کیست تخمدان چیست، چند نوع دارد و چگونه درمان می شود؟

کیست تخمدان یک کیسه غیرطبیعی پر از مایع است که می‌تواند داخل یک یا هردو تخمدان‌ زنان شکل گیرد. کیست‌های داخل تخمدان یک مشکل نسبتا رایج هستند و می‌توانند زنان را در هر سنی مبتلا کنند. این کیست‌ها می‌توانند به شکل یک کیسه یا خوشه‌ای به وجود آیند و گاهی پر از مواد دیگری مانند خون به همراه مایع داخلی خود هستند.

کیست‎‌های تخمدان از نظر اندازه و محل قرارگیری در تخمدان بسیار متفاوت هستند. اکثر کیست‌ها خطر خاصی ندارند، ولی در موارد نادر سرطانی می‌شوند. در موارد وخیمی که کیست بسیار بزرگ و سنگین است، وزن نامتعادل آن می‌تواند باعث پیچش تخمدان به شکل غیر طبیعی شود. این عارضه نادر پیچیدگی تخمدان نام دارد و نتیجه آن خو‌نریزی داخلی تخمدان است. بنابراین، می‌تواند به این اندام آسیب بزند.

انواع مختلف کیست تخمدان

رایج‌ ترین انواع کیست تخمدان (که کیست های عملکردی نامیده می‌شوند) در طول چرخه قاعدگی به وجود می‌آیند و معمولا خوش خیم (غیرسرطانی) هستند.

متداول‌ترین انواع کیست‌ها عبارتند از:

کیست‌ های فولیکولی

در چرخه طبیعی قاعدگی خانم‌ها، یک تخمدان هر ماه یک تخمک آزاد می‌کند. این تخمک داخل یک کیسه کوچک به اسم فولیکول رشد می‌کند. زمانی که تخمک به بلوغ می‌رسد، فولیکول پاره می‌شود تا آن را آزاد کند. کیست‌های فولیکولی زمانی شکل می‌گیرند که عمل پاره شدن رخ نمی‌دهد.

بنابراین، فولیکول به رشد خود ادامه می‌دهد تا به شکل یک کیست در‌آید. کیست‌ های فولیکولی اغلب علائمی ندارند و در عرض یک تا سه ماه دفع می‌شوند.

کیست‌ های کورپوس لوتئوم

زمانی که فولیکول پاره می‌شود و تخمک را آزاد می‌کند، کیسه فولیکول خالی منقبض می‌شود و توده سلولی به اسم کورپوس لوتئوم به وجود می‌آورد. کورپوس لوتئوم هورمون‌سازی می‌کند تا برای چرخه قاعدگی و تخمک بعدی آماده شود. کیست کورپوس لوتئوم زمانی شکل می‌گیرد که انقباض کیسه مورد نظر رخ ندهد.

تحت این شرایط، کیسه مورد نظر به جای آن پس از آزاد کردن تخمک مجددا بسته خواهد شد و داخل آن را مایع پر می‌کند. اکثر این کیست‌ها پس از چند هفته برطرف می‌شوند.

با این حال، این کیست‌ها می‌توانند به عرض ۱۰ سانتیمتر رشد کنند. همچنین ممکن است خونریزی کنند یا با پیچاندن تخمدان باعث ایجاد دردهای کیست تخمدان شوند.

مصرف بعضی از داروهایی که برای تخمک‌گذاری تجویز می‌شوند، می‌تواند خطر ابتلا به این کیست‌ها را افزایش دهد.

بعضی کیست‌های تخمدان که کمتر رایج هستند، در دسته‌های زیر قرار می‌گیرند.

اندومتریوما (کیست شکلاتی)

دلیل ایجاد کیست شکلاتی آندومتریوز است. آندومتریوز زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های اندومتریال رحم بیرون از رحم رشد می‌کنند.

کیست درموئید

کیست درموئید معمولا علائمی ندارد و از سلول‌های تخمک‌ ساز به وجود می‌آید.

کیست سیست آدنوما

کیست های سیست آدنوما سرشار از مایع آبکی هستند و اندازه آن‌ها گاهی می‌تواند بزرگ شود.

در برخی زنان، اندازه کیست تخمدان چپ یا راست ممکن است به علت بیماری به نام سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) بسیار کوچک باشد. PCOS در واقع یکی از بیماری‌های است که در آن کیست تخمدان و نازایی در ارتباط با یکدیگر قرار می‌گیرند.

بعضی از انواع کیست ها نیز سرطانی هستند، گرچه به ندرت به وجود می‌آیند و در زنان مسن‌تر رایج‌تر هستند.

کدام دسته از زنان کیست تخمدان می‌گیرند؟

کیست تخمدان راست یا چپ مشکلی رایج برای تمام زنانی است که چرخه قاعدگی منظم دارند. در حقیقت، در تخمدان اکثر زنان هر ماه حداقل یک کیست فولیکولی یا کورپوس لوتئوم شکل می‌گیرد. ممکن است از وجود کیست باخبر نباشید، مگر این که دلایل مختلف باعث رشد بیش از حد آن شوند یا چندین کیست شکل گیرد.

تقریبا در تخمدان ۸ درصد زنانی که پیش از دوران یائسگی خود قرار دارند کیست‌های بزرگی شکل می‌گیرد که به راهکارهای درمانی مانند لاپاراسکوپی کیست تخمدان نیاز دارند.

کیست‌های تخمدان پس از دوران یائسگی کمتر دیده می‌شوند و زنانی که در این سن کیست تخمدان دارند، بیشتر در معرض خطر سرطان تخمدان قرار می‌گیرند.

آیا بین کیست تخمدان و بارداری ارتباطی وجود دارد؟

تشکیل کیست‌ تخمدان در دوران بارداری رایج و عموما بی‌خطر است. کیست‌هایی که در دوران بارداری به رشد خود ادامه می‌دهند ممکن است باعث خونریزی یا پیچیدگی تخمدان و حتی مشکلاتی برای زایمان شوند.

علاوه بر این، اکثر کیست‌ها روی احتمال بارداری شما تاثیر نمی‌گذارند. گرچه، گاهی ایجاد کیست می‌تواند بارداری را سخت کند.

علائم کیست تخمدان

علائم کیست تخمدان عبارتند از:

• نفخ و تورم شکم
• حرکات دردناک روده
• درد لگن پیش از دوره قاعدگی یا در طول آن
• رابطه جنسی دردناک
• درد خفیف در قسمت پایین کمر یا ران‌ها
• حساسیت سینه‌ها
• پریود نامنظم
• احساس پر بودن در قسمت پایین شکم
• حالت تهوع و استفراغ
• اضافه وزن بدون دلیل
• خونریزی غیرطبیعی واژن
• تکرر ادرار
• مشکلات در خالی کردن کامل روده یا مثانه

گاهی اوقات علائم کیست تخمدان در حدی است که زنان باید فورا به پزشک مراجعه کنند، از جمله:

• درد شدید لگن
• تب
• سرگیجه و ضعف
• تنفس سریع

این علائم پارگی یک کیست یا پیچ خوردگی تخمدان را نشان می‌دهند. هر دو عارضه اگر زود درمان نشوند، می‌توانند عواقب جدی به دنبال داشته باشند.

دلایل به وجود آمدن کیست تخمدان

رایج‌ترین دلایل ایجاد کیست تخمدان به شرح زیر هستند:

مشکلات هورمونی

کیست‌های تخمدان عملکردی (فانکشنال) معمولا خودبه‌خود و بدون نیاز به درمان رفع می‌شوند.

علت ایجاد آن‌ها می‌تواند مشکلات هورمونی یا مصرف داروهای درمان نازایی مانند کلومیفن باشد که برای کمک به تخمک‌گذاری تجویز شوند.

آندومتریوز

زنان مبتلا به اندومتریوز می‌توانند مبتلا به یکی از انواع کیست تخمدان به اسم اندومتریوما (کیست شکلاتی) شوند. در این عارضه سلول های اندومتریال رحم خارج از رحم فرد رشد می‌کنند. قسمتی از بافت اندومتریوز ممکن است به تخمدان متصل شود و یک زائده شکل دهد. این کیست‌ها می‌توانند در دوران قاعدگی زنان یا در حین انجام رابطه جنسی دردناک باشند.

بارداری

یک کیست تخمدان به صورت طبیعی در اوایل دوران بارداری شکل می‌گیرد تا به تقویت بارداری تا زمان تشکیل جفت، کمک کند. گاهی، این کیست روی تخمدان تا اواخر بارداری باقی می‌ماند و باید برداشته شود.

عفونت‌های شدید لگنی

یک علت به وجود آمدن کیست تخمدان ممکن است عفونت‌ها باشد. عفونت می‌تواند به تخمدان‌ها و لوله‌های رحمی سرایت کرده و این بیماری را به وجود آورد.

سابقه قبلی

اگر قبلا یک کیست تخمدان داشتید، احتمال ایجاد یک کیست جدید بیشتر است.

علاوه بر دلایل کلی بالا، علت تشکیل یک کیست با توجه به انواع کیست تخمدان متفاوت است. در واقع کیست‌های تخمدان در دو دسته کلی عملکردی و پاتولوژیک قرار می‌گیرند که دلایل ایجاد هر کدام متفاوت است.

عوارض کیست تخمدان

کیست تخمدان اغلب مشکلی به وجود نمی‌آورد، ولی گاهی می‌تواند عوارض زیر را داشته باشد.

پیچ‌خوردگی تخمدان

ساقه یک تخمدان اگر کیست روی آن رشد کند، می‌تواند پیچ‌خورده شود. این پیچ‌خوردگی می‌تواند رسیدن خون به کیست را مسدود کند و باعث ایجاد درد شدید در قسمت پایین شکم شود.

ترکیدن کیست

اگر یک کیست بترکد، بیمار درد شدیدی را در قسمت پایین شکم حس خواهد کرد. اگر کیست عفونی باشد، درد بدتر خواهد بود.

همچنین ممکن است خونریزی رخ دهد. علت بروز کیست تخمدان در بروز علائم آن تاثیرگذار است و این علائم ممکن است شبیه به آپاندیس باشند.

سرطان

در موارد نادر، یک کیست ممکن است شکل اولیه‌ای از سرطان تخمدان باشد.

درمان کیست تخمدان

درمان بستگی به موارد زیر دارد:

• سن
• آیا بیمار وارد دوران یائسگی شده است یا نه.
• اندازه و ظاهر کیست
• وجود یا عدم وجود علایم

راهکارهای درمانی

انتظار همراه با توجه

گاهی بهترین راهکار انتظار همراه با توجه است، به ویژه اگر کیست کوچک و از نوع عملکردی باشد (۲ تا ۵ سانتی‌متر) و بیمار یائسه نشده است.

علاوه بر این، مشاوره با یک متخصص زنان و زایمان به شما کمک می‌کند بهتر از علائم کیست‌های مختلف باخبر باشید و حتی زودتر برای درمان انواع بدخیم اقدام کنید.

قرص‌ های جلوگیری از بارداری

برای کاهش شکل‌گیری کیست‌های جدید در چرخه‌های آینده قاعدگی، پزشک ممکن است مصرف قرص‌های جلوگیری از بارداری را پیشنهاد کند.

جراحی

اگر کیست خودبه‌خود از بین نرود، یک راهکار درمانی جراحی است. پزشک ممکن است تحت شرایط زیر جراحی را پیشنهاد کند:

• علائم خاصی وجود دارد.
• کیست اندازه بزرگی دارد یا به نظر می‌رسد در حال رشد است.
• ظاهر کیست شبیه به انواع کیست‌های عملکردی نیست.
• کیست همچنان ۲ تا ۳ چرخه قاعدگی وجود داشته است.

جراحی به دو روش انجام می‌شود:

لاپاراسکوپی

در این روش جراح یک برش کوچک ایجاد می‌کند و به کمک ابزارهای بسیار کوچکی کیست را در می‌آورد. در اکثر موارد، بیمار می‌تواند در همان روز به خانه برگردد. این نوع جراحی معمولا روی باروری خانم‌ها تاثیر نمی‌گذارد و مدت زمان بهبود سریع است.

لاپاراتومی

پزشک زمانی این نوع جراحی را پیشنهاد می‌کند که کیست سرطانی است. جراح روی شکم یک برش بزرگ‌تر ایجاد می‌کند و با بیرون آوردن کیست آن را برای آزمایش به آزمایشگاه می‌فرستد.

اگر کیست سرطانی باشد، برای آزمایش نمونه‌برداری خواهد شد و اگر نتایج نشان دهند که فرد سرطان دارد، پزشک اندام‌ها و بافت بیشتر مانند رحم و تخمدان‌ها را در خواهد آورد.

بیمار پیش از جراحی ابتدایی معمولا حداقل دو روز در بیمارستان بستری است.

چطور از کیست تخمدان جلوگیری کنیم؟

هنوز پاسخی برای سوال نحوه پیشگیری کیست تخمدان وجود ندارد. کیست ممکن است در بدن تمام افرادی که تخمک‌گذاری می‌کنند تشکیل شود. اگر تعداد دفعات تشکیل کیست تخمدان در بدن شما زیاد است، دکتر ممکن است برای جلوگیری از تخمک‌گذاری قرص‌های هورمونی جلوگیری از بارداری تجویز کند. مصرف این قرص‌ها احتمال بروز کیست‌های جدید را کاهش خواهد داد.

درمان کیست تخمدان با رژیم غذایی

بسیاری اوقات برای دفع کیست تخمدان تنها کافی است به رژیم غذایی خود دقت کنید. در واقع درمان خانگی کیست تخمدان راحت‌تر از آن چیزی است که فکر می‌کنید.

سمت غذاهای دارای نگهدارنده نروید

انواع غذاهای کارخانه‌ای، مانند کنسروها مواد نگهدارنده زیادی دارند. پس همیشه به دست‌پخت خود بیشتر اعتماد کنید.

خوردن غذاهای غلیظ را فراموش کنید

از انواع غذاهای غلیظ می‌توانیم پیتزا، لازانیا، کله‌پاچه، شیرینی تر یا الویه را نام ببریم.

شیر را با میوه‌ ترکیب نکنید

هضم شیر به همراه میوه‌هایی مانند موز یا پسته سخت است و برای تقویت بدن خود به فکر راه‌های دیگری باشید.

سکنجبین بخورید

اگر دنبال درمان کیست تخمدان با داروهای گیاهی هستید، سکنجبین را در اولویت قرار دهید. آن را می‌توانید با سرکه و شکر یا سرکه و عسل بخورید.

غذاهای سرد کمتر مصرف کنید

غذاهایی مانند ماست، دوغ، برنج، ماهی یا میوه‌هایی مانند گیلاس، هلو و گوجه‌فرنگی باید کمتر در رژیم غذایی شما حضور داشته باشند.

اگر برایتان این کار امکان‌پذیر نیست، همراه آن مواد خوراکی گرم مانند زعفران، عسل، سیاه‌دانه و دارچین مصرف کنید.

اسیدهای چرب امگا ۳ را دوست خود بدانید

غذاهایی که سرشار از اسیدهای چرب امگا ۳ هستند را در رژیم غذایی خود لحاظ کنید. گردو، تخم کدو و روغن ماهی را پیشنهاد می‌کنیم.