آنتی بیوتیک چیست و مصرف بیش از حد آن چه عوارضی دارد؟

آنتی بیوتیک دارویی است که با متوقف کردن عملکرد باکتری‌ها از پیشرفت عفونت در بدن پیشگیری می‌کند. آنتی بیوتیک این کار را با کشتن یا جلوگیری از تکثیر و بازتولید باکتری‌ها انجام می‌دهد.

معنی لغوی آنتی‌بیوتیک «مخالف زندگی» است یا «زیست کُش». بنابراین هر دارویی که تمامی میکروب‌ها و باکتری‌های بدن را از بین ببرد در دسته آنتی‌بیوتیک‌ها جا می‌گیرد. اما به طور عمومی، پزشکان این دارو را برای کشتن باکتری‌ها تجویز می‌کنند.

آنتی‌بیوتیک‌ها از دو راه طبیعی و ساختگی، از میکروارگانیسم‌هایی همچون قارچ‌ها و باکتری‌ها گرفته می‌شوند و خود برای از بین بردن میکروارگانیسم‌های دیگر یا ممانعت از رشد آن‌ها استفاده می‌شوند.

قبل از اینکه آنتی‌بیوتیک اولین بار در دهه ۱۹۲۰ میلادی کشف شود، مردم حتی به واسطه کوچک‌ترین و ضعیف‌ترین عفونت‌های باکتریال همچون گلودرد میکروبی هم ممکن بود جان خود را از دست بدهند. عمل جراحی در آن دوران یک کار پرخطر محسوب می‌شد.

اما پس از کشف آنتی بیوتیک، توسط الکساندر فلمینگ در سال ۱۹۲۸ زندگی برای بشر راحت‌تر شد و از دهه ۱۹۴۰ میلادی به بعد میزان مرگ‌ومیر به طور چشمگیری کاهش پیدا کرد. از آن زمان به بعد عمل‌های جراحی یک روش‌های ایمن برای درمان بشمار آمد و مردم می‌توانستند از خطرات مرگبار عفونت‌های ضعیف و قوی جان سالم به در ببرند.

آنتی‌بیوتیک چه قابلیت‌هایی دارد و از عهده چه کارهایی بر نمی‌آید

بسیاری از باکتری‌های موجود در بدن انسان بی‌خطر هستند. برخی از آنها حتی مفید هم هستند و برای انجام برخی فعالیت‌ها، بدن به آنها نیاز دارد. اما شماری از باکتری می‌توانند سبب بروز عفونت در برخی از اندام‌ها شوند. خوشبختانه آنتی بیوتیک توانایی از بین بردن اغلب این باکتری‌های مضر را دارد.

عفونت‌هایی که به واسطه مصرف صحیح آنتی بیوتیک می‌توان آنها را درمان کرد به شرح زیر هستند:

• عفونت‌های گوش و عفونت‌های سینویسی
• عفونت دندان
• عفونت‌های پوستی
• مننژیت (آماس سر و نخاع)
• گلودرد میکروبی
• عفونت مثانه و کلیه
• سینه‌پهلو باکتریال
• سیاه سرفه

خوب است بدانید فقط عفونت‌های باکتریال را می‌توان به واسطه مصرف آنتی بیوتیک از بین برد. سرماخوردگی معمولی، آنفولانزا، بسیاری از مدل‌های سرفه، برخی از عفونت‌های برونشیت، گلودردها و آنفلوآنزای معده از جمله بیماری‌های ویروسی هستند و هیچ کدام از آنها با آنتی‌بیوتیک قابل درمان نیستند.

اغلب پزشکان در چنین مواردی، بیماران را به صبر کردن توصیه می‌کنند تا دوره بیماری بگذرد، یا داروهای ضد باکتری برایشان تجویز می‌کنند.

البته در اغلب مواقع معلوم نیست که عفونت به واسطه ویروس یا باکتری به وجود آمده است. به همین خاطر پزشک پیش از تجویز هرنوع دارویی، آزمایشاتی از بیمار می‌گیرند تا دلیل اصلی عفونت را کشف کنند و سپس بر اساس آن برای بیمار دارو تجویز کنند.

برخی از آنتی بیوتیک‌ها برای بسیاری از باکتری‌ها موثر است و به آنها «طیف گسترده» می‌گویند. این در حالیست که دیگر آنتی‌بیوتیک‌ها فقط برای از بین بردن باکتری خاصی کاربرد دارند. این مدل‌ها را «طیف باریک» خطاب می‌کنند.

عوارض مصرف آنتی‎بیوتیک چیست؟

از آنجا که معده انسان مملو از انواع باکتری‌های مفید و مضر است، زمانی که شما تحت درمان عفونت به واسطه آنتی‌بیوتیک هستید این دارو روی سیستم گوارشی بدن تاثیر می‌گذارد. از شایع‌ترین عوارض جانبی مصرف آنتی بیوتیک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• حالت تهوع
• استفراغ
• اسهال
• هضم نشدن غذا (سوءهاضمه) / نفخ
• دردهای شکمی
• از دست دادن اشتها

گاهی ممکن است فرد با نشانه‌های زیر مواجه شود:

• کهیر / جوش‌های ریز روی پوست همراه با خارش شدید
• سرفه کردن
• خس‌خس سینه
• تنگ شدن نفس / گرفتن گلو

نشانه‎های بالا از حساسیت شما به آنتی‌بیوتیک حکایت دارند. بنابراین باید این موضوع را با پزشک خود مطرح کنید تا دارویی دیگر برایتان تجویز کند.

اگر داروی ضدبارداری مصرف می‌کنید باید بدانید که آنتی بیوتیک خاصیت این دارو را از بین می‌برد. به همین خاطر لازم است از پزشک خود جویا شوید در طول مصرف آنتی بیوتیک از چه روش جایگزین دیگری می‌توانید برای کنترل بارداری استفاده کنید.

مضرات آنتی بیوتیک

زنان ممکن است در طول مصرف آنتی بیوتیک به عفونت‌های مخمری واژن مبتلا شوند. التهاب ناشی از این عفونت سبب خارش و سوزش شدید می‌شود و ترشحات پنیر مانندی بدنبال دارد. همچنین زنی که این عفونت را داشته باشد هنگام نزدیکی درد زیادی را متحمل خواهد شد. این بیماری را می‌توان با کرم‌های ضد قارچ درمان کرد.

همچنین ممکن است مصرف این دارو عفونت‌های مخمری را در دهان، روی پوست، و زیر ناخن‌ها نیز شکل بدهد.

مصرف برخی آنتی بیوتیک ها می تواند حساسیت به نور خورشید را در پی داشته باشد و چگونگی واکنش پوست به نور فرابنفش را تغییر دهد. زمانی که این داروها را مصرف می کنید، قرار گرفتن در معرض نور خورشید می‌تواند خطر آفتاب سوختگی، تاول زدگی، پوسته پوسته شدن پوست و آسیب چشمگیر سلول‌های پوست را موجب شود. برخی آنتی بیوتیک ها می‌توانند با نور خورشید تعامل داشته و موجب راش پوستی قرمز و خارش‌دار شوند.

برخی پژوهش‌های اخیر ثابت کرده‌اند که آنتی بیوتیک‌های تتراسایکلین می‌توانند موجب لکه‌دار شدن یا تغییر رنگ دائمی دندان‌های دائمی کودکان شوند.

بیشتر بخوانید: عوارض مصرف آنتی‌بیوتیک که پزشکان آن را از شما مخفی می‌کنند

مقاومت بدن در مقابل آنتی‌بیوتیک

آنتی‌بیوتیک زمانی ضد باکتری است و ایمنی بدن را تضمین می‌کند که به روش صحیح مصرف شود. اما شاید بد نباشد بدانید که حدوی یک و نیم درصد از آنتی‌بیوتیک‌های مصرفی ضروری نیستند.

سو مصرف این دارو باعث می‌شود تا بدن به آنتی بیوتیک مقاوم شود. باکتری‌ها نیز به مرور به این دارو عادت می‌کنند، در برابرش قد علم می‌کنند و کم‌کم‌ به ابرباکتری یا سوپرباگ تبدیل می‌شوند و آن زمان است که دیگر کاری از دست آنتی‌بیوتیک بر نمی‌آید.

این مساله می‌تواند یک تهدید جدی بشمار برود زیرا اگر بدن به آنتی‌بیوتیک جواب ندهد، دیگر هیچ داروی دیگری برای از بین بردن باکتری‌ها وجود ندارد و آن وقت است که بیمار برای زمان طولانی‌تری با عفونت و بیماری درگیر خواهد بود.

برای اینکه بدانید چگونه از آنتی بیوتیک استفاده کنید پیشنهاد می‌کنیم موارد زیر را حتما مدنظر داشته باشید:

• اگر پزشک می‌گوید شما به مصرف آنتی بیوتیک نیازی ندارید، به او اعتماد کنید.
• برای درمان عفونت‌های ویروسی از آنتی‌بیوتیک استفاده نکنید.
• فقط آنتی‌بیوتیک‌هایی را مصرف کنید که پزشک تجویز کرده است.
• روی ساعتی که پزشک توصیه کرده این دارو را مصرف کنید.
• دوز دارو را به طور کامل مصرف کنید.
• حتی اگر عفونت از بین رفته، همچنان دوز آنتی‌بیوتیک را کامل مصرف کنید.

انواع آنتی بیوتیکها و مکانیسم اثر آنها

صدها مدل مختلف آنتی بیوتیک در جهان وجود دارد اما همه آنها را می‌توان در ۶ گروه کلی دسته‌بندی کرد:

• پنی‌سیلین‌ها (همانند پنی‌سیلین و آموکسی‌سیلین) به طور گسترده برای درمان انواع مختلف عفوت همانند عفونت‌های پوستی، عفونت سینه و عفونت مجاری ادرار مورد استفاده قرار می‌گیرند.
• سفالوسپورین‌ها (همچون سفالکسین) نیز برای درمان طیف وسیعی از انواع عفونت‌ها کاربرد دارد. البته برخی از آنها برای عفونت‌های قوی‌تری مصرف می‌شوند همچون بیماری سپتی سمی و مننژیت.
• آمینوگلیکوزیدها (همچون جنتامایسین  و توبرامایسین) اغلب در بیمارستان‌ها و برای درمان بیماری‌های قوی همچون سپتی سمی استفاده می‌شوند. به این خاطر که می‌توانند عوارض جانبی بسیار شدیدی داشته باشند از جمله می‌توان به عوارضی همچون از دست دادن شنوایی یا آسیب دیدن کلیه اشاره کرد. آمینوگلیکوزیدها را بیشتر مواقع به بدن بیمار تزریق می‌کنند. البته ممکن است به صورت قطره برای درمان عفونت چشم یا گوش هم مورداستفاده قرار بگیرند.
• تتراسایکلین‌ها (همانند تتراسایکلین و داکسی سایکلین) هم برای درمان انواع مختلفی از عفونت‌ها مورد مصرف دارند. اما اغلب برای درمان اکنه و بیماری پوستی «گل‌سرخی» تجویز می‌شوند.
• ماکرولیدها (همچون سیپروفلوکساسین و لووفلوکساسین) آنتی‌بیوتیک‌های طیف گسترده‌ای هستند که برای درمان عفونت‌های زیادی در بدن انسان کاربرد دارند. اما به طور ویژه برای درمان عفونت‌های تنفسی و عفونت‌های ادراری تجویز می‌شوند. این دارو به ندرت استفاده می‌شود زیرا عوارض جانبی شدیدی دارد.

موارد منع مصرف آنتی بیوتیک

برخی از آنتی‌بیوتیک‌ها برای بعضی از بیمارها مناسب نیستند. همچنین زنان باردار و زنان شیرده نیز نباید از آنتی بیوتیک استفاده کنند.

بدون تجویز پزشک به هیچ عنوان از آنتی بیوتیک استفاده نکنید.

حتما مراقب تداخل دارویی باشید زیرا برخی از آنتی بیوتیک ها با داروهای دیگر همخوانی ندارند و ممکن است مشکلات زیادی برای فرد به وجود بیاورند. از جمله داروهایی که می‌توانند با آنتی بیوتیک ها تداخل داشته باشند می‌توان به رقیق کننده‌های خون،  آنتی‌هیستامین‌ها، ضد اسیدها، داروهای ضد التهاب مانند داروهای بدون نسخه ضد درد، داروهای سوریازیس، داروهای ادرارآور، داروهای ضد قارچ، استروئیدها، داروهای دیابت، شل کننده‌های ماهیچه، داروهای میگرن، و برخی داروهای ضد افسردگی اشاره کرد.

همزمان با مصرف آنتی بیوتیک از داروهای ضدبارداری و مصرف الکل خودداری کنید.

بیشتر بخوانید: وقتی الکل را ترک می‌کنید در ذهن و بدن شما چه اتفاقی می‌افتد؟