و هیچگاه خاموش نشده است. حتی بارانی که اینجا رخ می دهد، برف و باد نیز نتوانسته آن را خاموش کند». در روبروی ما شعله های بلند آتش بی محابا در روی تپه ای به مساحت ۱۰ متر دایماً زبانه می کشند و روز گرم را گرم تر از قبل می سازند. این «یانار داغ» (Yanar Dag) است به معنای «کوهپایه سوزان»، در شبه جزیره آبشرون کشور آذربایجان، جایی که راحیلا به عنوان لیدر تورهای گردشگری کار می کند.

به عنوان یکی از اثرات جانبی منابع غنی گاز طبیعی کشور که گاهی به سطح زمین نشت می کند، یانار داغ یکی زا چندین آتشی است که به طور خودبخود روشن شده و در طول هزاران سال باعث ترس و هیجان کسانی شده که به این نقطه از آذربایجان سفر کرده اند. مارکوپولو، جهانگرد و تاجر ونیزی، هنگامی که در قرن ۱۳ میلادی از این کشور گذشت و به چین رسید در باره این پدیده اسرارآمیز سخن گفته است. دیگر بازرگانانی که از جاده ابریشم عبور کرده اند نیز خبرهایی در مورد شعله های سوزان یانار داغ به وطن خود برده اند. به دلیل همین شعله های سوزان دائمی است که کشور آذربایجان لقب «سرزمین آتش» را از جهانگردان دریافت کرده است.

دین باستانی

چنین آتش هایی که روزگاری در کشور آذربایجان بسیار زیاد بودند امروزه به دلیل کاهش فشار گاز در زیر زمین و مداخله در استخراج گاز طبیعی، توسط مقامات کشور خاموش شده اند. یانار داغ تنها یکی از معدود مواردی است که هنوز خاموش نشده، دست نخورده باقی مانده و شاید بتوان آن را زیباترین این شعله های خودسر دانست. این شعله ها روزگاری در مراسمان مذهبی دین باستانی زرتشتی که در ایران شکل گرفته و در هزاره پیش از میلاد مسیح در آذربایجان به شکوفایی رسید نقشی بسیار اساسی را ایفا می کردند. برای زرتشتی ها، آتش ارتباط بین انسان و دنیای ماوراءالطبیعه محسوب می شود.

بیشتر بخوانید: گشتی در میان کاروان‌سراها و خانه خان‌ها؛ شهر جاده ابریشم آذربایجان

همچنین آتش محملی است که از طریق آن بینش و خرد روحانی قابل دستیابی خواهد بود. آتش عنصری تطهیر کننده، زندگی ساز و بخشی ضروری از پرستش خداوند در این دین باستانی به شمار می امد. امروزه بسیاری از کسانی که خود را به شعله های بدون تجمل گذشته یانار داغ می رسانند، بیشتر برای تماشای زیبایی های این آتش به اینجا می آیند تا انجام مراسم مذهبی دین زرتشتی. تماشای این شعله ها در شب یا فصل زمستان تجربه ای فراموش نشدنی و بسیار حیرت انگیز است.

زمانی که برف می بارد، دانه های برف در هوا و قبل از این که به زمین برسند آب می شوند. علیرغم ادعاهایی مبنی بر باستانی بودن یانار داغ، برخی بر این باورند که شاید این آتش خیره کننده تنها در دهه ۱۹۵۰ شروع به شعله ور شدن کرده باشد. شعله های یانار داغ در فاصله نیم ساعته و در شمال مرکز شهر باکو قرار گرفته است. در اطراف این شعله ها تنها یک کافه بسیار کوچک قرار دارد و چیز زیاد دیگری را نمی توان در آن حوالی یافت.

معبد آتشگاه

برای درک عمیق تری از تاریخ آتش پرستی در آذربایجان، بازدید کنندگان باید به شرق باکو و معبد آتشگاه بروند. این مجموعه پنج وجهی در قرن ۱۷ و ۱۸ میلادی توسط ساکنان هندی شهر باکو ساخته شده که از دیرباز معتقد به حضور خداوند در این مکان بوده اند. مراسم مذهبی با استفاده از آتش به قرن دهم میلادی و یا قبل از آن باز می گردد. نام آتشگاه که در زبان فارسی به معنای «خانه آتش» به کار می رود به عنوان یک معبد در مرکز این مجموعه قرار داشته و یک مقبره محراب دار گنبدی است که بر روی یک دریچه گاز طبیعی ساخته شده است.

آتش این مقبره به شکل طبیعی و بی وقفه تا سال ۱۹۶۹ می سوخت اما این روزها آتش این معبد از طریق ذخیره اصلی گاز شهر باکو تغذیه شده و تنها برای بازدیدکنندگان به صورت موقتی روشن می شود. این مقبره متعلق به زرتشتیان بوده  اما تا جایی که شواهد و اسناد تاریخی نشان می دهد به عنوان مرکز عبادت هندوها به کار رفته است.

بیشتر بخوانید: راهنمای تحصیل در دانشگاه های کشور آذربایجان و دریافت ارز دانشجویی

تاجران و مرتاضان

این مجموعه که به شکل یک کاروانسرا ساخته شده، حیاطی دیوار کشیده شده دارد که در اطراف آن ۲۴ حجره و اتاق کوچک قرار می گیرند. این اتاق ها بیشتر توسط زائران، تاجران رهگذر و مرتاضان مقیم مورد استفاده قرار می گرفت که خود را متحمل سختی هایی مانند دراز کشیدن روی آهک سوزاننده، پوشیدن زنجیرهای سنگین و یا قرار دادن یک دست در یک حالت برای سال ها و تا پایان عمر می کردند. این معبد در اواخر قرن ۱۹ میلادی کاربرد خود به عنوان مکانی برای انجام فعالیت های مذهبی را از دست داد و این اتفاق زمانی رخ داد که در اطراف این معبد اکتشاف نفت انجام شد. این مجموعه در سال ۱۹۷۵ به موزه تبدیل شده و در سال ۱۹۹۸ نیز در فهرست میراث فرهنگی یونسکو به ثبت رسید. این روزها معبد آتشگاه سالانه بیش از ۱۵.۰۰۰ گردشگر داخلی و خارجی را به خود جلب می کند.

بیشتر بخوانید: علم در مورد امکان وجود اژدها، پرواز کردن و خارج شدن آتش از دهان او چه می‌گوید؟