آنچه درباره سهام خزانه و اسناد خزانه و شیوه قیمت گذاری باید بدانیم

سهام خزانه یا Treasury Stock از سهام عادی یا ممتازه یک شرکت سهامی است. توسط همان شرکت سهامی خریداری می شود. یعنی شرکت های سهامی عام در بورس یا فرابورس ایران می توانند ۱۰ درصد سهام خود را با نام سهام خزانه از بازار خریداری کنند.

یعنی یک شرکت، سهام صادر شده خود را دوباره خریداری می کند. این روزها که صحبت از ریزش شدید سهام است، این سهام خزانه فرصتی برای بازگشت آرامش به بورس است. طبق ماده یک صد و نود و هشت قانون تجارت، خرید سهام شرکت توسط همان شرکت ممنوع است. البته تصویب سهام خزانه در بورس های جهانی مرسوم بوده و اتفاق خوبی برای بازار سرمایه خواهد بود.

بخشی از سهام شرکت که به صورت سهام خزانه است، عایدی حاصل در شرکت می ماند. به جهت کاهش ریسک های بازار بورس در شرایط بحرانی، بحث سهام خزانه مطرح می شود.

شرکت کاما در حرکتی بی‌نظیر و طی نامه افشای اطلاعات با اهمیت گروه ب اعلام کرد که در راستای حمایت از سهم و روزانه تا سقف ۵۰۰ هزار سهم خودش در بازار را به عنوان خرید سهام خزانه خریداری و به مدت ۲ سال از تاریخ خرید نگهداری خواهد کرد. تاریخ شروع یک مهر ۹۹ است.

قبلا خرید سهام شرکت توسط خود شرکت ممنوع بوده است. اما طبق بند ب ماده ۲۸ قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر و ارتقای نظام مالی مقرر شد شرکت‌های پذیرفته شده در بورس بتوانند تا سقف ۱۰٪ از سهام خود را خرید کنند.

مسائلی که باید درباره سهام خزانه بدانیم

• یکی اینکه خرید سهام خزانه نباید باعث بشود که سهام شناور آزاد شرکت پس از خرید سهام خزانه بیش از ۵۰ درصد کاهش یابد.
• در تبصره ۲ ماده ۲ معاملات سهام خزانه آمده است که خرید و فروش سهام خزانه مطابق مقررات بورس است.
• در تبصره ۳ ماده ۲ معامله سهام خزانه آمده که خرید سهام خزانه توسط شرکت های ثبت شده در بازار پایه فرابورس ممنوع است.
• یعنی پلوله یا کابگن نمی تواند سهام خزانه خریداری کند.
• در تبصره ۴ ماده ۲ معامله سهام خزانه آمده که کل مبلغ برنامه سهام خزانه در زمان تصویب هیات مدیره ناشر، نمی تواند بیش از ۴۰ درصد ارزش ویژه شرکت را کاهش دهد.
• توجه کنید که سهام خزانه به عنوان سهام شناور آزاد تلقی نخواهد شد.
• هر شرکتی در بورس بایستی اطلاعات مربوط به برنامه ها و خرید و فروش و نگهداری سهام خزانه را طبق ماده ۴ معاملات سهام خزانه، افشا سازی در کدال نماید.
• ناشر نسبت به سهام خزانه خود فاقد حق رای در مجمع است و حق تقدم در خرید سهام جدید را نداشته و در زمان انحلال مستحق دریافت هیچ دارایی نیست.
• سهام خزانه در حد نصاب های مربوط به رسمیت و رای گیری مجامع عمومی ناشر محاسبه نخواهد شد.
• در فرآیند افزایش سرمایه یک شرکت، قبل از شروع پذیره نویسی ناشر، باید فاقد هر گونه سهام خزانه باشد.
• ناشران بایستی علاوه بر گزارش های مورد درخواست سازمان بورس، بخش مجزایی در خصوص فعالیت های انجام شده در مورد سهام خزانه طی سال مالی مربوطه ارائه کند.
• برنامه خرید و فروش سهام خزانه نیازمند اخذ مجوز کتبی از سازمان بورس است.

این مربوط به سهام خزانه است. سهام خزانه با اسناد خزانه فرق دارد.

اسناد خزانه که با نماد اخزا در بورس معرفی و قابل معامله است و قیمتش در سامانه tsetmc.com ارائه می شود، اوراق بهادار با نام است. تعهد دولت است به بازپرداخت مبلغ اسمی از طریق بانک مرکزی در آینده. اسناد خزانه  مثل اوراق تامین مالی استاندارد و تسهیلات مسکن از ابزارهای فرابورس ایران است. خرید و فروش اسناد خزانه توسط هر دارنده کد بورس امکان دارد.

اسناد خزانه را باید از ابزارهای نوین مالی دانست که ماهیت بدهی دارند. یعنی بدون کوپن سود مثل اوراق مشارکت منتشر شده و هدفش، تامین کسری بودجه دولت ها است. اسناد خزانه را باید اصلی ترین ابزار بازار پول جهت اعمال سیاست های پولی دانست. اسناد خزانه را دولت منتشر می کند نه شرکت ها. هدفش، تصفیه بدهی دولت بابت طرح های توسعه به پیمانکاران و فروشندگان کالا و خدمات است.

اسناد خزانه فقط به طلبکار غیر دولتی واگذار می شود. دارنده اسناد خزانه می تواند در بازار فرابورس ایران نسبت به فروش اسناد خزانه از طریق کارگزاری ها اقدام کند. اسناد خزانه اسلامی را اسناد بدون ریسک می دانند. چون دولت آن را در ردیف بدهی ممتازه دولتی می داند و خزانه داری کل کشور موظف به پرداخت مبلبغ تعهد شده در سر رسید است. تعهدنامه به امضا وزیر اقتصاد رسیده و ریسک نکول ندارد.

یکی از اهداف ارائه اسناد خزانه اسلامی در فرابورس ایران، کاهش ریسک نقدشوندگی اسناد خزانه است چون به دلیل وجود بازار بزرگ و نقد شوندگی اوراق بهادار با درآمد ثابت در بازار های نوین مالی، دارنده اسناد خزانه می تواند هر زمان نسبت به فروش خود اقدام کند.

تفاوت اسناد خزانه اسلامی با سایر اوراق بهادار  

این سوالی است که همیشه پرسیده می شود. فرق اصلی بین اسناد خزانه اسلامی با سایر اوراق بهادار در بازار سرمایه، سر رسید آن و پرداخت سود است. سر رسید اسناد خزانه کم تر از ۱۲ ماه است و سر رسید آن ها به صورت ۴ هفته ای، ۱۳ هفته ای، ۲۶ هفته ای و ۵۲ هفته ای است. اسناد خزانه اسلامی بدون سود بوده و پرداخت میان دوره ندارد.

سرمایه گذاران اسناد خزانه از ما به التفاوت قیمت خرید اوراق و ارزش اسمی دریافتی آن در سر رسید، نفع می برند. دارنده اوراق بهادر، مبلغ اسمی را در سر رسید از دولت دریافت می کند. همچنین، این اوراق در مقایسه با دیگر ابزارهای بازار پول از درجه نقد شوندگی بیشتری برخوردار است.

مزایای انتشار اسناد خزانه اسلامی 

• کشف نرخ سود بدون ریسک مورد انتظار بازار در اقتصاد کشور
• فراهم آوردن بستر لازم برای توسعه ابزارهای مالی بازار
• کمک به سیاست‌های پولی و مالی به منظور اعمال سیاست‌های بهینه جهت تنظیم و کنترل انتظارات بازار
• کمک به حفظ استقلال کشور با استفاده از تامین مالی داخلی دولت و کاهش استقراض بین‌المللی
• استخراج انتظارات بازار از نرخ سود بدون ریسک با سررسیدهای مختلف
• معاف از مالیات بودن درآمدها و معاملات این اوراق

به طور کلی با انتشار اسناد خزانه اسلامی به طور هم‌زمان دولت از طریق مدیریت بدهی‌ها، بانک مرکزی از طریق کنترل نقدینگی و مردم به واسطه استخراج نرخ بدون ریسک در یک بازار رقابتی، منتفع می‌شوند.

ضمانت پرداخت اسناد خزانه با وزارت امور اقتصادی است. خزانه داری کل کشور بازپرداخت این اوراق در سر رسید را چون در فهرست دیون ممتازه است، بر عهده دارد. سازمان مدیریت و برنامه ریزی (سازمان برنامه و بودجه)، وجه مورد نیاز برای بازپرداخت ارزش اسمی اوراق را با توجه به سر رسید، از طریق خزانه داری کل کشور به بانک عامل انتقال می دهد.

قیمت این اوراق با در نظر گرفتن دو عامل نرخ سود مورد انتظار بازار و فاصله تا سررسید اوراق تعیین می‌شود. برای مثال قیمت اوراق، در شرایطی که ۱۸۲ روز تا سررسید باقی مانده و نرخ بازده مورد انتظار بازار ۲۱ در صد است، به روش زیر محاسبه می‌شود:

اسناد خزانه اسلامی به صورت الکترونیکی منتشر می شود و در سامانه معاملاتی بازار سرمایه در اختیار پیمانکار غیر دولتی قرار میگیرد. برای تصفیه حساب پیمانکار با بخش دولتی، به مشمولان داده می شود. وجه اسناد خزانه اسلامی از طریق کارگزاری به حساب دارنده اوراق واریز می شود. ثبت نام در سجام و دریافت کد بورس الزامی است.

• حتما بخوانید« پیش بینی شاخص کل بورس ایران