یک لوح گلی ۳،۷۰۰ ساله نشان داده بابلی های باستان به قضیه فیثاغورس هزار سال قبل از تولد فیثاغورس پی برده بودند، دانشمند یونانی ای که به واسطه ی ساخت این قضیه شهرت دارد.
نقشه بردارهای دوران باستان از این لوح که Si.427 نام گرفته، برای ترسیم مرزبندی دقیق اراضی استفاده می کردند. بر روی این لوح علائم میخی ای حک شده که یک جدول ریاضی ساخته اند. این جدول که به خواننده یاد می دهد چطور یک مثلث قائم الزاویه بسازد، قدیمی ترین نمونه ی شناخته شده از هندسه کاربردی محسوب می شود.
این لوح نخستین بار در جریان حفاری های گروهی از کاوشگران باستان شناسی فرانسوی در سال ۱۸۹۴ در عراق به دست آمد و قدمت آن به میانه ی سال های ۱۹۰۰ و ۱۶۰۰ پیش از میلاد مسیح بازمی گردد. از این لوح در حال حاضر در موزه باستان شناسی استانبول نگهداری می شود.
با این حال، محققان به تازگی موفق به رمزگشایی از مفهوم علائم باستانی آن شده اند.
دنیل منزفیلد، ریاضیدان دانشگاه نیو ساوث ولز ِ استرالیا و کاشف مفهوم لوح گلی در بیانیه ای اعلام کرد: «بسیاری تصور می کنند مثلثات – شاخه ای از علم ریاضیات که به مطالعه ی انواع مثلث مربوط می شود – در قرن دوم پیش از میلاد مسیح، توسط دانشمندان یونانی که به مطالعه ی آسمان شب می پرداختند، به وجود آمد. اما بابلی ها نسخه ی خود از “مثلثات اولیه” را برای حل مشکلات مربوط به اندازه گیری اراضی ساخته بودند.»
به گفته ی منزفیلد، لوح Si.427 تنها نمونه ی شناخته شده از یک سند ملکی یا یک نقشه مربوط به عهد عتیق بابل است که نقشه برداران از آن برای تعیین مرزبندی اراضی استفاده می کردند. منزفلید گفت: «این لوح به ما درباره ی جزئیات قانونی و هندسی یک زمین می گوید که بعد از فروش بخشی از آن، تقسیم شده بود.»
البته قضیه فیثاغورس به شکلی که امروزه بیان می شود در این لوح نمایان نیست اما از مثلث ها و علائم حک شده روی لوح می توان به حاکم بودن قضیه فیثاغورس بر محاسبات آن پی برد.
منزفیلد در سال ۲۰۱۷ هم لوح دیگری مربوط به همان دوره کشف کرده بود که نام آن را Plimpton 322 گذاشته بود. او متوجه شد این لوح هم حاوی یک جدول هندسی دیگر است. اما بعد از دیدن مثلث های حک شده روی لوح Si.427 بود که پی برد بابلی های باستان برای تقسیم اراضی از یک نظریه ی هندسی ابتدایی استفاده می کردند.
تصور می شود قدمت لوح Si.427 بیشتر از لوح Plimpton 322 باشد و به گفته ی منزفلید حتی ممکن است منبع الهام لوح Plimpton 322 بوده باشد.
گرچه کاملاً مشخص نیست محاسباتی که برای تعیین مرزبندی اراضی بر روی لوح Si.427 حک شده اند به چه دلیل صورت گرفتند، اما به گفته ی منزفیلد در این لوح از یک اختلاف بر سر نخل های خرمای قرار گرفته بر روی مرز میان املاک شخص سرشناسی به نام سین-بل-آپلی و یک زمین دار زن ثروتمند، صحبت شده است. او در اینباره گفت: «به راحتی می توان دید که مسأله ی دقت در محاسبات تا چه حد برای حل اختلافات میان چنین اشخاص قدرتمندی اهمیت داشته.»
گرچه هزار سال میان ساخت این لوح ها و تولد فیثاغورس دانشمند در سال ۵۷۰ پیش از میلاد مسیح فاصله وجود دارد – تولدی که به ساخت فرمول قضیه فیثاغورسی که دانش آموزان امروزه در مدارس آموزش می بینند انجامید – اما کارشناسان از مدت ها قبل می دانستند که یونانی ها آموزه های ریاضی را از مصریان و مصریان نیز از بابلی ها به ارث برده بودند.
با این حال، چیزی که تعجب منزفیلد را برانگیخته پختگی علمی ای است که لوح ها نشان می دهند بابلی های باستان در آن دوران اولیه از تاریخ بشر داشتند.
قضیه فیثاغورث کشف شده نه اختراع! لطفا تصحیح کنید.