پازیریک قدیمی ترین فرش جهان است و قدمت آن به قرن ها پیش از میلاد مسیح بر می گردد. این فرش در حال حاضر در موزه‌ی آرمیتاژ روسیه نگه داری می شود و می توانید در وبسایت این موزه نقوش زیبای آن را نظاره کنید. چیزی که این فرش را برای ما جالب توجه کرده، نه تنها لقب «کهن‌ترین فرش جهان» است، بلکه «ایرانی» بودن پازیریک است.
داستان از این قرار است که دو باستان‌شناس روسی به نام‌های سرگی رودنکو (Rodenko) و گریازنوف در سال ۱۹۴۹ میلادی، کهن‌ترین نمونه فرش گره‌بافت و پرزدار جهان را در دومین مرحله کاوش‌های باستان‌شناسی خود و به طور کاملا اتفاقی از درون گوری یخ زده در ۵۰۰۰ فوتی کوه‌های آلتایی کشف کردند و آن را فرش پازیریک به معنای «فرش گره دار» نام نهادند.
کشف چیزهای مختلفی چون فرش و لباس که همه قدمتی بیش از ۲۵۰۰ سال داشتند از نخستین گور یخ زده باعث شد تا نام «پازیریک» که تا آن زمان ناشناخته بود، شهره آفاق شود. پازیریک، دره کوچکی در شمال کوهستان آلتایی در جنوب سیبری مرکزی، در ۷۹ کیلومتری مرز مغولستان است. نتایج آزمایش با کربن رادیواکتیو بر روی این اشیا نشان می‌داد که این گورها به قرن‌های چهارم و پنجم پیش از میلاد تعلق دارند.
گفته می‌شود در زمان کشف، فرش پازیریک بر روی تابوت بزرگ یک پادشاه (دولت‌مرد هخامنشی) که جسدش مومیایی شده بود قرار داشته است.
اثبات ایرانی بودن فرش پازیریک
رودنکو در اثبات ایرانی بودن این فرش در کتاب خود به نام «مقابر یخزده سیبری: سوارکاران عصرآهن مدفون در پازیریک» می‌نویسد:
در طرح پازیریک صف‌های منظم مردان و چارپایان که همگی به فاصله ای معین از پی یک‌دیگر می‌آیند به روشنی یادآور رسم‌های تزیینی هخامنشی و آشوری است. همچنین شیوه گره زدن دم اسب‌ها و کاکل آن‌ها به رسم ایرانیان است. هم در پیکرکنده‌های تخت جمشید و هم در فرش پازیریک ستوربانان در سمت چپ اسب گام بر می دارند و دست راست خود را بر پشت گردن اسب نهاده‌اند. آن‌چه آشکار و غیرقابل انکار است تصویر گروهی است شبیه نقش برجسته های تخت جمشید در صف‌های منظم که همگی به یک فاصله معین از پی یک‌دیگر می‌آیند. نقش گوزن فرش پازیریک از دیگر موارد مهم است.
رودنکو یادآور شده است که این گوزن‌ها از تیره گوزن زرد خالدار شاخ پهن و ایرانی است.
همچنین گفته: بدون این‌که بتوانیم به‌طور حتم بگوییم این فرش کار کدامیک از سرزمین‌های (ماد – پارت -خراسان قدیم یا پارس) است، تاریخ فرش مذکور و پارچه‌هایی که در پازیریک کشف شد قرن پنجم و یا اوایل قرن چهارم پیش از میلاد تشخیص داده می شود.
از نقشهای منحصر به فرد این قالی ۲۸ اسب سواری هستند که نقششان جاودانه شده و تک تک چهره‌ها و کلاه‌هایشان که کاملا ایرانی است با ظرافت کامل طراحی شده است.
رودنکو اضافه می کند: تاریخ این قالی از روی شکل اسب‌سواران معلوم می شود. طرز نشان دادن اسب‌های جنگی که به جای زین قالی بر پشت آن‌ها گسترانده‌اند و پارچه روی سینه اسب از مشخصات آشوری‌ها است اما در روی فرش پازیریک ریزه‌کاری‌های مختلف و طرز گره زدن دم اسب‌ها در نقوش برجسته تخت‌جمشید نیز دیده می شود.
طرز گره زدن دم اسب‌ها در نقوش برجسته تخت‌جمشید نیز دیده می شود.
بعدها نیز پروفسور رومن گیرشمن (ایران‌شناس فرانسوی) به هنگام معرفی چندین ظرف سیمین و نیز تصویر چند سنگ‌کنده بر طاق بستان به‌مانندگی گوزن مشهور به «گوزن بین النهرینی» و گوزن پهن شاخ ایرانی که بدن خال‌دارش با همان شاخ‌های پهناور پوشیده است توجه کرد.
وی همچنین به نفوذ هنر هخامنشی بر روی اشیای متعلق به قرون چهارم و سوم پیش از میلاد در قبرهای یخ زده رؤسای قبیله صحراگردان در پازیریک اشاره کرده و می نویسد:
در قسمت مرکزی این فرش یک ردیف ستاره های چهارپر نقش شده که روی اشیای مکشوف در لرستان نیز دیده می شود. نقش حاشیه این فرش کاملا بنابر سنت‌های هخامنشی است و دو ردیف گوزن‌ها و سواره‌ها را نشان می دهد. در این فرش حتی خصوصیاتی از جل نمد منگوله‌دار یونانی و ایرانی نیز دیده می شود.
خصوصیات فرش پازیریک
این فرش تقریبا چهارگوش حدود دو متر مربع وسعت دارد و تصویر سوارکاران، آهوان در حال چرا، جانوران افسانه‌ای با سرعقاب و بدن شیر بر آن نقش بسته و حاشیه‌ای گل‌دار آن را زینت بخشیده است. رنگ‌هایی که در فرش پازیریک به کار رفته است عبارتند از: قرمز تیره، سبز، آبی، زرد و نارنجی کم‌رنگ.
در طراحی فرش نقش‌مایه‌ها و نگاره‌ها بسیار سنجیده با قرینه‌سازی کامل در چارچوب نقشهای متوازن و یک‌دست با رعایت کلیه اندازه‌ها به چشم می‌خورد.
این شکل‌ها در نقشه فرش پازیریک به روشنی قابل تشخیص است؛ در حاشیه اول تکرار جانور افسانه ای بال‌دار، در حاشیه دوم ۱۴ سوارکار، ۱۴ ستوربان، ۲۸ اسب، در حاشیه سوم تکرار گل چهاربرگی، در حاشیه چهارم تکرار ۲۴ گوزن خالدار شاخ پهن، در حاشیه پنجم تکرار جانور افسانه ای (شبیه حاشیه اول) و در وسط فرش ۲۴ چهارگوش که درون هریک نگاره هشت‌پر دیده می شود.
این فرش کلا از پشم بافته و تار آن اندکی کشیده شده و پودهای آن به طور شل در شماره سه یا چهار بین هر دو ردیف گره پیچیده شده است.
ریز فرش برابر ۳۶۰۰ گره در هر دسیمتر مربع و نسبتا منظم و با قاعده است. فرش دارای لبه ها و کناره های کوچک ۱ در ۱.۵ سانتی‌متری و در امتداد هر دو حاشیه دارای پرز فشرده و با ضخامت چند میلیمتر است.
رنگ فرش تغییر یافته و رنگ اصلی به سایه های صورتی و سبز کم رنگ تبدیل شده است ولی در اصل می بایست رنگ بسیار روشنی داشته باشد. تزیین فرش پیچیده و حاکی از بالا بودن سطح بافندگی فرش است.
فرش پازیریک نمونه کم‌یاب و زیبایی از شاهکارهای هنر فرش‌بافی ایران‌زمین است که با تکنیک بسیار بالا بافته شده است.
فرش پازیریک هم اکنون در موزه آرمیتاژ روسیه نگهداری می شود. در ایران نیز در ۱۳۵۵ش دو نمونه از این فرش در شرکت سهامی فرش ایران بافته شد که موزه فرش ایران یکی از آن‌ها را به معرض نمایش گذارده است.
پازیریک در موزه‌ی آرمیتاژ روسیه
همان‌طور که به آن اشاره کردیم در حال حاضر پازیریک در موزه‌ی آرمیتاژ روسیه نگهداری می‌شود.
این موزه در روزهای چهارشنبه تا جمعه از ساعت ۱۰:۳۰ صبح تا ۲۱ شب باز است و در روز های شنبه، یکشنبه، پنجشنبه و سه‌شنبه ساعت بازدید از آن ۱۰.۵ صبح تا ۶ عصر است.
برای رسیدن به این موزه می توان از مترو و اتوبوس استفاده کرد برای مترو از خط‌های گوستینی ( Gostiny Dvor )، پروسپکت ( Nevsky Prospekt) و ادمیرال ( Admiralteyskaya ) استفاده کرد. اتوبوس‌های شماره‌ی ۷، ۱۰، ۲۴ ، ۱۹۱ هم به این موزه منتهی می‌شوند؛ برای بازدید از موزه باید بلیت تهیه کنید که هزینه‌ای حدود ۱۸ تا ۲۳ دلار دارد.
بدون نظر