قوی ترین و مرگبارترین سم ها برای انسان که در کسری از ساعت شما را خواهند کشت

وقتی از افراد در مورد قوی ترین و کشنده ترین سمی که می شناسند پرسیده می شود بسیاری احتمالاً از سیانور (سیانید)، آرسنیک یا حتی استریکنین (استرکنین) سخن خواهند گفت، سم های کشنده ای که خیلی سریع انسان را به کام مرگ می فرستند. اما این ها سمی ترین موادی که تاکنون انسان شناخته نیستند. یکی از ترکیباتی که از این موارد بسیار کشنده تر و سمی تر است اما هنوز با قوی ترین سم ها فاصله زیادی دارد سم تترودوتاکسین (tetrodotoxin) است، سم کشنده موجود در بدن ماهی بادکنکی که هر ساله نزدیک به ۵۰ نفر را در ژاپن مسموم و به کام مرگ می فرستد و شاید قوی ترین سم جهان باشد. این ماهی مرگبار یک دسر محبوب در ژاپن بوده اما در صورتی که به خوبی پخته و آماده نشود می تواند مرگ آفرین باشد. اما سم ها و زهرها همیشه بد نیستند و در برخی موارد به عنوان دارو به کار می روند، مثلا برای بوتاکس.

آیا می دانستید زهر مار چه ترکیباتی دارد و چگونه عمل می کند؟!

این سم کشنده ،محبوب ترین گزینه رُزا کیلب، شخصیت منفی و قاتل در فیلم «از روسیه با عشق» (From Russia With Love) از مجموعه فیلم های جیمز باند بود. این ترکیب به عنوان یکی از کشنده ترین سم های جهان، در اختاپوس حلقه آبی نیز وجود داشته و اخیراً نیز در بدن قورباغه های کوچکی در برزیل کشف شده است. میزان سمی بودن یک ترکیب عموماً بر اساس معیاری به نام LD50 (مقداری که برای کشتن ۵۰ درصد از جامعه تحت بررسی لازم است) تحلیل و اندازه گیری شده و معمولاً بر اساس کیلوگرم در وزن انسان ارائه می شود. در این رده بندی، برای مثال، سیانید سدیم به ازای ۶ میلی گرم برای هر کیلوگرم از وزن بدن مرگبار خواهد بود که آن را به یک سم کشنده بسیار قوی تبدیل می کند. این عدد برای تترودوتاکسین حدود ۳۳۰ میکروگرم به ازای هر کیلوگرم از وزن بدن در صورت خورده شدن و کمتر از ۱۰ میکروگرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن در صورت تزریق شدن است.

اندازه گیری میزان مرگبار بودن یک ترکیب ساده نیست. حالت شیمیایی یک ماده و نحوه ورود به بدن و هضم آن نیز در مرگبار بودن یک ترکیب سمی بسیار مهم است. برای مثال اگر فلز مایع جیوه را بخوریم (برخلاف استنشاق بخار ناشی از آن) به احتمال فراوان بدون ایجاد مشکلی جدی از بدن دفع خواهد شد. با این وجود، وقتی در سال ۱۹۹۶ یک یا دو قطره از ترکیب دی متیل جیوه روی دستکش پلاستیکی یک استاد دانشگاه آمریکایی چکید و از دستکش عبور کرده و از طریق پوست وارد بدن او شد، چند ماه بعد او را به کما برد. در ادامه این مطلب می خواهیم شما را با قوی ترین و کشنده ترین سم ها برای انسان شنا کنیم. این ترکیبات بسیار مرگبار بوده و میزان سمی بودن آن ها دستکم صدها برابر سیانور، آرسنیک و دیگر ترکیباتی است که ممکن است از دیدگاه اغلب افراد ترسناک باشند.

۵- رایسین

رایسین (Ricin) یک سم گیاهی بسیار مرگبار است که در معروف ترین مورد برای کشتن یک دگراندیش بلغاری مخالف اتحاد جماهیر شوروی به نام گئورگی مارکوف که در لندن زندگی می کرد استفاده شد. در ۷ سپتامبر ۱۹۷۸، او روی پل واترلو در شهر لندن انتظار اتوبوس را می کشید که سوزشی را روی ران راست خود حس کرد. وقتی اطرافش را نگاه کرد مردی را دید که برای برداشتن چترش خم شده بود. مارکوف که به تبی بسیار شدید مبتلا شده بود به سرعت به بیمارستان منتقل شد اما سه روز بعد درگذشت. نتایج کالبدشکافی نشان می داد که حفره ای کوچک حاوی آلیاژی از پلاتین-ایریدیوم در ران مارکوف ایجاد شده است. این فضا برای تزریق مقدار کمی از  کشنده سم رایسین از طریق یک تفنگ بادی که احتمالاً در چتر مخفی بوده ایجاد شده بود.

سم کشنده انسان رایسین از از دانه های روغنی گیاه کرچک بدست می آید که برای استخراج روغن آن کاشته می شود و سم رایسین در ساختار فیبری جامد این دانه باقی می ماند. سم رایسین یک گلیکوپروتئین است که در سنتز پروتئین در سلول ها اختلال ایجاد کرده و بدین ترتیب باعث مرگ سلول می شود. عدد LD50 برای این سم کشنده انسان در حالت بلع دهانی ۱ تا ۲۰ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است اما در صورت استنشاق یا تزریق شدن (مانند مورد مارکوف) به مقدار بسیار بسیار کمتری نیز کشنده خواهد بود.

بیشتر بخوانید: هر آنچه باید در مورد «مسمومیت غذایی» و خطرات کشنده ی آن بدانید

۴- عامل VX

تنها ترکیب شیمیایی موجود در فهرست کشنده ترین سم ها برای انسان، عامل سمی VX است که یک عامل اعصاب شیمیایی با پایداری روغن موتور است. این سم کشنده قوی در اوایل دهه ۱۹۵۰، وارد حشره کش های جدید شد اما خیلی زود مشخص شد که استفاده از آن در صنعت کشاورزی بسیار سمی و خطرناک است. عامل VX از طریق ایجاد مانع در انتقال پیام های عصبی بین سلول ها که به وجود مولکولی به نام استیلکولین نیاز دارد باعث مرگ آن ها و در نهایت مرگ فرد می شود. بعد از اینکه استیلکولین پیام خود را منتقل می کند باید توسط آنزیمی به نام استیلکولینستراز شکسته شود (در غیر این صورت به انتقال پیام خود به شکل مرتب ادامه خواهد داد).

عامل VX و دیگر عوامل اعصاب مانع از انجام کار این آنزیم شده و بدین ترتیب انقباظ عضلات از کنترل خارج شده و قربانی به دلیل خفگی جان خواهد باخت. عوامل اعصاب در طول جنگ سرد توسط دو طرف ساخته شد اما عامل VX  بعد از معرفی شدن در فیلم مشهور هالیوودی «صخره» (The Rock) بیش از پیش مشهور شد. برادر رهبر کنونی کره شمالی که مدتی پیش در فرودگاهی در کوالالامپور مالزی ترور شد با استفاده از این سم کشنده عامل اعصاب کشته شد. میزان سمیت این ماده ۳ میکروگرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است.

۳- باتراکوتوکسین

همه ما در مورد استفاده سرخپوستان و بومیان آمریکایی در استفاده از تیرهای آغشته به زهر برای شکار شنیده و مواردی از آن را در فیلم ها و سریال ها دیده ایم. کورار (Curare) یک گیاه سمی مشهور است که کاربردی مشابه دارد اما سمی ترین زهری که برای این چنین کاری استفاده شده از پوست یک قورباغه کوچک بوده که باتراکوتوکسین (Batrachotoxin) نام دارد. بومیان آمریکایی در وسترن کلمبیا، این قورباغه ها با نام های علمی Phyllobates terribilis طلایی و Phyllobates bicolor چند رنگ را جمع آوری کرده و این سم را قبل از مالیدن به نوک تیرهای خود روی آتش گرم می کردند.

میزان سمیت این ترکیب قاتل  ۲ میکروگرم به ازای هر کیلوگرم بوده و این بدان معناست که به اندازه دو دانه بلور نمک از این سم می تواند شما را بکشد. این سم کشنده با اختلال در کانال های یون سدیم در سلول های عضلات و اعصاب و باز نگه داشتن آن ها باعث مرگ می شود. مهاجرت مداوم یون های سدیم در اثر بسته نشدن این کانال ها، باعث از کار افتادن قلب قربانی می گردد. در کمال ناباوری، بچه قورباغه هایی که در اسارت به دنیا می آیند سمی نیستند که نشان می دهد این سم کشنده انسان از طریق رژیم غذایی قورباغه ها در بدن آن ها ساخته می شود. انتظار می رود که این سم از طریق سوسک هایی که این قورباغه ها می خورند تولید شود.

۲- مایتوتوکسین

سم های دریایی قدرتمند بسیاری مانند ساکسیتوکسین وجود دارد که معمولاً بعد از خوردن سخت پوستان حاوی این سم باعث مسمومیت افراد می شوند. مایتوتوکسین (Maitotoxin) مرگبارترین و قوی ترین سم دریایی است که میزان سمیت آن مشابه باتراکوتوکسین است. این ترکیب سمی توسط دیوتاژکدارها که گروهی از پلانکتون های دریایی هستند تولید شده و ساختاری بسیار پیچیده دارد که برای شیمیدانان صنعتی بسیار چالش برانگیز بوده است. مایتوتوکسین یک توکسین سیستم قلبی عروقی است که با افزایش جریان یون های کلسیم از طریق غشای غضلانی قلب باعث از کار افتادن این ارگان و مرگ قربانی می شود.

۱- بوتولینوم

دانشمندان در مورد میزان سمیت و قدرت کشندگی نسبی مواد سمی اختلاف نظر دارند اما نظر همگی در مورد سم بوتولینوم (Botulinum) یکسان است؛ قوی ترین سم جهان. این ترکیب سمی که توسط یک باکتری ناهوازی (زنده ماندن بدون نیاز به هوا و اکسیژن) تولید شده و سمی ترین و مرگبارترین ترکیبی است که تاکنون شناخته شده است. میزان سمیت این ترکیب بسیار کم و در حدود ۱ نانوگرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است. بر اساس مقایسه مرگباری این سم کشنده روی موش ها، تنها مقدار ۱۰ به توان منفی ۷ گرم از این سم می تواند یک فرد با ۷۰ کیلوگرم وزن را به کام مرگ بکشد. این ترکیب اولین بار به عنوان عامل مسمومیت غذایی در سوسیس هایی که به خوبی پخته نشده بودند در اواخر قرن هجدهم میلادی در آلمان شناسایی شد. چندین نمونه سم کشنده بوتولینوم وجود دارد که نوع A آن قوی ترین و کشنده ترین است.

این سم نوعی پلی پپتید است که از بیش از ۱.۰۰۰ مولکول آمینو اسید متصل شده به هم تشکیل شده است. این ترکیب سمی از طریق جلوگیری از آزادسازی مولکول های سیگنال دهنده (نوروترنسمیتر) نوع استیلکولین باعث فلج عضلانی قربانی و در ادامه مرگ او می شود. بوتاکس، سمی که در صنعت زیبایی بسیار کاربرد دارد نیز با همین روش باعث فلج عضلانی و از بین رفتن چین و چروک می شود. در سال های گذشته علاقه به استفاده از ترکیبات سمی در داروها افزایش یافته است. زهر افعی موسوم به چال مار برزیلی که بسیار نیز مرگبار است حاوی مولکول های کاهنده فشار خون بوده که برای درمان فشار خون بالا در انسان مورد استفاده قرار می گیرد. پراسلسوس، پزشک و کیمیاگر مشهور سوییسی گفته است: «همه چیز سم است و هیچ چیز بدون سم نیست؛ تنها دُز است که باعث می شود چیزی سمی نباشد». و البته او راست می گوید زیرا اطراف ما را سم های کشنده گرفته اند و تنها دُز پایین آنهاست که باعث شده مرگبار نباشند.

بیشتر بخوانید: آیا می دانستید زهر مار چه ترکیباتی دارد و چگونه عمل می کند؟!