پارانویا چیست؟ با علل، علائم و روش درمان این اختلال روانی آشنا شوید

پارانویا نوعی اختلال روانی است که در ادامه درباره ی چیستی، علل، نشانه ها و روش درمان آن صحبت خواهیم کرد.

پارانویا یعنی احساس کنید به نحوی در معرض تهدید هستید، مثلاً تصور کنید کسی شما را زیر نظر گرفته یا کاری بر علیه شما انجام می دهد، گرچه هیچ مدرکی که این موضوع را اثبات کند وجود نداشته باشد. بسیاری از افراد در مقطعی از زندگی خود دچار این مشکل می شوند. حتی اگر خودتان هم آگاه باشید که نگرانی هایتان بر اساس واقعیت نیستند، اگر اغلب درگیر چنین افکاری باشید، این مسأله می تواند برای شما مشکل ساز شود.

پارنویای بالینی از شدت بیشتری برخوردار است. این مشکل نوعی اختلال روانی است که باعث می شود فرد تصور کند دیگران رفتاری مغرضانه دارند، دروغ می گویند یا سعی دارند به او آسیب زنند، در حالی که هیچ مدرکی دال بر این موضوع وجود ندارد. در این حالت فرد خود اصلاً نمی داند که دچار پارانویا است چون از صحت افکار خود اطمینان دارد.

رابطه ی میان اضطراب و افکار پارانوئید

افکار پارانوئید نوعی افکار اضطرابی هستند. اضطراب می تواند باعث پارانویا شود و روی آنچه که شما نسبت به آن دچار پارانویا شده اید و میزان دوام افکار تأثیر بگذارد. اما افکار پارنوئید هم می توانند باعث اضطراب شوند.

تجربه ی گاه به گاه اضطراب امری طبیعی است، به ویژه اگر درگیر شرایط سختی مثل بیکاری یا به هم خوردن رابطه ی عاطفی شده باشید. ممکن است در جمع های بزرگ نگران قضاوت دیگران در مورد حرف ها، نحوه ی لباس پوشیدن یا رفتارتان باشید. ممکن است به تنهایی به یک مهمانی بروید و با خودتان فکر کنید که حتماً حالا همه به این فکر می کنند که شما چرا تنها هستید.

بعضی چنین فکرهایی را پارانوئید می دانند اما همه ی ما گهگاه درگیر چنین افکاری می شویم. فقط به این خاطر که نگران هستید شاید سوژه ی صحبت های دیگران شده باشید، معنی اش آن نیست که شما دچار بیماری روانی هستید. پارانویای بالینی زمانی رخ می دهد که شما صد در صد از افکار خود مطمئن باشید، حتی زمانی که شواهد و مدارک عدم درستی آن ها را ثابت می کند.

اگر نگران هستید که افکارتان پارانوئید باشد، احتمالاً مشکل شما اضطراب است نه پارانویا. اگر اضطراب شما به چیز بدیهی ای مربوط نمی شود و هرگز هیچ نشانه ای مبنی بر بهبود یا از میان رفتن آن وجود ندارد، شاید لازم باشد با یک پزشک متخصص درباره ی آن صحبت کنید. اضطراب و وحشتی که مدت طولانی ای ادامه داشته باشد یا در زندگی روزمره اختلال ایجاد کند، ممکن است نشانه ی وجود یک اختلال اضطرابی باشد. پارانویا ممکن است با نشانه های شدیدتری همراه باشد.

نشانه های پارانویا

علائم پارانویا می تواند به شرح زیر باشد:

• حالت تدافعی و رفتارهای خصمانه و پرخاشگرانه دارید.
• زودرنج هستید.
• معتقدید همیشه حق با شما است و سخت می توانید آرامش خود را حفظ کنید یا گارد نگیرید.
• نمی توانید با دیگران مدارا کنید، آن ها را ببخشید یا انتقاد پذیر باشید.
• نمی توانید به دیگران اعتماد کنید.
• تصور می کنید در رفتارهای طبیعی دیگران یک معنای پنهان وجود دارد.

عوامل ایجاد پارانویا

۱- کمبود خواب شدید

تنها یک شب بی خوابی احتمالاً باعث ایجاد افکار پارانوئید در شما نخواهد شد. اما اگر اغلب بی خواب هستید، این مسأله می تواند به تدریج به شما صدمه بزند. ممکن است دیگر نتوانید واضح فکر کنید و احتمال اینکه با دیگران درگیر یا دچار سوء تفاهم شوید بیشتر می شود. ممکن است رفته رفته فکر کنید دیگران دست به کارهایی برعلیه شما می زنند در حالی که آن ها در واقع همان کارهایی را می کنند که همیشه انجام داده اند. بی خوابی زیاد حتی ممکن است باعث شود کم کم چیزهایی ببینید و بشنوید که واقعاً وجود ندارند (در اصطلاح به آن توهم می گویند).

افراد بزرگسال برای حفظ هوشیاری و سلامت روانی خود باید ۷ تا ۹ ساعت خواب شبانه داشته باشند.

۲- اضطراب

با افزایش تنش ها در زندگی، ممکن است رفته رفته نسبت به اطرافیان تان بدبین شوید. عامل اضطراب لزوماً یک چیز منفی مثل بیماری یا بیکاری نیست. حتی یک موقعیت شادی آور مثل عروسی هم می تواند باعث نوعی اضطراب شود که به ایجاد افکار پارانوئید در کنار آن احساس شادی بیانجامد.

برای کاهش تنش می توانید:

• فرصتی را به استراحت و آرامش گرفتن اختصاص دهید تا چیزی که باعث اضطراب تان می شود را فراموش کنید.
• با دوستان تان وقت بگذرانید.
• سراغ چیزی بروید که لبخند و خنده به لب تان می آورد.
• ورزش کنید.
• مدیتیشن کنید تا ذهن تان پاک شود.

۳- اختلالات روانی

اختلال شخصیت پارانوئید می تواند اعتماد به دیگران را دشوار کند. این اختلال باعث ایجاد افکار منفی ای در مورد دیگران می شود که صحت ندارند، مثلاً فرد تصور می کند دیگران از او خوش شان نمی آید، یا او را مسخره می کنند، یا حتی علیه او توطئه می کنند. در بعضی موارد، هیچ مدرکی فرد را متقاعد نمی کند که تصورات او درست نیستند. این مسأله می تواند به ایجاد پارانویای بالینی منجر شود. شاید نه همه ی افکار غیر واقعی که به ذهن تان راه پیدا می کند، اما برخی از آن ها را باور کنید.

اسکیزوفرنی دیگر اختلال جدی ای است که می تواند تشخیص واقعیت از خیال را دشوار کند. فرد مبتلا اغلب نمی داند که افکارش چه زمانی پارنوئید هستند.

اختلال شخصیت مرزی هم باعث نوسانات احساسی سریع می شود به گونه ای که ممکن است یک لحظه فردی را بپرستید و لحظه ای بعد از او بیزار باشید. این اختلال می تواند باعث ایجاد افکار پارنوئید و حتی پارانویای بالینی در برخی افراد هم شود.

فقط به این خاطر که شما احساس پارانوئید بودن می کنید یا گهگاه در مورد افکار دیگران درباره ی خودتان احساس نگرانی می کنید، به این معنی نیست که شما دچار اختلال روانی هستید. اینکه شما می دانید که افکارتان بی معنی هستند ممکن است نشانه ی برخورداری از سلامت روان باشد. اما اگر همیشه درگیر این احساسات پارائوئید هستید یا این افکار و احساسات زندگی خانوادگی یا شغلی تان را مختل کرده اند، شاید بهتر باشد به پزشک متخصص مراجعه کنید.

۴- مصرف مواد مخدر

مواد مخدر مثل ماریجوانا، توهم زاها (ال اس دی، قارچ های روانگردان) و محرک ها (کوکائین، متامفتامین) حاوی مواد شیمیایی ای هستند که برخی افراد را برای مدتی کوتاه دچار پارانویا می کنند. با پاک شدن سیستم بدن از این مواد شیمیایی، پارانویا هم از بین می رود. روزها یا هفته ها سوء مصرف الکل هم می تواند باعث پارانویای کوتاه مدت شود و در بلند مدت می تواند منجر به پارانویای مداوم و حتی توهم شود.

اگر افکار پارانوئیدتان شما را مضطرب می کنند یا اگر نشانه های خفیفی از افسردگی دارید، مصرف مواد مخدر می تواند وضع شما را وخیم تر کند. مصرف مواد مخدر در بعضی افراد می تواند باعث اختلالات روانی ای شود که پارانویای بالینی یکی از عوارض آن ها است.

الکل هم می تواند پارانویا را تشدید کند. به علاوه مصرف الکل خجالت را کمتر می کند، مسأله ای که کنترل چنین احساساتی را دشوارتر می سازد.

۵- از دست دادن حافظه

بیماری آلزایمر و دیگر انواع زوال عقل که با بالا رفتن سن احتمال بروز آن ها بیشتر می شود، می توانند مغز را به گونه ای تغییر دهند که باعث بدبینی فرد نسبت به دیگران شود. شاید متوجه شده باشید یکی از عزیزان تان که دچار زوال عقل است مدتی است چیزهایی مثل جواهرات و پول هایش را پنهان می کند یا اطمینان دارد که دیگران قصد بدی در مورد او دارند. این بخشی از بیماری او است. پزشک متخصص ممکن است بتواند به شما کمک کند این مشکلات را مدیریت کنید.

درمان پارانویا

اگر احساس می کنید ارتباط خود را با واقعیت از دست داده اید، بهترین کار برای شروع، مراجعه به پزشک متخصص است. از آنجایی که شما هنوز می توانید تشخیص دهید که افکارتان منطقی نیستند، کارهایی هست که می توانید برای کمک به خودتان انجام دهید.

برای شروع، بسیار مهم است که رژیم غذایی سالم و متعادلی داشته باشید، ورزش کنید و خوب بخوابید. همه ی این موارد بخشی از تعادل روانی ای هستند که می تواند به جلوگیری از ایجاد افکار پارانوئید کمک کند.

علاوه بر این، صحبت با خود درباره ی افکار پارنوئیدتان می تواند واقعاً کمک کننده باشد. این روش تنها زمانی مؤثر است که هنوز قادر باشید منطقی نبودن تصورات تان را تشخیص دهید. این مکالمه باید واقع بینانه باشد. به جای آنکه به خودتان بگویید که دیوانه یا دچار پارانویا شده اید، بگویید که نگران چیزی هستید که بعید است درست باشد.

حتی اگر دچار بیماری روانی نباشید، اگر افکار پارانوئید یا غیر منطقی شما در امور زندگی تان خلل وارد می کنند، به پزشک متخصص مراجعه کنید. صحبت درمانی یا مصرف برخی داروها ممکن است به بهبود حال شما کمک کند.