آیا دود اسپند سرطان زا است؟ پاسخ یک فوق تخصص ریه به این سوال

گزارش جدید بی‌بی‌سی درباره‌ی تأثیرات اسپند بر سلامتی در شبکه‌های اجتماعی بحث‌برانگیز شده و واکنش‌های زیادی را به دنبال داشته است. بی‌بی‌سی در این گزارش با ارسال نمونه‌ای از اسپند به آزمایشگاه آن را مورد بررسی قرار داده است. در حالی که در ایران سنت دود کردن اسپند قدمتی طولانی دارد و این ماده همواره به ضدعفونی‌کننده بودن شهرت داشته، نتیجه‌ی بررسی بی‌بی‌سی از سرطان‌زا بودن اسپند حکایت دارد.

یک فوق تخصص ریه کودکان در این باره گفته است:

استنشاق دود اسپند یا هر نوع دودی می‌تواند باعث تشدید و شعله‌ور شدن بیماری‌های ریوی شود و از توصیه‌های معمول این است که برای بیمار‌های آسمی اسپند دود نکنید.

در گزارش‌ها و مطالبی که به این موضوع پرداخته‌اند، ادعا شده که مقداری اسپند را در آزمایشگاه مورد بررسی قرار داده‌اند تا عناصر تشکیل‌دهنده دود آن را پیدا کنند. از جمله نتایج این بررسی‌ها، وجود ماده‌های «هارمین» و «بنزن» در دود اسپند است.

هارمین، ماده شیمیایی شناخته شده‌ای بوده که باعث خواب‌آلودگی می‌شود و مقدار زیاد آن توهم‌زا بوده و در برخی کشور‌ها غیرقانونی است. بنزن هم یک ماده سرطان‌زای شناخته‌شده بوده و تحقیقات نشان داده که اگر بنزن با تنفس وارد بدن شود، به DNA آسیب زده و باعث سرطان می‌شود.

از آنجایی که اسپند دود کردن در ایران و برخی کشور‌های دیگر تاریخ کهنی دارد و آن را در دفع چشم زخم و بلا، درمان برخی بیماری‌ها، ضد عفونی کردن محیط و… مفید می‌دانند، انتشار نتایج این بررسی، نگرانی‌ها و واکنش‌های مختلفی را برانگیخته است.

دکتر حسین میرلوحی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران و فوق تخصص ریه کودکان اظهار کرده است:

در آن گزارش خبری، تحقیق آزمایشگاهی انجام شده و نتیجه‌گیری کردند که دود اسپند می‌تواند سرطان‌زا باشد، اما این آزمایش خیلی استنادات متقنی ندارد که بگوییم لزوما درست است یا حتی آن را رد کنیم.

اسپند دود کردن را توصیه نمی‌کنیم

میرلوحی در این باره گفته است:

در هر صورت ما به طور کلی اسپند دود کردن را توصیه نمی‌کنیم، چون بسیاری از بیماری‌های ریوی و همچنین تنگی نفس در بیمار مبتلا به آسم را می‌تواند تشدید کند.

او در پاسخ به پرسشی درمورد خاصیت ضدعفونی‌کنندگی و ویروس‌کشی اسپند عنوان کرد:

خاصیت میکروب‌کشی و ویروس‌کشی اسپند را قبول نداریم و این موضوع اثبات نشده است. اسپند عوارضی دارد؛ البته نه لزوماً سرطان‌زایی، چون هنوز در بالین و در افراد سالم بررسی نشده که ببینیم آیا واقعا سرطان ایجاد می‌کند یا خیر. بلکه بر اساس اطلاعات آزمایشگاهی این نتیجه‌گیری را کرده‌اند که اگر چه نتیجه‌گیری غلطی محسوب نمی‌شود، اما کامل هم نیست.

میرلوحی تصریح کرد:

دود اسپند در افرادی که آسم یا هر بیماری تنفسی دارند، عوارضی ایجاد می‌کند. استنشاق دود اسپند یا هر دودی می‌تواند باعث تشدید و شعله‌ور شدن بیماری شود و جزو توصیه‌های معممول ماست که اسپند برای بیمار‌های آسمی دود نکنید. در بیمار آسمی، دود اسپند می‌تواند باعث تنگی نایچه‌ها و نای شود که در پزشکی به آن اسپاسم می‌گوییم که خطرناک بوده و حتی می‌تواند تهدیدکننده حیات هم باشد.

اسپند دود کردن در بهبود کرونا، سرماخوردگی، آنفلوآنزا و… هم هیچ تاثیری ندارد و مطالعه متقنی در این زمینه نداریم.

این فوق تخصص ریه کودکان در پاسخ به این پرسش که آیا در کشور ما تحقیقات برای اسپند انجام شده است، بیان کرد:

من تاکنون تحقیقی در این زمینه ندیده‌ام. ممکن است طب سنتی تحقیقی انجام داده باشد، اما من چیزی که در مجله معتبر چاپ شده باشد، ندیده‌ام.

هر ماده‌ای به صرف اینکه قدمای ما یا طب سنتی در مورد منفعت آن صحبت کرده‌اند، لزوماً به نفع نیست. از طرفی نمی‌شود هم آن را صد درصد رد کرد. در نتیجه، باید تحقیق علمی انجام و نتایج منتشر شود. وقتی چنین چیزی مثل اسپند دود کردن به صورت گسترده در کشور ما وجود دارد، باید سود و ضرر آن را مشخص کنیم.

هر چیزی که در طبیعت وجود دارد، مفید نیست

عده‌ای معتقدند هر چیزی که در طبیعت وجود دارد، مفید است، در حالی که این گونه نیست. قارچ‌های زیادی در طبیعت وجود دارند که اگر آن‌ها را بخوریم، می‌میریم یا سرطان کبد ایجاد می‌کند. هر چیز طبیعی لزوماً سالم نیست. راه آن تحقیقات و مطالعات زیاد است.

ممکن است فلان پزشک طب سنتی بگوید که من درباره فلان موضوع تحقیقی انجام دادم، اما باید دید که آیا آن تحقیق در شرایط درستی انجام و معیار‌های علمی رعایت شده یا خیر. اگر تمام شرایط رعایت شده بود، با تحقیقات و مطالعات بیشتر آن نتیجه تایید خواهد شد. در پزشکی هیچ وقت براساس یک مقاله و یک مطالعه نمی‌توان چیزی را رد یا تایید کرد.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران همچنین در مورد دود کردن عنبرنسا اظهار کرد:

ما اثر مثبتی از اسپند و عنبرنسا ندیدیم، اما اثرات منفی زیادی دیده‌ایم. خیلی از افراد ممکن است آسم داشته باشند، اما از آن بی اطلاع بوده و آسم خفیفی داشته باشند. بسیاری از مواقع کودک آسم خفیفی دارد که با همین دود‌ها، یعنی اسپند و عنبرنسا بیماری آن‌ها شعله‌ور می‌شود؛ یعنی کودک در آستانه خفگی به دست ما می‌رسد.